Одил Ёқубов ва Марям Ёқубова: МАКТУБЛАРДА АКС ЭТГАН КЎНГИЛ (12)
Туғруқхонада ёзилган мактуб[1]
Эркам, гўзалим, ақллим!
Аввало она деган номни олганингиз билан олам-олам табриклар ва ташаккурлар.
Менинг йўқлигим оқибатида тўккан ҳар бир қатра ёшларингиз, ҳамма азоб-уқубатларингизни мен ҳам бир-бир кечириб чиқдим, лекин шунда ҳам бу изтиробларингиз учун ўзимни чуқур гуноҳкор ҳисоблаб, қаттиқ кечирим сўрайман. Сиз, албатта, «Эгилган бошни қилич кесмас», деб ўйлайсиз, бироқ ишонинг, эркам, мен кечаси билан ўйлаб, қаттиқ азобланиб чиқдим.
Майли, эркам, бу оғир қийинчиликлар эвазига ўғиллик бўлибмиз. Сиз она, биз ота бўлибмиз. Бу шундай катта, ҳатто шундай улуғ бахтки, ҳар иккимизнинг чеккан азобларимиз унинг олдида чивиндек бўлиб ҳам кўринмайди.
Гўзалим, гўзалим, кечиринг, кечиринг… ёнингизда бўлмаганим учун, лаънати одамларга сизни қийнашга йўл қўйганим учун, ҳаммаси учун кечиринг, оппоғим!
Мен кеча самолётда учиб келдим. Бу катта ва бахтли хабарни эшитганимда Москва ҳам кўзимга кўринмасдан қолди. Шу заҳотиёқ самолётга чиқдим-у, қушдек учдим, 12 соат йўл ўн икки йилдек кўринган узоқ сафар орқада қолиб, мана олдингизга келдим… Ҳамма гапингиз, талабингиз, қайғу ва шодлигингизга йўлдош бўлиш учун оддий бир жангчидек эшикларингиз тагида бош эгиб турибман. Буюринг, талаб қилинг, дўқ қилинг – ҳаммасига бош эгаман. Бугундан бошлаб сиз – қўмондон, биз жангчига айландик.
Ўзингиз ва ўғлимизни ўпиб қолган гуноҳкорингиз
(Имзо).
16 ноябрь, 1956 йил.
32
Туғруқхонадан ёзилган мактуб
Азизим!
Эндигина сизнинг ўрнингизга «пучуқ»[2]ни ўпиб, эмизиб бўлган эдим. Ишонасизми, кенг пешонаси, қошлари, майин, сийрак сочлари, бурни, лаблари – ҳамма жойи худди ўзингиз. Фақат қип-қизил олмадек юзи сизникидан озгина фарқ қилади. (Кўз тегмасин.) Ажойиб, ҳалитдан «ақли» кирган: нянкалар олдимизга олиб келганидан кейин худди қуш боласиникидек оғизчасини очиб, тамшана бошлайди. Агар бир дақиқа кечиксанг – жанжал қила бошлайди! Ҳалигача олдимга йиғлатиб олиб кирганлари йўқ. (Кўз тегмасин.)
Хатингизни олдим. Раҳмат. Озгина бўлса ҳам ишларингиздан хабардор қилганингиз учун.
Демак, табриклашга рухсат этарсиз: қаттиқ ўпаман!
Энди менинг тезроқ чиқишим тўғрисида бир нарса дейишим қийин. Аҳволим анча оғирлашиб қолгани учун енгилгина операция қилишган эди. Ҳозир анча яхшиман. Боланинг аҳволи ҳам дуруст. Насиб қилса, уйга жавоб бериб қолишар. Сиз ўзингизни эҳтиёт қилинг, биздан хавотир олманг. Худо хоҳласа ҳаммаси яхши бўлади.
Соғиниб қолувчи
Марям.
20 ноябрь, 1956 йил.
33
Туғруқхонага ёзилган
мактуб
Мар, милая!
Ҳаяжон ва муҳаббат билан ёзилган хатинг менинг дилимни ҳам ҳаяжонга тўлдирди. Раҳмат, эркам. Афсуски, бу хатинг ҳам қалам билан ёзилган, сақлаб бўлмайди. Ҳолбуки, мен ҳамма хатларимизни фарзандларимиз учун сақлаш ниятидаман. Катта бўлганда ўқишсин. Биздақа улуғ ва садоқатли муҳаббат билан яшашсин.
Эркам! Ишларим ҳақида ёзмаганим учун кечирасиз, чунки Сизнинг қувончингиз олдида уни унутиб қўйибман.
Пьесанинг муваффақияти жуда яхши, ўйлайманки, яна бир йилдан кейин у Бутуниттифоқ саҳнасига чиқса керак. Рус тилига таржима қилинадиган бўлди. (Театрда қўйилгандан кейин.) Москванинг берган баҳоси шу. Бугун Гинзбург[3] билан гаплашдим, индинга у пьесани олиб ўқий бошлайди. Шу ойнинг охирида театрда ўқиймиз. Бошда мени Толя[4] хафа қилган эди, лекин у ҳам мен кетгач, театрда мақтаган экан. Коллектив мени жуда шодлик билан кутиб олди. (Кеча Мария Кузнецова[5] бечоранинг дафн маросимида бўлдим. Унинг ўлими мени жуда қайғуга солди, чунки Ойша (Хуршида) ролини ўша ажойиб кампир учун ёзган эдим.)
