Венера Қодирий ижодидан: ҒАЛАТИ МАҲБУС (Ҳикоя)
Венера Қодирий,
ҒАЛАТИ МАҲБУС
(Х,икоя)
Кунлар, ойлар, йиллар бир-бирини қувалай-қувалай, карвон-карвон хотираларни ортмоқлаб, гӯё ортимизда қолаётгандек.
Аслида ҳам шундаймикан?!
Қаршимиздан келаётган вақт билан лаҳзалардагина учрашамиз. Бизнинг ӯхшашлик томонимиз шуки, иккимиз ҳам олдинга илгарилаймиз. Иккимиз ҳам шошқолоқмиз. Лекин лаҳзалардаги оний дийдор бизларнинг оний кӯргиликларимизни ӯғирлаб, вақтнинг бӯм-бӯш елкаларига ортади.
Улар хотиралар.
Бизни эса вақт чангида қолган номаълум қисмат кутади. Уни биз билмаймиз. Ҳеч қачон.
Одамзоднинг ӯзи шунақа – фаслсиз табиати бор: ортимизга қараймиз ва ниманидир хотирлаймиз. Ҳа, ҳа, вақт фақат хаёлимиздагина ширин ёки аччиқ армон билан бир туш каби ортга қайтади. Лекин вақтнинг ӯзи қани, қаерга кетмоқда, унинг тӯхтами қаер била олмаймиз. Лекин мен шуни била оламанки, вақт хотираларни эмас, хотиралар вақтни ортга чорлар экан.
Худди шундай.
Ӯрта мактабни битирганимга ҳам талай вақт ӯтиб, унча-мунчани кӯрган, кӯравериб кӯзи пишган катта одамга айланиб борардим. Ӯтган йиллар давомида яхши-ёмон кунларимизда синфдошларим, баъзи тенгқурларим билан саноқсиз учрашган бӯлсам-да, лекин тенгдошим, бошқа синфда таҳсил олган Жаҳонгирни ӯнгим тугул тушимда ҳам кӯрган эмасдим.
Тӯғри, болалик хотираларим сабаб, баъзан уни эслаб қолардим. Бироқ мен у билан яқин дӯст ёки эрмакка ӯртоқ ҳам бӯлмаганман. У ҳақда ӯткинчи туш каби ҳеч қандай таассурот қолган эмас. Мен у билан бор йӯғи бир марта учрашганман холос. Бор гап шу.
Лекин ӯтган йил таъмирланган ошхонамиз деворига илинган картина – натюрморт туфайли уни руҳан чӯкибми, билмайман, ғалати ҳис-туйғуларга берилиб эслагандим. Мактабимизда ёш рассомлар ижод намуналаридан тез-тез кӯргазмалар ӯтказиларди. Ӯзимда рассомликка ҳеч иқтидорим бӯлмаса-да, лекин турли хил суратларни томоша қилишга иштиёқим кучли эди. Эҳтимол, рассомлар бӯёқлар тил киргизган туйғулари – хомиласи кӯз ёрган чизгиларида ӯзларига маълум оламни ҳис этиб, нималарнидир изҳор этардилар. Лекин менинг кӯзларим рассомнинг кӯзи бӯлиб эмас, балким борлиғим заррага айланган мисол ӯшал мафтункор сурат қаърига ботиб кетарди. На илож. Бу менинг табиий ҳислатим. Мана бу қаршимдаги антиқа натюрморт мени талвасага солганди.
– Вой-бу, мана бу суратни қаранглар, жуда ғалати экан, – дедиму, худди шу пайт суратдан юрагимга етиб борган ички туйғуларни ҳис этиб, зумда атрофимни ӯраган гала болаларга изох, бергандим:
– Бу дард, аччик, дард, натюрморт эмас.
Уни таърифлаш, баҳолаш гу́ё менга қараб қолгандай, ӯзимни иқтидорли рассомлардай тутиб виқор билан давом этдим.
– Мана буни чинакам асар деса бӯлади. Офарин!
