Одил Ёқубов ва Марям Ёқубова: МАКТУБЛАРДА АКС ЭТГАН КЎНГИЛ (5)

---

Қарноқдан Тошкентга

мактуб

Эркам Марямга!

Билмадим, нечундир ҳеч бировингдан хабар йўқ.

Сен менинг Маматхондан юборган хатимдан хафа бўлиб қолдингми, Мар?

Албатта, хафа бўлишга ҳақлисан, лекин сен ақлли, ҳар бир нарсани чуқур ҳис этадиган қизсан, демак, менинг: «университетдаги қизиқ ҳаётга берилиб мени унутдингми?» деган сўзларим тагидан чуқур севадиган бир йигит қалбидаги ҳақли хафалик ҳисларини сезмаслигинг мумкин эмас.

Икки йил давомида бир-биримизни кўп ўргандим, сен ҳам ўрганган бўлсанг керак, албатта. Менинг қалбимни, менинг муҳаббатимни билган бўлсанг керак, албатта. Демак, у сўзларда ҳам ёмон маънонинг йўқлигини, балки учта хатга жавоб келмаганидан хафа бўлиб айтилганлигини тушунмаслигинг мумкин эмас. Бунга сенинг ақлинг ҳам, фаросатинг ҳам етади. Демак, бу хатнинг кечикишига сабаб иш бўлса керак.

Мар, гўзалим менинг, мен сени ҳаддан ташқари қийнаётганим йўқми? (Ҳозир ҳам катта иш юбор­моқдаман, 10 кундан кейин пьесани яна олиб яна ишлашинг керак.) Тўғрисини айтсам, мен сенинг ишга тушганлигинг учун, менинг чинакам ёрдамчим бўлганинг учун беҳад шодман. Бизнинг дўстлигимиз мана шундай қилиб кучаяди, самимий дўстлик ипи маҳкамроқ боғланади, деб ўйлайман…

Мар, бу ҳикояни 3 нусха қилиб бостир (бетига 1сўм 50 тийиндан), кейин бир нусхасини Ремага яхши­лаб текшириб бер. (Айтмоқчи, сарлавҳаси «Кўз ёришиш», тошкентча, тўғрими? Ўртоқларингдан сўраб кўр, кейин бир жойида: «Ҳар кимники ўзига, гул кўринар кўзига», деган мақол бор, шу тўғрими?)

Редакцияга бундай борилади: 10-трамвай, Госиздат. Иккинчи қаватда чап қўлдаги биринчи эшикда Зулфия ўтиради. Ўзига бергани яхши. Мени сўраса: «Бувим бетоб, шунинг учун кечикди», дегин.

Мар! Ўз ишларинг қалай? Университетда, ҳаётингда қандай янгиликлар бор? Шу хатни олгач, батафсил бир хат ёзишингни сўрайман. (Пьеса ҳақидаги фикрларингни юбордингми?)

Гўзалим, афсуски, ҳар бир хат ижодий фикрлар ҳақида суҳбат бўлиш ўрнига қандайдир шикоятга айланмоқда. Ҳолбуки, куз менга ёқди, салқин кечаларда, гоҳ қирга чиқиб, гоҳ тўғон бўйида танҳо кезар эканман, гўзал сюжетлар, ғалати образлар, қандайдир яхши, софдил, меҳрибон ва пок юракли қизларнинг образлари, ҳатто ҳарактерлари, сеникига ўхшаш ёқимли қилиқлари хаёлимни тўлдирмоқда. Ҳар ҳолда янги бир повесть туғилмоқда. Повестнинг номи «Студентлар» бўлажак. Унинг сюжети шунчалик қизиқ ва мени шунчалик ҳаяжонга солмоқдаки, пьесани унутиб қўйдим…

Ҳозир эса пьеса келгунича «Люсьен» деган ҳикояга ўтираман. («Шарқ» учун.) Бу ҳам чиройли ҳикоя. Люсьен – ўзбек йигитига турмушга чиққан «мовий кўзли» рус қизининг исми. Бу ҳикояни битириб, ўзим олиб боришим керак.

Мар, эркам, пьесани беринглар? Пьеса қани? Унинг вақти жуда тор. Қўрқаяпман.

Хўп, эркам, гўзалим, ёлғизим, хатингни соғиниб, кутиб қолдим.

Юзингдан ўпиб,

Одилинг.