Хуллас, пьеса бу ерда ҳам яхши қабул қилиниши керак, деб ўйлайман. Умид қиламанки, яна 2–3ойдан кейин бизнинг бу чеккан азобларимиз эвазига мингларча томошабинлар кўзларида ёш билан миннатдорчилик изҳор этадилар. Пьесанинг ютуғи сифатида шуни айтсам, тушунарсан: ҳозирги вариантида Дилбар билан Комил бир-бирини қаттиқ ва чуқур инсоний муҳаббат билан севадилар. Фожиа (Комилнинг) шунинг учун ҳам қаттиқ бўладики, Дилбар у учун, унинг кураши учун, атрофдагилар уни ёмон кўрганликлари учун (адолатсиз равишда) қаттиқ изтироб чекади ва кураш чўққига чиққан вақтида бола ташлайди. Бу, уларнинг ҳар иккиси учун ҳам чуқур инсоний драмага айланади. Бу деталь пьесанинг қийматини ва таъсир кучини тўсатдан жуда кўтариб юборди. Сен чиққунча машинкадан чиқиб тайёр бўлади, Худо хоҳласа, ўзинг ўқиб, тузатиб берасан.
Гап шу.
Сен ўзингга жуда эҳтиёт бўл, эркам. Мева яхши-ю, аммо жуда эҳтиёт бўлиб, яхши ювдириб егин. Худо сақласин – ҳозир касал бўлиш жуда ёмон нарса. Нима хоҳласанг – ҳаммасини айт. Уйда ҳар куни тўй. (Илоҳим, ҳамиша шунақа бўлсин!)
Кеча уйларингга тушиб, хурсандчилик қилдик. Фақат сени соғинаяпман, даҳшатли равишда соғиндим. Ўзингни эҳтиёт тут, тезроқ чиқ, бу улуғ илтимосни тезроқ бажаргин, жоним. Ўзингни ҳеч қийнама, овқатни эҳтиёт билан егин. Бундан кейин ҳар куни «пирожное» олиб боришади.
Эркам, мен аёллар орасига (ҳар хил вазиятда ётган) киришга тортинаяпман. Сўнгра олдиларингга киришга врачлар ҳам маслаҳат беришмади. Фақат шу учун кирмадим. Майли, ишқилиб, тезроқ кўришгаймиз. Мен сенинг уйга келиб, ўз хонамизда ётадиган ва мен кириб, эшикни ёпиб ўпадиган кунни кўз олдимга келтиравериб, орзиқиб бўлдим.
Бориб туриш масаласида гап ҳам бўлиши мумкин эмас, фақат иш кўп… (Эртага ишхонада бўламан.)
Юзингдан ўпиб қолдим.
Ўғилчани сиз ўпинг.
Одил.
20 ноябрь, 1956 йил.
Р.S. Няняларга пул бериб тургин.
34
Тошкентда ёзилган
мактуб
Мар! Эркам!
Ҳозир қўққисдан С.Азимов[6] мени чақириб олиб, ўзи билан Самарқандга олиб кетди. Уйга киришга ҳам ҳатто бир секунд вақт бўлмади.
Хафа бўлма.
«Қўғирчоқ» билан ўйнаб тур.
Салом билан ҳаммангизни ўпиб қолдим.
Одилинг.
21 декабрь, 1956 йил.
Р.S. Индинга кечқурун келамиз.
1958
35
Туғруқхонага ёзилган
мактуб
Салом, Марямой!
Мен кечаси соат 11 дан 6 гача ёнингизда эдим[7]. Эшитиб, тинчиб, севиниб кетдим. Ҳозир яна қайтиб келдим.
Кўнглингиз тилаган нарсани айтиб, ёзиб беринг.
Чақалоқ қалай? Муродингизга ўхшайдиларми? Ўпиб, акасидан ва адасидан салом айтиб қўйинг.
Ўпиб қолган Одил.
16 март, 1958 йил.
36
Туғруқхонага ёзилган
мактуб
Мар, милая!
Соғлиқ, Мурод полвонни укасининг соғлиги қалай?
Унинг бурни Муродникидек эмас, дебсиз, бўлмаса қандақа бўлади?
Бугун сут билан қатиқ олиб келган эдик. Сизга ҳеч нарса олдирмас эканлар, нима қилишимизни билмай қолдик. Кўнглингиз тилаган нарсаларни айтиб, соғлиқларингни, чақалоқнинг қанақа эканлигини (вазни, соғлиги, ўзини тутиши ва ҳоказо) айтиб, кичик бир хат ёзиб чиқаринг.
Чарчоқ ўтаяптими?
Ўпиб, соғиниб қолган
(Имзо).
16 март, 1958 йил.
[1] Тўнғич фарзанд – Муроджон туғилган кунда ёзилган мактуб.
[2] Янги туғилган чақалоқ назарда тутилмоқда.
[3] Гинзбург, Александр Осипович (1916–1973) – собиқ Ҳамза номидаги Академик драма театрининг ўша йиллардаги бош режиссёри.
[4] Толя – собиқ Ҳамза номидаги Академик драма театрининг ўша йиллардаги режиссёри Тўла Хўжаев (1922–1975) назарда тутилмоқда.
[5] Мария Кузнецова (1899–1956) – замонавий ўзбек театр санъатининг асосчиларидан бири. Собиқ Ҳамза номидаги Академик драма театрининг артисти, ўзбек аёллари ролининг моҳир ижрочиларидан бири.
[6] Сарвар Азимов (1923–1994) – Ўзбекистон Ёзувчилар уюшмасининг ўша йиллардаги раиси, таниқли адабиётшунос ва драматург.
[7] Иккинчи фарзанд – Рустамжоннинг туғилиш жараёни жуда қийин кечиб, М. Ёқубованинг аҳволи анча оғир бўлган.