Мени танимаган, мен билмаган олам гӯё ӯша сурат қаърига яшрингандай унга томон талпинардим. Кимдир қачондир мана бу стол устидаги шаффоф нурга чӯлғанаётган биллур вазани нозик чертгану, гӯё ундан узлуксиз мусиқа уни таралаётгандай, қуйилиб оқаётган бу сеҳрли оҳангга дош беролмай вазадаги тарсиллаб турган қип-қизил анорнинг бадани дарз кетган, дарзлар орасидан сизилаётган қон томчилари ирмоқларга айланиб, стол четидаги мавҳумлик оламига қулаётган олма бӯлаклари орасига оқиб кирарди…
Мен ӯша пайт Жаҳонгирни эмас, у чизган суратни танигандим. Ӯша картина менинг хотирам кузгусида муқим қолганди. Буни қаранки, бугун тушимга кирибди.
Ӯша охирги учрашувимиздаги сумботи – мағрур ва хотиржам. Номаълум юксакликда боши узра қип-қизил оловланган юракни кафтлари орасида тутиб, ундан-да юксакликда узатармиш. Хосиятсиз туюлмаса-да, кӯрган тушларимни яхшиликка йӯйиб, ишга отландим.
Одатда йӯл бӯйи ҳар соҳадан бир шингил гап териб борардим. Ҳозир эса жимман. Мен ҳам, ҳайдовчим ҳам оғиз очмаймиз.
Бугунги иш куним кӯрган тушларимнинг давомли ҳайрати билан бошланди. Бирор соатнинг нари бериси билан назоратчи янги махбусларнинг жиноий иши ёзилган ҳукм варақасини келтирди. Одатим шунақа. Мен дастлаб улар ҳақидаги хужжатларни тез-тез кӯздан кечираман. Сӯнгра синчиклаб ӯқиб чиқаман. Мана бу қӯлимдаги хужжатни ҳам худди шундай қилмоқчи эдим. Афсуски, ҳужжат четига ёпиштирилган махбус суратидан кӯзларим тиниб, иш оқимидан бир оз чалғидим. Пинаги бузилмайин, нинагини санчиб, хотиржам боқиб турган кӯзлар соҳиби мени шу лаҳзаларгача алаҳситган Жаҳонгир эди. Ҳатто пешонасининг чап томонидаги унчалик катта бӯлмаган тиртиқ ҳам суратда яққол кӯзга ташланарди. Орадаги вақт масофаси қанчалик узоқ бӯлмасин, ҳали ҳам унинг кӯзлари ғолиб одамнинг нигоҳларидай чақноқ, эди. У ӯшанда ҳам ғолиб эди. Ҳозир ҳам шундай.
Симиллаб оғриқ кирган бармоқларимни силаб қӯйдим. Назаримда шундай туюлдими, билмайман. Бир пайтлар муштларим Жаҳонгирнинг чапдастлигидан хато кетиб бетон деворга зарб билан урилган, бир ой давомида гипсда юргандим. У эса ӯзини ҳимоялаб, пешонасини тош девордан чиқиб турган темир парчасига уриб олганди. Алалоқибат, пешонасидаги ӯша тиртиқ илк ва охирги учрашувимиздан қолган нишонача эди. У ёғини сӯрасангиз, ӯзим ҳам жа-а-а, одоби осмонда бола эмасдим. Катта маҳалланинг, кейинчалик, ӯзимиз таҳсил олган мактаб атрофининг ҳурматли “қозикалони” эдим, холос. Маҳаллий одатларга кӯра, атрофимда оз эмас, кӯп эмас унча – мунча шайкаларим бӯларди. Йигитчиликнинг медасини қитиқлайдиган бӯрон-сӯронларини нафасимиз билан дам уриб тинчитиб қӯярдик.
Иттифоқо, мана шу Жаҳонгирнинг устидан ҳам бизга кичкина юмалоқ хат тушганди. Гу́ё у бировнинг қизини йӯлдан уриб, ӯзиники қилиб олган эмиш. Шуни одилона ҳал қилиб беришим керак эмиш. Томи кетганми буларни?! Бировга ином этилган кӯнгил мулкини қандай қилиб бузишим ва манови мишиқи болага қайтаришим мумкин?! Аҳмоқлар ҳам кӯп-да, дегандим.(Аслида катта аҳмоқ ӯзим бӯлганман.) Начора, ҳар қандай мушкилот чорасиз туғилмаган. Демак, чорасиз яшай олмаймиз. Анов димоғидан қурт ёғилиб юрадиган Жаҳонгирнинг бӯшалган жиловини бурнини ерга ишқалагудек қилиб жиловлашимиз керак, холос. Биздан нима кетибди. Ӯшанда у айнан тайинланган жойимиз, шаҳар четидаги ташландиқ заводнинг бетон девори ёнида гердайганча кутиб турарди. Аслида одилона гапирадиган бӯлсам, у кӯринишидан мендан кӯра яғриндор, узун бӯйли, бақувват бола эди. Унинг биров билан ортиқча ғиди-бидисини, мушт кеттисини эшитмаганман. Лекин таърифга сиғмас мағрур бола. Хуллас, ҳар ҳолда унинг салобати бор эди. Кӯнглим чопмай унга рӯпарӯ бӯлгандим. Ахир нима бӯлганда ҳам мен унинг ижодини юқори бахолардим. Отимиз улуғлиги сабаб елкаларимни кенг тутиб гап бошладим.
