Одил Ёқубов ва Марям Ёқубова: МАКТУБЛАРДА АКС ЭТГАН КЎНГИЛ… (4)

---

Тошкентдан Туркистонга ёзилган мактуб

Салом, Одил ака!

Мана, 1 сентябрь. Ўқишни ҳам бошладик. Сизнинг Ремирдан юборган хатингизни ҳам олдим. Унда­н олдинги хатни ҳам олган эдим. Табриклаганингиз учун жуда катта раҳмат.

Одил ака, аҳвол шундай. Ўзбек группалари 3 га бўлинди. Мени журналистика бўлимига ўтказиб қўйишди. Тил ва адабиёт бўлимида ўрин йўқ. Ҳайронман, нима қилиш керак, ҳозирча давом эттираяпман.

Дарслар кўпинча 3 группада бирга бўлади. Аудито­рия кичкина бўлгани учун баъзида тик туриб эшитишга тўғри келади.

Мен Сизга ана шу (энг сўнгги) хатни юборганимдан кейин томоғим оғриб юрдим. Бахтга қарши, қилмоқчи бўлган ишимни қила олмадим. Майли, зара­ри йўқ.

29 август, якшанба куни, Азима билан Олой бозорига кетаётган эдик, Халил^[1] акамни учратдик ва у билан кинога тушдик. Шахтёрлар ҳаётига бағишланган «Хотин ер узра бормоқда» картинасини кўрдик. Худди Сиз айтганингиздек, таклифни қайтариш мумкин бўлмади. Ундан бери ҳали ҳеч ёққа борганим йўқ.

Одил ака, менга дарслар ичида энг қийини «зарубежная литература» бўлиб туюлаяпти. Қолганлари қийин бўлса ҳам, ўзим ўйлаганимдан ортиқ эмас.

Сизнинг пьеса ёзаётганингиз ҳақида мен ҳеч кимга гапирган эмасман. Майли, ҳозирча ҳеч ким билмасин. (Ўзимизникилардан ташқари.)

Мендан опамга, уйдагиларга, сўраганларга салом айтиб қўйинг.

Сўнг Маматхон акамдан бериб юборадиган нарсаларингизни оламан ва айтганингиздек қиламан. Бизда сешанба, 7 сентябрь куни, спецподготовка, балки шу кунга тўғри келар. Майли, у кунга тўғри келмаса ҳам боравераман. Дарсларимиз 9 дан 4 гача ёки 11 дан 6 гача давом этар экан. Мен билан бирга кетадиган қизлар ҳам бор. Бундан хотиржам бўлинг.

Ремирга ҳам айтдим. Менга у Сизнинг тайинлаганингизни айтди.

Ҳозирча тинч, соғ-саломатман. Томоқ оғриғим босилай деди.

Шунинг билан қисқача саломномам тамом.

       Салом билан ўзингизнинг М.ингиз.

1 сентябрь, 1954 йил.

10

Қарноқдан Тошкентга ёзилган мактуб

 

Ақллим!

Кеча, Маматхон менинг сендан қаттиқ хафа бўлиб ёзган хатимни олиб кетганидан бир неча соат ўтмасданоқ опай сенинг хатингни олиб чиқди.

Мен олдин, айниқса, сенинг касалланиб қолга­нингни билганимдан кейин, сени хафа қилиб қўйдиммикин, деб ўзимдан ранжидим, лекин ке­йин ранжишнинг ҳожати йўқлигини сездим, чунки мактуб қанчалик қаттиқ ёзилган бўлмасин, унда муҳаббатдан бошқа ҳеч нарса йўқ эди. Буни сен сезмаслигинг мумкин эмас, албатта.

