Ҳалима Аҳмедова билан Нигора Умарова суҳбати…
Шеърият бу эрмак дейдиган одамлар хам бор. Бир томони ?ам борки, шеърият бу кисмат. Шу кисматдан баъзан бир хиллик, тинимсиз сузга мурожаат одамни зериктириб юбориши мумкин.Аммо узингдан хеч каерга кочиб кета олмайсан ва кайта-кайта сузга мурожаат этаверасан. Шеърият сенга бераётган изтиробдан рохатланаверасан
Шеърларингизда кисматингиз акс эттирилганми? Чунки уларда кучли дард, изтироб бор…
Албатта. Узбек халкимизда ,«Дард чекмасанг жонона кайда»,-деган гап бор. Бу факат маълум бир жинсга нисбатан ишлатилган гап эмас. Бунда кучли хаётий фалсафа бор. Чунки мен хаётнинг хама тайёр неъматига интилсам, мен учун хеч нарса кизикарлимас. Колаверса, мен шеър ёзаётганимда юрак деган призмадан хис-туйгуларимни утказмасам, демакки, менинг хис-туйгуларим ёлгон булади, ясама булади. Холбуки, шеър ёзаётган шоир шеър тукишга, шеър ясашга утса у хакикий шоир эмас. Юрагингда гижиллаб турган, юрагингни эзиб турган нарсаларни когозга тукмагунингча, сен хакикий шоир булолмайсан. Шу маънодан келиб чикадиган булсак, хар бир шеърим- бу менинг кисматим. Шеърият бу кисматнинг узи.
Бир санъаткор билан сухбатлашганда, хакикий санъаткор булиш учун киши нимагадир маънан мухтож булиши керак. Мухтож инсонлардангина хакикий санъаткор чикади, деганди. Шоирлар хам суз санъаткорлари хисобланадилар. Яъниким, сузни колипга солиб уни халкка етказиб беради. Сиз бу фикрга кандай карайсиз?
Сиз демокчисизки, мухтожлик кишини яхши ижод килишга ундайди. Мен бу фикрга кушилмаган булардим. Тарихга мурожаат килайлик. Бобур Мирзо- шох ва шоир. Нима етмас эди шоирга? Тугри Ватанни севиш мумкин. Ватанни олисда туриб согиниш мумкин. Аммо том маънодаги мухтожликки келсак, хаётга реал карайлик. Турт тарафимиз тула мухтожлар. Нега улар шеър ёзмайди? Шундан келиб чикадиган булсак, ижод килишга ундайдиган нарса маънавий мухтожлик эмас. Бошкача килиб айтишимиз керак: ижод килишга ундайдиган нарса юракнинг тубидаги чанкоклик булса керак.
Тасаввур килинг биз чексиз сахрода кетяпмиз. Чанкаганмиз. Узокдаги саробларга талпиниб кетаверамиз, кетаверамиз. Аммо биз сув излаяпмиз-ку?!.. Качонки сувга етиб боргандан кейин тананггиз яйраб, рохатланса, шеър ёзганда хам шоир худи шу нарсани хис килади. Мен шундай деб уйлайман.
Мен узимни кучли бир шоира демокчи эмасман. Бахоли кудрат кулимдан келганча ёзаётган ижодкорман. Лутфий, Навоий, Бобурларнинг ижодларига назар соладиган булсак, уларда кайсидир томондан мухтожлик булмаган. Мен буни чукур тахлил килишга кодир эмасман. Лекин улар шундай гузал, латиф газалларни ёзишган. Бу менинг фикрим.
Гарчи исмингиз «Халима» булса-да, («Халима» сузи арабча «хилм» сузидан олинган булиб, «юмшок, майин» деган маънони билдиради) Шеърларингизда нима учун исён кучли?
Гарчи исмингиз «Халима» булса-да, («Халима» сузи арабча «хилм» сузидан олинган булиб, «юмшок, майин» деган маънони билдиради. ) Шеърларингизда нима учун исён кучли? Гапингиз тугри. Исм ярим кисмат, деган гап хам бор. Исм куйилдими, кайсидир жихатда характерда хам акс эттади. Шеърларимда «мен багритошман» деган нарсалар акс эттирилган жойлар хам бор. Буни исён десак хам булмас балки?!.. Бир шеъримда Оллохга нисбатан шундай деб ёзгандим: «Сан берган кунгилни шунча алдасам хам, шунча тинчитсам хам тинчимаяпти-ку! Уни узинг менга бергансан-ку. Энди сенинг берган кунглинг учун ман гунохкор булдимми?!..» деган сатрлар хам бор. Шундан келиб чикиб айтадиган булсам, купинча узим хайрон коламан. Тугри «Халима» «хилм» сузидан олинган, «Мехрибон, рахмдил» дегани. Жуда тошбагир эмасман. Аммо бошкачарок караганда шарттакирокман. Дейлик, каердадир ёлгон аралашган булса, кимдир ёлгончилик килса, мугомбирлик килса юзига айтишга мажбур буламан, сачраб тураман. Балки бу ёмондир. Бу хам характер деб уйлайман, Нигора.