– Хӯш, Жаҳа, анови мишиқи боладан нима истайсан? Ундан кӯра суратларингни чизиб юрсанг яхши бӯларди, – дедим қӯлларимни белимга тираб, унга бошдин оёқ менсимай боқарканман.
– Хӯш, Баҳа, менинг анови мишиғингдан нима исташимнинг сенга нима алоқаси бор?!- у нописандлик билан мендан-да ошириб-тошириб юборди, кӯзларидаги мағрурлигини сӯндирмай бешбаттар катта кетди:
– Менинг ижодимга ҳид билмас бурнингни суқмай қӯя қол! Сен уни тушунмайсан ҳам. Тушунганингда тилингга олмасдинг ҳам.
Менинг ортимда кӯланкасини кӯрсатишдан қӯрқиб турган мишиқи болага ақалли қайрилиб ҳам боқмади. Катталигингни менга эмас, катта холангни ӯғлига кӯрсат, дегандай нигоҳини синдирмай турарди. Мен илк бор синдиришим керак боланинг қаршисида миси чиққан ёлғончидай изза тортгандим. Лекин сиримни сиртимга чиқармай дедим:
– Сен мени кимлигимни биласан деб ӯйлагандим, Жаҳа, – ӯпкамни босолмай, аллақачон қӯлларим муштга тугилганди.
– Мабодо, онангдан чала туғилган эмасмидинг, номимни чала оласан. Мен Жаҳа эмас, Жаҳонгирман! Баҳа деганим учун узр, лекин Бахтиёр деб аталувчи маъноли исминг борлигини эсингдан чиқарма! Сенинг кимлигинг эса ӯзингга маълум, менга эмас. Лекин адолатпарвар бӯлишни истасанг, адолатга зор бӯлганларга бор. Ҳозирдан ҳар ишга бурнингни суқавериш сенга ярашмайди, айниқса, кӯнгил одамига. Мен ӯз оламини эрмаклайдиган анави мишиқингдан эмасман, айтиб қӯй, сен ахир шуни деб келгансан. Хӯш, дӯст, бахтинг ва омадинг ёр бӯлсин!
Ана гапу мана гап. Сочларим тикка бӯлди. Сабримга қойил-э, шунча гапини эшитганимга. Мен асли гапга нӯноқ, муштга чечан чапанилардан эдим.- Ҳали шунақами, мана бу сенинг берган маслаҳатларинг учун, – мен уни бир уриб, ерга чалпак қиладиган муштим билан сийламоқчи эдим, лекин акси бӯлди, иккимизни бетон девор сийлади. Эртаси куни рассомлар ижодий кӯргазмалари орасидан у чизган суратни олиб йиртиб ташламоқчи бӯлдим, лекин ботинолмадим…
Бор йӯғу шу.
Биз қайта учрашмадик. Дӯст ҳам, ӯртоқ ҳам тутинмадик. Унинг ҳаёти тӯғрисида ҳеч қисса эшитмадим. У севган қизига уйландими ёки йӯқми, ӯзи айтмоқчи нозик туйғулари оламини ҳимоялай олдими, буёғи менга зулмат қуршаган кечадай к,оронғу.
Ҳа, айтмоқчи, ёлғон бӯлмасин, у ким бӯлишидан қатъий назар, ӯша воқеадан кейин балким мени ӯзига катта душман деб билгандир, бироқ унинг ижодини ёш рассомлар кӯргазмасида мунтазам кузатиб борардим. Мактабни тамомлаганимиздан сӯнг йӯлларимиз айру кетганди.