Мар, эркам, мен бурун ҳам кўп марта айтганман, энди яна такрорлайман: мен сенга ҳеч вақт чиройли бир қиз сифатида қараган эмасман, мен сени ҳеч вақт фақат ҳуснинг учун севмас эдим, мен ҳатто бундай севгининг бўлишига ишонмайман ҳам. Севги, менингча, икки ўхшаш қалбнинг бир-бирига интилиши, ниҳоят, қўшилишидир. Шунинг учун ҳам ҳақиқий севги ҳамма вақт чуқур инсоний дўстликни ўз ичига олади. Ҳатто кейинчалик, биринчи ёшлик талаблари ўтгандан кейин, қўшилган икки қалбнинг ҳислари севгидан кўра кўпроқ дўстликка ўхшаб қолади. Лекин­ бу дўстлик қанчалик кучлики, унинг олдида ҳар қандай қийинчилик ҳам ҳеч гап эмас…

…Шундай қилиб, мен сени ўзимнинг умр дўстим, деб ҳисоблайман, шунинг учун ҳам ўзим сенга нисбатан ғамхўр ва меҳрибон бўлгим келганидек, сенин­г ҳам менга нисбатан шундай бўлишингни истайман. Мен қилган иш ёмонми ёки яхшими – бундан қатъий назар – мен ниҳоятда чарчадим, Марям. Ахир мен бир йил-икки йилда қилинадиган ишни қарийб икки ойда ишлаб битирдим-ку! (Асарнинг кўп жойидаги ғализликлар ҳам ана шундан, албатта.) Чарчаган одам эса, шунақа эрка бўлади. Айниқса, ўз дўстига, ўз ёрига, ўз севиклисига эркаланишни истайди. Сен эса мени эркалаш у ёқда турсин, икки энлик хатингни ҳам аяйсан.

Бу, бир томондан. Иккинчи томондан, сен ёшсан, одамларни, уларнинг қалбини билмайсан. Ҳозирги одамларнинг ичида чинакам самимий кишилар оз эканини менчалик билмайсан. Кўпинча юмшоқ табассум ва илиқ сўзлар тагида жирканч мақсадлар бўлишини яхши тушунмайсан, шунинг учун ҳам мен, сенинг умр дўстинг сифатида, сен учун (бир чети ўзим учун ҳам) қўрқаман. Менинг сенга эҳтиёт бўл, деб ҳар бир хатимда такрорлашимнинг сабаби ҳам ана шунда, эркам. Менинг бундай безовталанишим асоссиз эмас, чунки сенинг ҳуснинг яхши, ҳусни яхшиларга нисбатан эса бизнинг ўзбекларда орқасига тушиш, кўндаланг осилиш каби ифлос одатлар кўп бўлади, шунинг учун ҳам яхши қизлар бахтли бўлишлари ўрнига кўпинча турмушда бахтсиз бўлиб қоладилар. Бу – ўзингга айтилган фикр, уни чўзиб ўтиришнинг ҳожати йўқ.

Ниҳоят, энг сўнгги сабаб шундаки, Мар, мен инсон­ман, ҳар бир одам табиатнинг буюк ва қадимий қонуни бўйича ўз ёрини, ўз ҳаёт дўстини соғингани каби, мен ҳам соғинаман, ҳамма вақт уни ўз олдимда, ёнимда, ниҳоят, қучоғимда кўришни истайман, уни эркалагим ва унга ўзим эркалангим келади. Ҳолбуки, сен, қандайдир менга тушуниксиз бир сабабларга кўра, ўзингни тутасан. Ҳатто хатларингда ҳам юрагингни тўлиқ очишни гўё истамагандек: «бу хатимда эркаловчи сўзларни айтмайман, Одил ака, чунки…», деб точкалар қўйиб кетасан.

Мабодо мени хато тушуниб юрмагин, эркам. Буни­нг учун мен сени айбламайман, сендан хафа ҳам бўлмайман, бир қиз бир йигитни сенчалироқ севсин. Сенинг пок ва гўзал муҳаббатингга бутун қалбим билан ишонаман, мен фақат сенинг баъзи қилиқларинг ғалати эканлигини айтмоқчи бўламан, холос.

Хат юракнинг, айниқса, муҳаббат билан суғорил­ган қалбнинг ойнасидир, эркам. Менинг хатим­да менинг юрагим кўринмаслиги мумкин эмас, ҳолбуки, сенинг хатларинг ҳамма вақт ҳам шундай бўла­вермайди.

Хўп, эркам, бу сўзларни тугатайлик, чунки қараб турсам, хатим бутун бир романга айланиб бораётир– хатни мен талаб қилгандек эмас, балки ўзинг билгандек, яъни ўз юрагинг нима деса, шундай қилиб ёзавергин.

