Одил Ёқубов ва Марям Ёқубова: МАКТУБЛАРДА АКС ЭТГАН КЎНГИЛ (1)
1
Тошкентдан Қарноққа ёзилган мактуб
Салом, Одил ака!
Мен Тошкентга жуда яхши етиб келдим. 16 июль кечаси уйга Тойир[1]билан кириб келсак, опам бир ўзи ётган экан. Опам биздан жуда хурсанд бўлди. Мен 20 июлгача уйда бўлдим, кейин САГУ[2]га чиқиб, консультациялардан хабар олдим. Худди шу куни географиядан консультация бор экан.
Одил ака, мени бу янги жойлар яхши кутиб олмоқда. Масалан, географиядан консультация ўтган куни мен ўзимни бошқаларга нисбатан анча бахтиёр ҳис этдим. Бу воқеа шундай бўлди:
Консультация химфакнинг катта аудиториясида эди. Аудитория нотаниш одамлар билан лиқ тўла. Консультантимиз (фамилиясини билмайман) билимларни синашга кўчди. Бошқалар қаторида менга ҳам 2 та савол берди. Бир оз ўйлаб турганимдан сўнг, дадиллик билан биринчи бўлиб харита олдига бордим ва саволларга жавоб бердим. Одил ака, бу воқеа менинг муваффақиятларим дебочаси бўлса керак, албатта. Лекин бундан ҳоллардан мағрурланиш ярамаслигини биламан. Шундай бўлса ҳам кўпчилик олдида юзим ёруғ бўлгани учун қувонаман. Консультант ҳатто «қайси мактабдан келгансиз?» – деб ҳам сўради…
Одил ака, мен қишлоқда юрганимда ўзбек тилидан, рус адабиётидан, географиядан тайёрланиб бўлган эдим. Энди бу ерда тарих, чет тили, рус тили, ўзбек адабиётидан қайтариб қўйишим керак.
Одил ака, яна ёзаманки, менинг олдимга ҳеч ким келмасин, хўпми?!
Мен хатимнинг бошида илгариги масалалар ҳақида ёзмадим. Сизнинг хатингизни олганим ҳақида эшитган бўлсангиз керак. Мен кетадиган куним опам орқамдан келдилар, унинг учун ҳам қувондим, ҳам опамнинг қийналганига хафа бўлдим. Опам билан мен ҳеч нарса ҳақида гаплашолмасдик.
Сиз: «Менинг ёзганларимга жавоб қайтармадинг ёки хафа бўлдингми?» – деб ёзибсиз. Йўқ, мен хафа бўлганим йўқ. Менга у ерда тинчлик беришмаслигини билар эдим, опамнинг олдига чиқолмаслигимни ҳам. Уйдагилар чиқармади эмас, балки ўзим шунча гап-сўз бўлгани етар, деб чиқмай юрган эдим.
Магазинга ишимиз тушди, лекин болаларни чиқаришди. Мен чиқмадим. Шунинг устига опам Сулаймон тоғамдан мени сўратибдилар. Сиздан хат олгани ҳақида гапирсалар, Сулаймон тоғам чиқиб, қори акам билан гапиришибди менинг ҳақимда.
Хуллас, қиз билан йигитни битишиб қўйганга чиқаришипти. Қори акамнинг кўнгли ниҳоятда эгри эканини биламан. «Қиз билан йигитнинг кўнгли бир экан, унга қаршилик қилиб бўлмайди. Мен ўзим ҳаммасини тўғрилайман, фақат Одил одам юборсин», деганининг заминини ҳам биламан. Қолаверса, ойимни гижгижлаётганини ҳам биламан. Лекин бу ҳақда гапни узайтиришимнинг ҳожати йўқ. Ойимни,
сизнинг адресингизга айтган гаплари учун мен ойимни оқлолмайман, лекин айбдорлар ким эканлигини биласиз-ку, Одил ака!
Мен опамга қори тоғамнинг гапини айтган эдим, лекин одам юборилсин, деган мақсадда эмас эди. Майли, шундай бўлса ҳам қори тоғамнинг гапидан сиз миннатдор бўлаверинг. Мен бу можаролардан хафа бўлмасам ҳам бўлади, чунки бу етилиб турган эди.
Одил ака, у ҳақда мен бошқа ҳеч нарса ёзмайман. Сиз менинг Тошкентда қиладиган топшириқларимни ёзинг. У ёқдаги янгиликлар ва ишингиз ҳақида жуда эшитгим, билгим келаяпти.
Хайр, саломат бўлинг.
Салом билан Марям.
21 июль, 1954 йил.
