Улуғ ёзувчи Одил Ёқубов умр йўлдошининг хотиралари (34-35)

---

Публицистика

Бошқа пешқадам ёзувчилар қатори, Одил ака ҳам ўша йилларда роман, қисса ва ҳикоялар ёзиш билан бирга публицистикани ҳам четлаб ўтмаганлар.

Беш йил «Ўзбекистон адабиёти ва санъати» газетасига бош муҳаррир бўлдилар.

Чунончи, ёзувчи ўз асари билан ҳаётда рўй бераётган яхши ва ёмон воқеаларга, кишилар онгида кечаётган ўзгаришларга муносабат билдиради.

Бу хайрли мақсадни амалга оширишда публицистиканинг ҳам ўз ўрни бор. Одил аканинг ўша йилларда ёзган публи-цистик мақолалари ҳам кенг жамоатчилик орасида катта акс-садо берган. «Қишлоқдаги фожиа», «Ўқитув-чининг қадри», «Сабоқлардан сабоқ чиқардикми?», «Ҳаёт сабоқлари ва ижод машаққати», «Шафқатсиз ҳақиқат ва шафқатталаб кишилар», «Она кўкрагидан айрилган гўдак», «Боғ тақдири боғбон қўлида» каби ўнлаб публицистик асарлари ўз даврида жиддий шов-шувларга сабаб бўлган. Улар ҳақида ижобий, таҳлилий, ҳатто танқидий фикрлар кетма-кет чоп этилган.

Бу асарлар Одил аканинг газетада мухбир бўлиб ишлаб юриб, республикамизнинг барча ҳудудларини пиёда айланиб чиққанлари, жуда кўп ҳамюртларимиз билан ҳамсуҳбат бўлиб, улар кўнглининг туб-тубидаги дардларига қулоқ тутганларининг ҳосиласи эди.

Мен Одил акага ичим ачиб: «Биттагина мақола учун юзлаб километр юришингиз шартми? Ана, телефонда маълумот олинг-да, у ёқ-бу ёғини салгина ишлаб бирон нарса тайёрлаб бера қолинг» десам, у киши: «Бўрини оёғи боққани каби журналист ҳам юрт кезиб юрсагина яхши нарсалар ёза билади. Омма­дан, унинг фикр-хаёлидан, яшаш шароити-ю еб-ичишидан олисда яшаш – ижоднинг ўлиши билан баробар», – дердилар. Худди бадиий асарлар каби, публицистик чиқишларига ҳам газетхонлардан турли мазмундаги кўплаб хатлар оқиб келарди.

Одил ака публицистикага жуда масъулият билан ёндашардилар. «Мақоланинг биринчи бандида унинг қаймоғи акс этиши ва ўқувчининг қўлидан маҳкам ушлаб, ортидан эргаштириши керак», – дердилар. Публи­цистик мақоланинг қаҳрамонлари замондошларимиз бўлиши ва улар тақдирига катта масъулият билан ёндашиш,  воқеа ва ҳодисаларни тўғри талқин қилиш, ёлғондан қочиш кераклигини шогирдларига бот-бот такрорлардилар.

Ёзганларини ўқиб бериш учун олиб келган шогирдларига: «Ўзинг шу гапларга ишонасанми?» деган саволни кўндаланг қўярдилар. Агар шогирднинг юзи салгина қизарса: «Бас, унга ўқувчи умуман ишонмайди, бу мақоланг бир кун ҳам яшамайди. Киши шундай нарса ёзишга эришиши керакки, у нафақат бугун учун, балки ёруғ келажак учун ҳам хизмат қилсин», дер эдилар. Уларнинг шундай ибратли гаплари тез-тез қулоғимга чалиниб турарди.

 

«Диёнат»

 

«Улуғбек хазинаси»дан кейин Одил ака яна замонавий мавзуга қайтдилар. Мен юқорида «Литературная газета»нинг махсус мухбири лавозимида фаолият юритиб, турли вилоят, туман, хўжаликларни айланиб чиққанларини айтиб ўтдим. Ана шундай хизмат сафарларидаги кузатувлари натижасида ўша давр кишиларининг ҳаёти, меҳнат фаолияти акс этган «Диёнат» романини ёздилар.

Адабиёт аҳли ҳам, китобхонлар ҳам «Диёнат»да ўзларига таниш бўлган манзараларни, тез-тез учрайдиган турли феъл-атвордаги кимсаларнинг ёрқин образларини кўрдилар. Ўша давр­нинг оғриқ нуқталари, муаммолари, инсонларнинг ўзаро муносабатлари тўғрисидаги асарда замон руҳи яққол акс этиб тургани учун у кенг китобхонлар оммаси томонидан илиқ қарши олинди. Тез орада қатор хориж тилларига таржима қилинди.

– «Диёнат»ни ёзиш жараёнида ўша – оғир кечган ва қайтмас бўлиб ўтиб кетган болалик дамларимни гоҳ кулиб, гоҳ кўзимда ёш билан неча бор орзиқиб эсладим… – деганлар Одил ака бир куни.

Ижод шундай бир жараёнки, ёзувчи кўпинча ўзининг таржимаи ҳолини, ўзи гувоҳ ва иштирокчи бўлган воқеаларни тасвир этади. Одил ака «Диёнат»да ўзларига елкадош бўлган авлоднинг дардли дунёсини ифода этишга, уларнинг қалб манзараларини чизишга интилганлар.

Роман ёруғлик кўргач, қисқа фурсат ичида «Диёнат» деган кўп серияли телефильм яратилди. У намойиш этилиши билан телетомошабинлардан хатлар ёғилиб кетди. Уларнинг аксарияти бир қарашда кулгили, зоҳиран соддалик аломати бўлиб туюлгувчи, аслида эса халқнинг чуқур дардларини ўзида ифода этган шундай жумлалардан иборат эди: «Сизлар бизнинг раисимиз ҳақида фильм қилибсизлар. Нега унинг исмини ўзгартирдингизлар?»; «Бизнинг раисимиз ҳам Отақўзига ўхшаб халқни оёқости қилиб ташлади»; «Бизнинг хўжалик раҳбари ҳам худди шунақа…»

Телетомошабинларнинг илтимосларига биноан «Диёнат» кейин ҳам беш маротаба намойиш этилди. Ва у ҳар гал юзлаб озурда кўнгиллардаги оҳ-зор билан бирга умидворлик туйғуларини ҳам уйғотар эди: «Сизлар танқид қилганларингиздан кейин зора раҳбаримиз ишдан олинса!..»

Телетомошабинлар асардан олган таассуротларини, асар қаҳрамонлари ҳақидаги шахсий фикрларини изҳор қилишар, айни дамда давр руҳи ҳаққоний акс эттирилган шундай асар ёзганлари учун Одил акага миннатдорчилик билдиришар, телефильм намойишини экран қаршисида михланиб кутганларини бот-бот такрорлашар эди…

«Диёнат» романи шундан кейин дунёнинг 20 га яқин тилига таржима қилинди.

 (давоми бор)

МАҚОЛАНИ ДЎСТЛАР БИЛАН БАҲАМЛАШИНГ