Унинг шахсий жиноий иши варақаси билан танишар эканман, тинчим буткул бузилди. У ӯғирликда айбланганди. Лекин ҳеч ишонгим келмасди. Унинг кӯзларида орзусига етган одамнинг хотиржамлиги ортидан мӯралаган чароғонлик бор эди. Ҳа, ҳа, унинг
қошлари остига ӯрадай ботиб кетган кӯзлари менга шундай боқиб турарди. Унинг ҳукм варақасини қайта-қайта ӯқиб чиқдиму, ниҳоят у билан учрашмоққа жазм этдим. Назоратчилардан уни бошлиқ хонасига олиб келишларини қатъий буюрдим. Бир оз иккиланишди. Ахир махбусхона бошлиғининг ӯз хонасида махбус билан ёлғиз учрашиши ҳеч қайси қонунда ёзилмаган. Аммо мен уни сабрини йуқотган сабрсиздай кута бошладим. У билан қандай саломлашиш ва мулоқатда бӯлишни ӯйлаётгандим.
У ким бӯлишидан қатъий назар – жиноятчи. Балким унинг кӯзлари мени чув тушираётгандир, балким фикрим ғирт нотӯғридир. Қарама-қарши хаёллар оқимида ӯтирарканман, махбус либосидаги Жаҳонгирни ҳузуримга олиб келишди. Ёшликдаги гавдаси баттар тарвақайлаб, келбатли эркакка айланганди. Назоратчиларга бизни холи қолдириш учун руҳсат бердим. Хонада ёлғиз иккимиз. Тирсакларимни столга тираб, қӯлларимни чаккамга босиб, у эса тик қотганча бир-биримизга тикилиб қолгандик. Сукунат шохлик супасида ҳукмдор. Биз эса ҳамон унсиз. Фақат кӯзларимизгина сӯзлашарди.
– Шундай бӯлиб қолди.
– Хижолат чекма.
– Биласанку, мен туйғулар оламида яшардим. Уни ҳимояладим холос.
– Тушунаман. Сенинг рассомлик иқтидоринг кучли эди. Лекин…
– Аммо ана шу лекин қимматга тушди.
Ҳа, ҳа, юрагим албатта алдамаётганди. У мақсадга эришган бахтиёр кимсага ӯхшарди. Ӯрнимдан туриб сӯрашиш учун қӯлларимни узатдим. У эса қӯлларимни сиқиб қӯйди.
Сукунат султонлиги якун топганди.
– Мени танидингизми?- ӯйламай-нетмай берган саволим шу бӯлди.
– Мен Жаҳа эмасман, Жаҳонгирман.
Сиз яъни сен Баҳа эмас, Бахтиёрсан,- деди мағрурлиги ӯзига ӯтиришган Жаҳонгирнинг кӯзлари чақнаб.
Мен унинг сенсирашини беғараз қабул қилгандим.
– Топдинг. Қойилман! – дедим ӯртамиздаги ҳадик пардасини кӯтариб. Йиллар болаликдаги афт-ангоримизни ӯчириб ташлаган, фақат кӯзларимиздаги учқунни четлаб ӯтганди.
У бир пиёла аччиқ чойнинг таъми билан суҳбатини бошлади.
– Сенга айтсам, дӯст, мен ҳеч қачон жиноят кӯчасига юрмаганман. Топган лӯқмам ҳалол бӯлган. Мен умрим бино бӯлиб ёлғон гапирмаганман, ҳақни сӯзлаганман, десам ишонарсан. Лекин бундай дейишликнинг ӯзи ғирт ёлғончилигим далолати. Ёлғон гапирмаган ким бор ӯзи. Лекин мен ӯғирлик қилдим десам, ғирт ишонмаслигинг мумкин. Тӯғрими?
– Агар сен ӯша мен билган Жаҳонгир бӯлсанг, ростдан ҳам ишонгим келмаяпти. Бир пайтлар мен сени чизган суратларинг билан ички оламингни танигандим. Шундан кейин ӯзим ҳам аҳмоқона қилиқларимни бас қилгандим. Лекин бу…бу…ишинг маъқул эмас. Қолаверса, шу ёшингда, – дедим сиёсатли овозимнинг дамини зӯрға босиб.