[1] Тойир – Марям Ёқубованинг тоғаваччаси.
[2] САГУ (Среднеазиатский государственный университет) – Ўрта Осиё давлат университети, ҳозирги Ўзбекистон Миллий университети. (Аввалги изоҳга ҳам қаранг. – Муҳ.)
2
Туркистондан Тошкентга ёзилган мактуб
Ақллим!
Хатингни олдим. Гарчи унда менинг руҳимни эркаловчи сўзлар бўлмаса ҳам севиниб қолдим, чунки, биринчидан, хафа бўлиб ўтиргандим (хатинг кечиккани учун), иккинчидан, умуман олганда, совуқ ёзилган мактубнинг энг охирида бир қанча яхши сўзлар киритилган эди.
Эркам! Биринчи муваффақиятларинг учун чин қалбимдан табриклайман. Мен сенинг ақлингга ва муваффақият билан ўқишга кириб олишингга аввалдан ишонар эдим, аммо ўзинг айтгандек мағрурланиш керак эмас, албатта. Ҳеч кимга ишонмасдан қунт билан ўқигин, ишлагин, шундай қилсанг, имтиҳонлардан яхши ўтиб оласан… Кейин… кейин бирга ўқиймиз, бирга ўйнаб-куламиз, оғир, лекин гўзал ишни бирга ишлаймиз ва ҳеч ким, ҳеч қандай Ҳабибулла қори[1] ва бошқалар бизга халақит беролмайди! Шундай эмасми, гўзалим?
Биз ҳаммамиз соғмиз. Қарноқда ҳеч қандай ўзгариш йўқ. Салқин. Гўзал. Тинч. Кечалари юлдузлар сочилган осмонга тикилиб, сени эслаш, хаёлан сени эркалаб, сочингни силаб, лабингни, кўзларингни секин ўпиб ётиш мумкин, ҳеч ким халақит бермайди!.. Кундуз, ишдан чарчаган вақтларда сойда чўмилиш ёки олма териб дам олиш мумкин. Умуман, агар сен ҳам шу ерда бўлиб, боғимизда олма териб ёки қалин толзорда менга тутқазмасдан эркаланиб қочиб юрганингда – қишлоқда яшаш гўзал бўларди! Ўйлайманки, бундай кун келади, чунки сен ваъдани унутмагандирсан, албатта.
Энди ишим ҳақида.
Бугун тўпламни тамом қилиб, «Госиздат»[2]га юбордим. Сенга юбормоқчи эдим, лекин хат кута-кута чарчадим, вақт эса тор бўлиб қолди. Тўпламга 7 та ҳикоя кирди, улар, ўзингга ёзганимдек, Союз[3]даги муҳокамада яхши баҳо олиб, нашрга тавсия этилган эди. Мен кўрсатилган баъзи камчиликларини тузатдим. Унинг босилиб чиқиши муқаррар.
Илгари сенга ёздаги планларимни айтганимда, уруш ҳақида битта повесть билан бир-иккита ҳикоя ёзаман, деб юрар эдим-а? Энди бу план ўзгариб кетди. Мен бу план устида узоқ ўйладим, Марям, ва уни ўзгартиришга қарор қилдим. Масала шундаки, ўтган йили мен «Муҳаббат қўшиғи» деган драма ёза бошлаган эдим. Бу драма битмасдан қолган эди, унинг устида баъзи жанжаллар бўлган эди. Энди мен ўша драма устида ишламоқчи бўлиб турибман. У катта меҳнат талаб қилади, балки унинг босилиб чиқиши ва саҳналаштирилиши повестнинг босилишидан кўп қийин бўлар, лекин зато қиймати ҳам катта бўлади. Агар шу драмани бу йил ёзиб битириб, 55-нчи йилнинг кузигача қўёлсак ҳам, шунга эриша олсак ҳам, катта гап бўлади, Марям. Лекин, энг муҳими, мен бир бошлаган ишни ташлаб кетишни истамадим.
Олдимизда катта қийинчиликлар турибди, эркам, лекин мен ўйлайманки, сен ҳам менинг бу ишимни қувватлайсан ва қўлингдан келганича ёрдам берасан. Сен ёрдам берсанг, мен ҳамма нарсани енгаман, гўзалим. Драмани қайтадан бошлашга тўғри келяпти, ҳозир 1-парда устида ўтирибман, келгуси хатингни олгунча унинг сюжети тўлиқ аниқланса керак, сўнгра сенга ёзаман.