Бир шеърингизда «Содда печак гуллар, девона гуллар…» деб ёзгансиз. Печак гулни биз хеч качон содда дея олмаймиз. У шундай кудратга эгаки, агар у хохласа ураб-чирмашиб гулни хам, дарахтни хам бугиб, куритиб яксон килиши мумкин. Баъзан соддагина, оддийгина куринган инсон хам ута аклли булади. Аклли инсон эса Худога тезрок етишади. Печак гул тимсолида тасаввуфий бир тимсолни хам акс эттирганмисиз, деган фикрга бордим…
__________________
Печак гулларга келсак, мен кишлокда усганман. Биз Худонинг берган куни далада булардик. Айтганингиздек, печак гул бор. Улар даланинг ёввойи феъл-атворини билмайдиган гуллар. Энг кизиги уларнинг шунака ширин, хеч ким туймаган хидлари бор. Биз уларни юлиб куйга берардик, молга берардик. Кичкиналигимиздан печак гул билан дустмиз. Аммо шахарда уларни кам учратаман. Печак гул бу рамзий образ, биринчидан. Сизнинг саволингиз табиат дарсидан келиб чикиб бераётган савол. Аммо шеъриятда рамзий образлар борки, уларни хаёт билан таккослаб булмайди. Хаттоки, Усмон Носирнинг бир шеъри бор –Куёшни кесилган бошга ухшатади. Бу одамни сескантириб юборади, инсон ёлгон дейиши мумкин, аммо бу рамз.
Шеъримда «печак гул»тимсолини ишлатганимки, мен печак гулларни яхши кураман. Тугри, улар кайсидир маънода дарахт, бута, гулларни сулдириши мумкин. Бирок улар каергадир интилиб кетаётганга ухшайди. Хулласи калом, мен уз тасаввуримда курдимки, печакгул бу менинг тасаввурим ичида усаётган печакгул ва улар инсон зотининг ичида усаётган мехр. Мен шуларни уйладим. Улар гул хам эмас, майса хам эмас. Вахоланки, улар сулдирмаслиги хам мумкин. Рахмим келади шу гулларга. Нихоятда девона, узининг кимлигини билмайди, каёкка усиб кетаётганлигини билмайди. Балки шу маънода улар Худодан Ишк сурамокчидир?!.. Улар киска умри мобайнида ё гулга, ё майсага айланади деган маънони бермокчи булганман.
Ута аклли одамлар худбинрок ва ёвузрок булади. Бу ерда ута аклсизлик хакида гап кетмаяпти. Содда, хаётдан узини излаб яшаётган одамларни яхши кураман. Шу маънода «менинг печак гулларим» сода ва телбарок одамлар рамзидир, балки?…
Ёлгизлик факатгина Оллохга хос, дейишади. Бир шеърингизда, «Айтинг, ахир мен нега ёлгиз …» деб ёзгансиз. Ёлгизлик кисматини танлаш инсоннинг узига боглик эмасмикин?
__________________
Ёлгизлик… Шеърларимда кайси ёлгизликни тасвирлаганман? Мен дустларимнинг даврасида утириб хам баъзан узимни ёлгиз хис киламан. Шеърда баъзи киноялар хам борки, шунча гамлар-ташвишлар булиб туриб мен узимни нега ёлгиз хис килишим керак деган. Шеъримда узимни ёлгиз хис килишим – бу туйгуларнинг турфа рангидан биридир.
«География дарсида» шеърингизда «Углим харитага жойлаб булмас Ватанни…» деб ёзгансиз. Сизнингча, Ватан нима?
Ватан кадрини, унга нисбатан согинч хисини Ватандан узокда булганлар яхши хис килишади ва килишган…
__________________
Нигора, хис килса булади. 1978 йили Тошкентга келганман. Асли Бухоронинг кишлогиданман. Кишлогимиз хозир Навоий вилоятига карайди.
Хикмат
Хассага суяниб бир кекса гадо,
Ахлат уюмидан излар эди нон.
Ажаб етмиш-саксон ёшни коралаб,
Насибасин топиб саклаб келган жон.
Шундан топдим хаёт фалсафасини,
Бойликда ювилмас на дард, на алам.
Очликда ўлганни кўрмадим, аммо,
Ўлса очкўзликдан ўлади одам.
* * *
Бегунох парвардигор,
Гунохкорман олдингда…
Майсаларга айлансам-
Коламанми ёдингда?!
Райхон барги силкиниб,
Юз очса шаббодага
Шабнамга кўнгил берсам-
Конамонли бодага?!
Ишк фаслидан адашиб,
Дил сўраса калдиргоч.
Карбало дашти учун
Жоним бўларми хирож?!
Субхидам кокилларин,
Тараса малак ёгду.
Мендан умидин узиб
Ташлаб кетарми кайгу
Бегунох Парвардигор,
Гунохкорман олдингда …
Халимадан воз кечсам
Коламанми ёдингда…
* * *
Бошингни, юракнинг-
Кибласига кўй,
Райхон нафасига чайиб вужудинг.
Пок бўлсин,-
Пок бўлсин, нурлар каби пок-
Пайгамбар тушидек яшил сужудинг.
Булокларнинг шаффоф хаёлини ол,
Кайгуни кулдиргин,
Бахтни йиглатмай,
Кўзингни кенгликка садака килгин-
На ганим, на дўстга-
Хеч кимга айтмай.
Гўдак хиди келган майсага бориб-
Мовий саболарнинг ишкин кийдиргин.
Ташна дарахтларнинг тасаввурини-
Само орзулари ила тўйдиргин…
Ошик бўл, мусаффо борлик кўйнида-
Кўксингга нурларнинг шавки ботганда
Айникса, муаззин- тонгнинг кушлари-
Худонинг кўнглини ўкиётганда…