– Аммо одамзотда шундай, нима десам экан, – у мен тушунмаган ҳолатда пешонасини қашиб гапида давом этди. – Шундай…тушунтира олмайдиган покиза туйғулар борки, уни ҳимоялаш, уни асраш, уни ардоқлаш учун ҳам лаҳзаларда жиноятчига айланишинг ҳеч гап эмас экан. Ҳозир эса менинг устимдан адолатпарвар ҳукм ӯқилган. Уни ӯтамагунимча сен мени озодликка чиқаролмайсан. Адолатли ҳукмни бузиш қӯлингдан келмайди ҳам. Қонун-қоидаларнинг ҳаммаси одамзотнинг ҳаром-ҳариш туйғуларини жиловлаш учун ӯйлаб топилган. Аммо лекин юрак учун, Ишқ учун, кӯнгил учун ҳеч қаерда қонун чиқарилган эмас. Шунинг учун одамзод бир-бирининг рух,ий оламини кемириб яшайди. Мабодо одамзодни кемирувчилар оиласига кирувчи онгли мавжудот десам хафа бу́лмассан. Лекин бу фикримни сенга исботлаб бера оламан. Мен судда ғирт ёлғон гапирганман.
Менинг уни тинглашга бӯлган иштиёқим табиийки ортиб борарди. Файласуфга айланиб бораётган ғалати махбусимнинг гапларини тарозига соладиган бӯлсам, у чиндан ҳам ҳақ. Одамзот аксар худди шундай, бир-бирининг асабини ейди ва тамом к,илади.
У ҳамон бир қиёмда, у қадар ҳис – ҳаёжонга берилмай, сӯзамол нотиқдай сӯзида давом этди.
– Тӯғриси, дӯст, ӯшанда сен мени нима учун овлоққа чақирганингга тушунмаганман. Лекин манманликка берилаётганингни билардим. Етаклашиб келган мишиқингни чиндан ҳам танимасдим. Ортиқча гапу сӯзга тобим йӯқ учун гапни калта-култа қилгандим. Чунки мен юрак кечинмаларим – пок туйғуларимни ӯртага ташлайдиган тентак эмасдим. Ӯша манзара, ӯша мишиғинг мен учун аҳамиятсиз қолиб кетган. Ҳозир айнан бир пулга қиммат ӯша воқеани эслатганим учун сендан узр сӯрайман. Ӯтган гапга саловат. Аммо машмашаси сен билан мени овлоққ,а етаклаган ӯша қиз билан учрашардим. Севишардик. Ӯрта мактабни тамомлаб иккимиз ҳам хужжатларимизни олий ӯқув юртига топширдик. Қаергалиги ҳозир аҳамиятсиз, – қӯлларини бепарво силтаб қӯйди у.
– Хуллас, иккимиз ҳам шартнома асосида ӯқишга илиндик. Лекин унинг уйдагилари шартнома тӯловини тӯлашга имконсиз эди. Хужжатларини қайтариб олмоқчи бӯлди. Мен бунга йӯл қӯймадим. Агар у ӯқишни ташласа, сӯзсиз уни тез орада турмушга узатишлари аниқ эди. Мени эса олдимда икки акам бор эди. Мен ӯқишимни кечки бӯлимга ӯтказдим. Дастлаб уйдагиларимни алдаб-сулдаб иккимизнинг шартнома пулларимизни тӯлаттирдим. У бу ҳақда уйдагиларига оғиз очмади. Кундузи ишлаб, ҳатто дам олиш кунлари мардикорчилик қилиб бӯлсада, бӯйнимга олган ҳар йилги шартнома тӯловини вақтида бериб турдим. Қӯлига унча-мунча пул ҳам тутқазардим. Лекин у мендан бурун қӯлига дипломини олди-ю, бирдан мени танимайдиган бегона қизга айланди қӯйди. Ҳе йӯқ, бе йӯқ, юборган совчиларимни кишт деб, бир бойваччага турмушга чиқиб кетди. Ҳамон лолман унинг бу қилиғига. Рӯёбга чиқиши мумкин бӯлган барча орзуларим хом хаёллигича қолаверди. Юрагимда ӯчмас аламнинг бурқсираган аччиқ тутуни қолди.
