Одил Ёқубов ва Марям Ёқубова: МАКТУБЛАРДА АКС ЭТГАН КЎНГИЛ (18)
Москвадан Қарноққа мактуб
Салом, хоним!
«Топшириқ» деганлари шу экан-да. Тезда Москвага кетишимга тўғри келганидан хабарингиз бор. Кун бўйи редакцияда ишладик. Кечқурун меҳмонхонага келдим-да, сизга янги романим учун ўйлаб юрган образларим ҳақида ёзишга ўтирдим.
«Чапани» деган сўзни кўпдан бери ўйлаб юрардим, мазмунини ҳозир топдим. Чапани – ёш йигит. Бировга тақлид қилади. Катта чапани, эҳтимол, қурилиш илғоридир. Кекса чапани: «Э, ҳозирги пайтда хотин чўтми? Биз ундоқ қилардик, биз бундоқ қилардик, – дея кўпиради. Ёш чапани унга тақлид қиламан деб севгилисидан айрилади. Исён. Башарти, севгилисидан айрилмаса-чи? Катта чапани буни чапаниликка ўргатиб юриб, ўзи қизга кўз олайтирса-ю, буни ёш чапани пайқаб қолса-чи? Умуман… кичик чапани ниҳоятда истараси иссиқ, ёқимтой, айни маҳалда жуда мард, чиройли йигит бўлиши керак. Кексаси эса – ясама… Ўша илгариги «Чапани» тушунчасига тўла жавоб беради.
Воқеа бирорта қурилишда ўтсамикан? (Фикрингизни кутаман ва инобатга оламан. Даштда янги шаҳар, ёки айтайлик, Мирзачўлдаги янги совхозлар қурилиши). Ё геология партиясида ёхуд геологик разведкада. Ёш геолог қиз. Район марказига ё бирор кичик шаҳарчага яқин кекса чапани – ошпаз, кабобпаз, мантипаз. Қўлидан келмайдиган иши йўқ: дутор чалади, ашула ҳам айтади, карта ҳам ўйнайди, аскияни ҳам жойига қўяди, қизларга ҳам хушмуомала, гарчанд одатда: «Хотинни этагига ёпишган йигит – йигит эмас!» деса ҳам. Хуллас, геологик партиянинг (ё геологик разведканинг) гули (ўлтиришнинг гули дегандай). Партияда икки киши бор: бошлиғу ўша чапани. Балки, чапанининг обрўси бошлиқдан ҳам зўрдир!
Кичик чапани шофёр ё пармаловчи бўлади. Пулни кўп топади. Қўли ниҳоятда очиқ. «Гард кам» деб ўзини ҳам бировга бағишлаб юборишга тайёр. Кекса чапани унинг бу хислатидан жуда усталик билан фойдаланади. «Киройи йигит Мансуржондай бўлса-да. Хўроз-а, хўроз!», – деб уни соғиб ичади. Унинг афоризмлари: «Хотин топилади-ю, аммо дўст топилмайди», «Ит – вафо, хотин – жафо, деган эскилар». У Машраб[1]дан, Хайём[2]дан шеърлар ҳам билиши керак.
Хўш, бу фикрлар сизга маъқулми? Яна нималарга эътибор берай, хоним?! Мен бу ерда бир муддат қолсам керак. Хатингизни кутаман. Қишлоқдагиларга, кампирга, Холдорга, опайга, буви[3]га салом айтинг.
Хайр, эркам, хаёлан бошингни кўксимга қўйиб, сочингни силаб қолдим,
Одил.
26 март, 1963 йил.
66
Туғруқхонага ёзилган мактуб[4]
Хоним, Сизга паҳлавон муборак! «Уч қаҳрамон»нинг укаси омон бўлсин. Яна ўғил бўлди, деб хафа бўлманг.
Иккалангизга ҳам соғлик-омонлик тилаб, ўпиб қолган
Одил.
5 декабрь,1963 йил.
Тошкентдан Қарноққа мактуб
Марям, эркам.
Ёзувчи халқдан тинмай ўрганиши керак. Айниқса, ибораларни. Бугун гувоҳ бўлган воқеани айтай. Тилга эътибор беринг. Агар даштдаги лолақизғалдоқларга узоқдан кўзингизни қисиб, ёки бармоқларингиз орасидан қарасангиз, ҳаммаёқ худди аланга олган ўрмонзорга ўхшаб кўринади.
Нўхатак билан қопланган адирлар эса худди сирень билан қопланган ўрмонни эслатади. Автобусда иккита аёл. Бозордан қайтишаяпти. Ажойиб иборалар. Бир қиз ҳақида: «Биламан уни! Гапга қош қўяди», «Бе, қўйсангиз-а, бозорнинг киндигини кесади у!». Иккинчи аёл руслар ҳақида: «Инсоф керак,– дейдилар адаси. – Улар ҳам кетлари билан стул тешиб пул топишади!»
Тил мана бунақа бўпти!
Таниш аёл. Беш-олти йил муқаддам нозиккина қиз эди. Ҳозир – тўлишган, диркиллама бир аёл бўлган. Тўқ ва ҳаётдан мамнун экани осилган бақбақаларидан, оғзини катта очиб кулишларидан шундоқ кўриниб турибди.
Лекин, ажабо: у ўзидан, ҳаётидан, тўқлигидан нақадар мамнун бўлса, унинг чеҳрасидаги бу ифода кишига шунчалик бачкана, ёқимсиз туюлади. Кулганда кўзларининг четидаги ажинлар худди сиқилган пружинадек бир-бирига қўшилиб кетади-ю, кулгудан тўхтаса яна ўз ҳолига қайтади.
Повесть[5] битгунча шу хатга ҳар куни бир-икки марта қарашни одат тусига киритмоқчиман! Повестга кириши лозим бўлган янги иборалар: таъбим хира бўлиб, жон ҳолатда, дарз кетди, разм солмаган эканман, гапга чалғитди ҳамки, ўзимга келолмайман, кўнглим бузилиб кетди, икки-уч топқир ялингандан кейин, яғир кўрпача, рух самовар, гапимиз гапимизга қовушмади.
Марям, турмуш ҳамроҳим, хуллас, мана шу деталларга фикрингиз қандай? Сиз менга илҳом, куч бахшида этсангиз, унинг нуқтаси тез қўйилади. Сизни соғиниб, сочларингизни силаб, юзингиздан ўпиб қоламан,
Одил.
21 март, 1964 йил
[1] Машраб – Бобораҳим Машраб – суфий шоир.
[2] Хайём – Умар Хайём – файласуф шоир.
[3] Буви – Марям Ёқубованинг ойиси Шарофат буви назарда тутилган.
[4] О. Ёқубов ва М. Ёқубованинг Маликжон исмли кенжа фарзандлари туғилган кунда ёзилган мактуб.