Ҳозирча бошқа ёрдам керак эмас, чунки сени ҳам имтиҳонга тайёргарлик ишларидан бўшаштириб бўлмайди. Ҳикояларни ҳам шу мақсадда тўхтатиб турибман. Сендан бир-иккита сўранчларим бор:
1) «Пионер»[4] билан «Муштум»нинг 6-сонларидан икки экземплярдан олиб қўйгин. Уларда ўзингга маълум ҳикояларим босилган.
2) Агар «Шарқ»[5]да «Юрак сирлари» босилиб қолгудек бўлса, бир экземпляр юборгин.
3) Съездга оид масалалар босилса, қараб боргин.
10 августда съезд. Менинг боришим шарт, лекин борсам, бир ҳафта вақтни йўқотаман, шунинг учун балки касал-пасал бўлдим, деб телеграмма юбориб қўяқолсаммикан, деб юрибман. Сен қандай ўйлайсан?
Мар[6], эркам, хатингнинг бир жойида «Одил ака яна ёзаманки, менинг олдимга ҳеч ким келмасин», деб ёзибсан. Бу нима деганинг? Нима демоқчисан? Мен ҳеч тушунолмадим. Гап қандай одам ҳақида бораяпти? Мен ҳеч вақт сенинг олдингга ёки орқангга одам солмаган эдим-ку? Фикрларингни аниқроқ қилиб ёзгин, эркам.
Мар, оппоқ қиз, наҳотки, биз келажакда ҳам яшириниб иш қилсак? Наҳотки, эркин ўйнаб юролмасак? Опам[7] қандай фикрда? Наҳотки, у ҳам Шариатулла[8] аканинг ихтиёрида, деб турса?… Ахир мен фақат иккимизнинг эмас, опамнинг ҳам келажагини ўйлайман-ку? Менинг буви[9]дан қаттиқ хафа бўлганимнинг сабаби ҳам ана шундан-ку, эркам?
Ҳар ҳолда мен сенга ишонаман, сенинг пок ва чиройли муҳаббатинг учун, сенинг ақлинг, эрка қилиқларинг учун севаман!
Бизнинг муҳаббатимиз яхши муҳаббат, Марям, тоза муҳаббат, шунинг учун ҳам уни яшириш, билдирмасдан севишлик мени чуқур таҳқирлайди. Сен, албатта, Қарноққа борганимдан кейин яшириниб юриш, айниқса, билдирмасдан хат юбориш менинг ўзимни қанчалик тахқирлаганини билмайсан. Лекин сен жуда ғалати ишлар қилдинг-ку, менинг қишлоққа келганимни била туриб бир оғиз бир нарса демадинг-ку, ҳолбуки, сенинг бир нарса дейишинг ўнғайроқ эди.
Мар, опайнинг[10] орқангдан бориши сенга бизнинг оиланинг ҳам (фақат менинг эмас) сени севишлигини, сени келин қилиш орзусида эканини кўрсатгандир, албатта. Бу яхши нарса, Марям, ва мен сен учун, сенинг келажак бахтинг учун севинаман. Фақат сен бундай қилмагин, ёзган хатларингда ойимга ва опайга салом айтиб тургин. (Буни мен мажбурият сифатида айтаётганим йўқ, чунки буни хатингда просто унутиб қолдиргансан, деб ўйлайман.) Хўп, ақллигим, ёзсам сўз кўп, эндигисини навбатдаги хатда ёзаман.
Хатни тез-тез ёзиб, баҳоларингни эшиттириб тургин, мендан жавоб кутиб ўтиравермагин.
Опамга салом айтиб қўй. Агар у бизнинг муносабатимизни яхши биладиган бўлса, кўплаб салом айт. Мен ўйлайманки, у бувига қўшилмайди, бизнинг тарафимизни олади.
Хайр, эркам, хаёлан бошингни кўксимга қўйиб, сочингни силаб қолдим.
Одил.
Август, 1954 йил.
[1] Ҳабибулла қори – М. Ёқубованинг яқин қариндоши.
[2] Госиздат (Государственное издательство) – Давлат нашриёти.
[3] Союз – Ўзбекистон Ёзувчилар уюшмаси назарда тутилмоқда.
[4] «Пионер» – 50-йилларда нашр этилган болалар журнали. Кейин «Гулхан» номи билан чиққан.
[5] «Шарқ» – «Шарқ юлдузи» журнали назарда тутилмоқда.
[6] Мар – Марям исмининг эркалатиб айтилгани.
[7] Опам – М. Ёқубованинг онаси назарда тутилаяпти.
[8] Шариатулла ака – М. Ёқубованинг дадаси.
[9] Буви – М. Ёқубованинг бувиси назарда тутилаяпти.
[10] Опай – Одил аканинг опаси Заҳро хола назарда тутиляпти.
(давоми бор)