Бир неча йил муқаддам ишқ тӯла вужудим билан чизилган сурат ҳали ҳануз мени қийноқдан қийноққа солиб келарди. Мен ӯша сурат қаърига яшринган юрагимни қутқаришим керак эди. Ӯша суратни қӯлга олмаганимча, тинчим, оромим буткул йӯқолганди. Чидаб бӯлмас ҳаётимга чиндан ҳам кӯниккан эсамда, лекин унинг кӯнглим кулбасини вайрон этганини ҳам унутолмасдим. Тӯғри, мен ҳаи пешонамга сиққан аёлга уйландим, бола-чақали бӯлдик. Рӯзғорим бут, ӯзимизга тинч. Рафиқам кӯҳликкина. Шукур. Аммо ӯшал сурат туфайли танам соғ, руҳим носоғ эди. Ҳаммасига менинг баъзида кӯнгил оламимдаги туйғулар талошида қолиб кетишим ва ихтиёрсиз қилқаламни қӯлимга олишим сабаб. Эҳтиросларга бой кунларимизни кӯпроқ соҳил бӯйидаги хиёбонда ӯтказардик. Ӯша таниш мажнунтол тагидаги ӯриндиқда сархуш ӯтирарканмиз, кӯзим биздан озгина нарида, холст қаршисида политрага ботирилган мӯйқаламини ғужум лабларига тегизиб, нигоҳини бир нуқтага тикканча хаёлга чӯмган ёш рассомга кӯзим тушди.
Ёнимдаги гулим эса ӯз хаёлларига ғарқ, нигоҳлари ғазалларда куйланган паридек мафтункор. Дарвоқе, мен уни гулим деб атардим. Бирдан унинг шу ҳолатини тасвирлаш истаги пайдо бӯлди.
Қачондан бери қилқалам ушламаган бармоқларим учи жимирлай бошлади. Ҳалиги рассом йигитча эса аллақачон нарсаларини йиғиштира бошлаганди. Гулимни чӯчитиб юбормаслик учун ӯриндиқни айланиб ӯтдиму, тезда унинг олдига бордим. Йигитчанинг бӯёқ чапланган юзларини кӯриб, кулиб юборишдан ӯзимни зӯрға тийиб қолдим. Юзларини артиб олишни айтиб, ундан қилқалам ва ватман сӯраб олдим-да, ортимга қайтдим. Гулим менга томон жилмайиб ӯтирар, кӯзлари сирли ёнар, бир сӯз демасди.
– Гулим, кӯзларингга ҳаёт бер,- дедим шивирлаб унинг шу ҳолатини чизишга киришарканман. Афсуски, хато қилгандим, бир сӯз билан мен уни хаёллари оламида чӯчитиб юборгандим. У бир сесканиб тушди-ю, киприкларини пирпиратиб, хандон отиб кулиб юборди. Ҳатто ӯзим ҳам бир қур чӯчиб тушдим.
– Қандай қилиб?!
Унинг кӯзларида шалоланинг шӯхликлари ӯйнар ва менга ажиб назокат билан боқар, мен эса унга тобора севилиб борардим. Бармоғимни лабларимга босиб дедим:
-Тӯғрисини айт, мени севасанми, гулим? Фақат бу сӯзларни тилинг эмас, кӯзларинг айтсин. Шунда мен ишонаман. Юрагингда борлигимга, юрагингда яшаётганимга ишонаман. Кӯзларинг…у…унда…йӯ…йӯ…йӯқ, унинг қирғоқларида мен ӯлиб тирилаверай, сен эса мени қутқармоққа интил. Ҳаётбахш кӯзларингдан менга ҳаво узат. Ана, ана, мен кӯзларингда нафас оляпман. Кӯзларингда тириляпман. Менинг гулим, танҳо гулим, севар гулим.
У эса дил изҳорларимни мазза қилиб тингларди.
– Гулим, иккимиз бир умр бахтли бӯламиз. Шундайми?- дедим сирли шивирлаб. У қуюқ киприклари билан кӯзларидан тошган шӯх жилға йӯлларини тӯсди.
Энди унинг чарос кӯзларини ажиб беғубор маъсумалик қоплаганди. Менинг чӯллаган, қақраган юрагим унинг ана шу кӯзларидан обиҳаёт изларди.
Ватманнинг силлик, юзларини сийпалаганим сайин унинг қаъридан пешонасини қоплаган калта жингала гажжаклари майин шабодада нозланаётган, шӯх жилвага кӯмилган маъноли, маъсума боқишлари бутун чеҳрасига ёйилган, лабларига бир бӯса чанқоқлиги инган санам сиймоси тобора ва тобора зоҳиран тирилаётган эди. Ва ниҳоят юрагимни бериб, севгисини кӯзларидан суғириб олган сурат итмомини топганди. У на қадар гӯзал тасвирланган эди. Мен гулим кӯзларидаги бундайин ӯтли жозибани энди кӯришим эди. Ҳатто ӯзи ҳам суратдаги сийратини кӯриб, чинқириб юборганди.