17 сентябрь, 1954 йил, соат 8.30.

 

12

 

Тошкентдан Қарноққа ёзилган мактуб

 

Салом, «Олимжон» ака!^[1]

Пьесани олдим. Бу ишни жуда яхши топшириқ сифатида бажардим.

Одил ака, биринчи пардани 9 сентябрь куни эрталаб қайтариб олдим. Ўқиб кўриб жуда хурсанд бўлдим, чунки биринчи парда, умуман, пьесанинг ҳаммаси менга сўзлаб берганингиздан ҳам ажойиб!

ЦК комсомолнинг машинисткасига кирсам, у отпускага чиққан экан, сўнг радиокомитетнинг машинисткасига бериб, 10 сентябрь кечқурун 9 да ҳаммасини битириб, қайтариб олдик. 11 сентябрда эрталаб (кечаси билан ўтириб, 2- ва 3-пардаларини текширдим, 1-пардаси 9 сентябрда текширилган эди) 2 экземплярни текшириб, Маматхон акамга етказиб бердим. Қолган 2 экземплярини энди текшираяпман.

Одил ака, менинг айтмоқчи бўлган фикрим жуда оддий, яъни қайси кўринишда бўлса ҳам ўзимизнинг қишлоғимиздан олинган манзара. Назаримда, Одил ака, бегона манзаралар менга ётдек кўринади. (Ёки бу фикрим табиий эмас, деб ўйлайсизми?)

Иккинчиси эса, ана шу Муқаддас билан Олимжоннинг биринчи ўпишувлари. Бу фикр менда ҳали унчалик етилган эмас эди-ю, лекин Сиз жуда етилтиргансиз:

«О л и м ж о н. Муқад… Сизни… ўпсам мумкинми?

М у қ а д д а с (қизариб ерга қарайди, кейин кулади). Шуни ҳам сўрайдиларми, Олимжон ака!»

Бу диалог менинг қалбимга жуда яқин, (йўқ, янг­лишдим,) менинг қалбимнинг ўзгинаси! Жуда катта раҳмат, Одил ака.

Ҳа, Одил ака, тўғри, «Арча қишин-ёзин кўм-кўк бўлиб, баргини тўкмасдан ўрмонни безатиб турганидек, кишининг биринчи муҳаббати ҳам ҳеч қачон сўнмасдан унинг умрини безатиб турса керак».

Мени ана шу ҳислар (биринчи записка орқали сойга томошага таклиф қилганингиз) хаёлимни банд этди, у мени ўзига мафтун этади. Мен ҳам шу манзарани, Сиз бошлаб олиб чиқмоқчи бўлган қирни кўриш орзусидаман. Ишонаманки, мен орзу қилган ерни кўриш насиб бўлар.

Учинчи йилга айланган^[2] ёшликнинг йилларини, умримнинг мана шундай ажойиб орзу-истаклари бе­заб туради. Шунинг учун ҳам, ўзингизга маълумки, мен бундай оғир йўлни танлаганимдан ҳеч қачон норози эмасман. Лекин мен ҳали социалистик реализм танқидчилигини эгаллаган эмасман. Шундай бўлса ҳам ўзимни Сизнинг биринчи ёрдамчингиз, деб ҳис этаман. Айниқса, шу процессни анализ қилишга (албатта, ҳаммасини эмас) ожизман. Янги тажриба участкасининг ташкил қилиниши ҳақидаги, ғўза суғориш ва бошқаларга тўғри ўрин берилганлигини биламан, холос.

Пьесанинг сарлавҳаси ўзгартирилган. Нима учун бундай бўлди ёки «Муҳаббат қўшиғи» пьесага муно­сиб сарлавҳа эмасми? Мен ўйлайманки, муҳаббат қўшиғини фақат софдил кишиларгина куйлай оладилар, шундай эмасми, Одил ака? Пьеса – мен учун қувончли янгилик.

Одил ака, менинг фикримни эшитишдан қўрқ­масангиз… Гарчи муҳим фикр айтсам ҳам Сизни қўрқитолмайман… Ҳали муҳим фикр айта олганимча йўқ…

Энди ўз кундалигим ҳақида.