Энди ўқишингга ўтайлик.

Журналистка бўлганинг дуруст эмас, чунки бу мутахассислик (специальность) қизлар ва аёллар учун қулай эмас, иккинчидан, педагоглик ҳуқуқини бермайди. Ҳолбуки, любой адабиётчи, любой вақтда журналист бўла олади (агар қобилияти бўлса, албат­та). Шунинг учун ҳам бирорта бола билан келишиб, деканат орқали адабиётчилар группасига ўтиб олганинг мақсадга мувофиқ, эркам. Ундай бола, албат­та, топилади. Дарслардан қийналмайсан, ундан қўрқмаёқ қўй, лекин соғлигингга эҳтиёт бўлгин, хусус­ан, томоғингга яхши қараб тур. 3-поликлиникада эндокринолог бўлса (сенинг томоғингдаги касаллик шунга боғлиқ), кириб кўрсатгин.

Қўлёзмани, албатта, мен айтгандек қилгандирсан. Олдиндан раҳмат, ақллим!

Бу ердагилар соғ-саломат. Ҳаммаси сенга салом айтишди. Аянг^[2] ҳадеб сенга турли рўмол ва кўйлак каби латталар йиғиб, келажакда бўладиган тўйга ҳалитдан ўзида йўқ севиниб турибди. Сабабини билмайман, балки сенинг муҳаббатингдан ўғлининг бахтли эканлигини сезгани учундир, аянг сени ҳалитдан севади. Бу – мени жуда севинтиради, ҳатто Марат^[3]ҳам сени яхши кўради.

Ўзим дам олмоқдаман. Лекин эртадан бошлаб «Хотин-қизлар» журнали^[4] учун ваъда қилган ҳикояга киришиб, сенлардан қўлёзма келгунча уни тамомлаб қўймоқчиман.

Бугун суратингни, хатларингни олиб, кечқурун қирга чиқдим ва у ерда сени эслаб, учрашган вақт­ларимизни, ширин бўсаларингни эслаб узоқ ўтирдим ва, биласанми, Мар, ҳамма ишни ташлаб кетиб қол­гим келди. Олдингга учгим, эрталаб факультетда тутиб олиб, ўртоқларинг кўз олдида қўзларингдан, лабингдан, сочларингдан тўйиб-тўйиб ўпгим келди. Албат­та, бу – юракнинг талаби эди, лекин ақл ёрдамга келиб, хайрият, ўзимни тўхтатдим. Хўш, борди-ю, ақлнинг кучи етмасдан бориб қолганимда, нима қилар эдинг, эркам? Бўсаларга рухсат берармидинг?..

Умуман, яна соғина бошладим, ақллим. Хўп, ёзавер­сам, бу хат тамом бўлмайдиганга ўхшайди. Тугатай.

Шундай қилиб:

1) адабиётчи бўлиб олгин;

2) хат ёзиб тургин;

3) ақлли ва яхши қиз бўлгин. Мен йўғимда зерикиб қолмаслик учун Рема, Азима, Маматхон билан қаттиқ алоқа боғлаб, кинога бориб тургин. Маматхон ҳам балки ўрталарингда рўй берган англашилмов­чиликни айтиб тушунтирар. У яхши бола, Марям, камтар, шунинг учун ҳам баъзида унга далда бериб туришинг керак. Сен ақлли қизсан-ку, тушунасан.

Хўп, эркам. Мендан Ҳидоятга, Азимага, Ремага, Холдор, Маматхонга ва бошқа қарноқлик оғайниларга салом. Опайга-ку, саломни ўзинг қал­бинг­да сақлаб қўй, кейин ҳаммасини йиғиштириб бира тўла айтарсан.

Юзингни, кўзларингни ўпиб, соғиниб қолган

Одилинг.

8 сентябрь, 1954 йил.

Р.S. Чеховнинг «Дядя Ваня»сини ўқиб чиқдингми? Албатта, ўқиб қўй, чунки домлаларинг ҳаммаси Чеховнинг профессори Серебряковга ўхшаш эканлигини билиб о­ласан.

МАҚОЛАНИ ДЎСТЛАР БИЛАН БАҲАМЛАШИНГ