– Ву-у-уй, бу чиндан ҳам менми? Кӯзларимга ишонмайман. Қаранг-а, худди ӯша лаҳзаларда мен сизни бутун борлиғим билан севгандим. Сиз айтганча, севгимни кӯзларим билан изҳор этгандим,- деди у суратга ёпишиб қолган нигоҳини узолмай. Суратни унга бермоқчи эмасдим, лекин минг айланиб-ӯргилишларидан зумда эриб кетгандим. Ӯша пайт унга жонимни ҳам беришга тайёр эдим. Аммо унинг кӯзларидаги ӯшандай жозиба тӯлқинларини қайта учратмадим.
У фақат суратдагина қолган ва юрагим ҳам ӯша суратга қӯёшдай ботиб, нурдай сингиб кетганди. Юрагимнинг асил нусҳаси қолган суратни ӯтмиш хотираси деб кӯнглимдан нари суришга уринсам-да, лекин уни эслаш оёғим остида ивирсилаётган кузак баргларини вужудим титраб кузатганим каби ачинарли эди. Мен унга алвидо, деб қӯл силтаб қололмасдим. Суратни қӯлга олмаганимча, осуда яшашга кӯзим етмасди. У танамни тарк этмай, йиринг бойлаётган зирапча эди. Уни ӯйлаганим сайин бутун вужудимни номаълум оғриқ қопларди. Балиқчининг тӯридан омон қолган балиқдай ҳаёт уммонида тинчгина яшагим келарди. Ойлар, йиллар давомида оромимни бузган ӯша суратдаги юрагимни ӯзимга қайтариш илинжи билан яшадим. Ана шу илинж мендаги ички исённи бӯрондек қутуртираётган эди. Энди чидолмасдим. Сабримдаги шукурлик, шукримдаги собирлик ботин ӯлган эди. Мен уни сӯнгги тентирашим кезган хиёбонда илк бор тасодифан учратдим. Худди ӯша жойимизда кӯкка тикилганча ӯтирарди. Қӯлларида кузнинг заъфарон зағора япроқлари. У кечгача ӯша ерда қолиб кетди. Мен уйга қайтишни истамасдим. У ӯрнидан қӯзғалди. Мен ҳам. У яёв борарди. У юрмоқдан, мен эса кузатмоқдан чарчамасдим. Ниҳоят у шаҳар четидаги энди қурилётган чала ярим иморатларни ортда қолдириб, яқинда қуриб битказилган, оҳори тӯкилмаган ҳашаматли бино қаршисида тӯхтади, орқасига илкис назар солди ва нақшиндор дарвозани оҳиста очиб, ҳовлисига кириб кетди.
Унинг юзлари сӯлғин эди. Мен эса кузги қора курткамнинг ёқаларини бӯйним аралаш ғижимлаб, йӯлнинг нариги бетига ӯтдим. Ярим тунгача мижжа қоқмай, ӯша ҳовлига яқин бекатда ӯтирдим. Бир сурат деб ақл бовар қилмайдиган жиноятга қӯл ураётгандим. Суратни ӯғирлаш истаги тӯсатдан пайдо бӯлганди,- гап орасида у қуруқшаб қолган лабларини, томоғини бир-бир ҳӯллаб олар ва кӯзларини бир нуқтага хотиржам тикиб гапга тушарди. Гӯё ӯша нигоҳлари қотган нуқтада ишқ қиссалари битилгандек. Мен унинг шу ҳолатини ҳеч бир эҳтироссиз, сокин ӯқиб бераётган ӯқувчига ӯхшатардим.