Ҳозиргача мендан хафа бўлишингизга ўрин қолмаган бўлса керак, чунки менинг университетга кириш тўғрисидаги приказ ҳақида 1 сентябрда ёзган хатларим сизга етиб боргандир. Университетга қадам ташлашим – студентлик ҳаётининг дастлабки онлари мени ҳеч қандай ўзгартиролгани йўқ. Мен ҳали ҳам ўша унчалик оддий бўлмаган, ўзингиз ўйлаганчалик ҳам эмас, яъни ўртача Марям сифатида яшаб турибман. Ҳеч қандай шахсий янгилик ҳам йўқ, илоҳи бўлмагай.

1 сентябрдан сўнг хат ёзмаганлигимнинг сабаби– Маматхон акамнинг келишини кутдим. Биз Мамат­хон ака билан анча дўстлашиб олдик. 8 сентябрь куни эрталабоқ мен 2-парадан чиққанимдан кейин Маматхон акам олдимга келди (Ремир билан.) Дарсдан кейин мен машинисткага бордим. Эртасига эрталаб, 9 сентябрда, пьесанинг биринчи пардасини олиб ўқидим. Қолганини 2- ва 3-пардасини 10сентябрь кеч соат 9 да битказиб берди… Машинистка менга «анча шошилинч қиляпсиз», деб 2 сўмдан шартлашди ва кейин 10 сентябрь куни эрталаб битиши керак бўлган ишни битказмади. Кечроқ боришга тўғри келди­. Дарсдан кейин йўлга чиқсам, ана бу бедаво менга «провожающий» бўлди. Менинг изимга кўп тушадиган Транспортный институтдаги бола. Мен скверь ичига кирганимда у пойлаб турган экан, сўнг мен сквернинг нариги бошига ўтганимда орқамдан келиб қолди. Дарров орқамга қайтдим. Азима общежитиеда йўқ экан. Кейин Маматхон акамнинг олдига кирдим ва бўлган воқеани айтиб, мени кузатиб қўйишини илтимос қилдим. Маматхон акам билан иккимиз чиққанимизда у аллақачон ғойиб бўлган экан. Балки бир ерда кузатган бўлса ҳам эҳтимол.

Биз машинисткага борсак, ишнинг ҳаммасини битирмаган экан. Қолган озгина қисмини кеч соат 6 дан 8 гача битириб бераман, деди. Биз борганимизда энди соат 4 ярим бўлгани учун кетишга тўғри келди. Реми­р соат 6 да машинисткага бориб, қўлёзмадан диктовка қилиб ўтирди ва соат 9 да битказишди. Ремирни Маматхон акам олиб бориб қўйган. Кечаси соат 10 ларда (олдин унга тайинлаб кетган эдим) Азима билан Ремир бизникига келди… Туни билан ўтириб, 2 экземплярни текшириб чиқдик. Азима сизнинг драма ёзаётганингиздан мендан олдин хабардор бўлган экан. Тонгги соат 5 да ётиб ухладик. Бир соатдан кейин яна машғулотга бориш учун уйғондим. Унчалик қийин бўлмади. Лекин кўп одамнинг ёрдамини олдим. Қолган 2 экземплярини шошмай текшираяпман. Чунки Холдор акамдан бериб юбормоқчимиз.

Дарслар унчалик қийин эмас. «Зарубежная литература» ҳам рус тилини билишимга боғлиқ бўлиб қолди. Рус тилида тушунишга бошқалардан анча тузукман. Конспектни эса муаллимамиз деярли диктовка қилиб ёздиради. Материалларни оз-оз ўтади. Янги ҳафтада бизга иқтисодий география ҳам кира бошлайди. Бу фан илгари кирмаган бўлса керак.

9 сентябрда «основа»^[3]дан бирламчи семинарни ўтказдик. «Манифест»^[4]дан. Семинар анча активлик билан ўтди. Биринчи сўзга мен чиқдим. Домла анча мақтаб юборди-ю, лекин баҳо қўймади. Баҳо қўйишмаса керак-а?

Қўшимча адабиётларни топиш қийин. Фундаментальний библиотекада очередь (навбат) катта. Ҳали ҳам аъзо бўлолмадим.

Мендан уйдагиларга, мени сўраган дўстларга, борлиқ табиатга салом айтиб қўйинг, хўпми, Одил ака?!

Ҳурмат билан салом айтиб қолгучи… Марямингиз.

12 сентябрь, 1954 йил.

 

 

P.S. Хат ёзинг.

 

МАҚОЛАНИ ДЎСТЛАР БИЛАН БАҲАМЛАШИНГ