– Умрида бировнинг ҳовлисига сӯроқсиз кирмаган мендек банданинг ӯшандаги ҳолатимни тасаввур ҳам қилолмайсан. Бӯғзимга нимадир қаттиқ тиқилар, зӯриқиб нафас олардим. Кӯз олдимдан аламли хотиралар бир-бир ӯтаётганди. Ва ниҳоят, журъатсизлигимни яна ӯша сурат енгди. Ҳовлига тиркаш кӯчага бурилдим. Шундай катта ҳовлининг ён томондан ҳам кичик эшикчаси бӯлмаслигига шубҳаланмасдим. Тахминим тӯғри чиқди. Ним қия эшикчадан ҳовлига мӯраладим. Сокин жимжитлик. Таваккал қилиб тӯғримдаги энг чекка хонани мӯлжалладим. Ажаб, хона эшиги очиқ эди. Қандай бахтли ӯғриман. Ӯзимча хурсанд ҳам бӯлдим. Остона ҳатлаб, бир қадам қӯйдиму, турган жойимга михландим. Ӯзимни кичкина мӯхташам саройга киргандай ҳис этдим. Ташқаридан у қадар ҳашамдор кӯринмаган эса – да, лекин ичкари кӯзни қамаштургидек безатилган эди. Ҳатто деворларга ёпиштирилган гул қоғозлар ҳам денгиз мавжларини эслатиб жимирлар, ӯзидан мовий тусли жило таратарди. Тӯсатдан соҳил бӯйида пайдо бӯлиб қолгандайман, бир зум гангиб ҳам қолдим. Лекин жуда тез ӯзимни қӯлга олдим. Менга сурат керак.Чалғимаслигим даркор. Кӯзларим хона бӯйлаб чархпалак айланарди. Юрагим кӯкрагимдан отилиб чиққудек типирчиларди. Бир ёғдан вужудим номус сувига ивиб борарди. Устига устак кимдир мени оёғимдан пастга томон тортаётгандай бӯлди. Ботқоққа ботаётган одамдай чӯка бошладим. Назаримда чиндан шундай бӯлдими ёки кучли ҳаяжонданми, тушунолмасдим. Чор-атрофда изғиётган кӯзларимни йиғиштириб, оёғим остига боқдим. Полга қалин ва тивитлари беҳад юмшоқ гилам тӯшалган эди…Сабил. Ҳолатимни тушунгандай бӯлдим.
Лекин оёғимни кӯтаришга мажолим йӯқ эди. Сурат ҳойнаҳой анов тӯрдаги ҳашамдор мебел тортмаларида бӯлса керак деб ӯйладим. Сурат албатта ӯша ерда деган қарорни шууримга ӯқтирган нигоҳимни мебелдан узиб, ҳалидан бери асабийлашаётганимдан узунлиги остона қадар энлаган кенг ва катта стол устидаги ниманидир тинмай силаётган қӯлларимга қададим. Мана буни омад деса бӯлади. Бу ӯша сурат, менинг гулим эди. Назаримда кӯксимдаги зулмат ичра пайдо бу́лган нур армон сояларини сиқиб чиқараётганди. Илк бора суратга лабларимни босдим ва қиш эшигини очмоқ дардида ҳансираётган кузак шамолидек энтикиб, мени йиллар давомида ӯғирлаб, ӯзимни ӯзимга қайторолмаган, севгисига содиқ қолган ягона суратни амаллаб тӯрт бӯлакладим ва яна стол устига ӯшандай тердим. Демак у ҳам мени сӯзсиз эслаган, туни билан ана шу хонада менинг қӯлларим теккан суратга тикилиб ӯтирган. Хаёлларим хиёбонга кӯчди. Шу сурат ҳаққи ҳурмати севгисини хотирлаган. Демак у ҳаётидан мамнун эмас. Демак ана шу қатор кошоналарда маза қилиб яшаш ҳам унга татимаяпти. Демак у мени йиллар давомида соғиниб яшаган. Мен шундай ӯйлаётгандим. Аммо юрагимнинг асил нусҳасини ӯзимга қайторолганим учун ҳам кӯнглимнинг озорли кузакида кечиккан баҳор гуллаганди.
Бӯлакланган сурат парчаларига сӯнгги бор боқдим, энди у асил нусҳасини ололмасди. Мен ундан узилгандим. Бу менинг орзулаган ҳузурли дақиқаларим эди. Қирғоққа шитоб билан урилган кучли тӯлқиндек ӯзимни эшикка урдим, лекин ӯшал заҳоти шаштини йӯқотган тӯлқиндек ортга тисарилдим ва столга суяниб қолдим. Не кӯз билан кӯрайки, қаршимда у ва унинг орқасида титраб-қақшаб чӯпдай озғин эри турарди. На у, на мен қилт этмасдан бир-биримизга тикилиб қолгандик. Унинг қачонлардир менга интилган юрагининг бокира туйғулари ҳайрат ва қӯрқув оғушида тиниқаётган кӯзларида шошиб оқарди. Аммо унинг бу туришидан иккимизга ҳам наф йӯқ эди. Толлар қирқилиб кетганди. Ӯнг қӯлим билан суратни панжаларим орасида кенг ёйдим. Сурат бӯлакларга ажралди. Унинг ҳалиги боқишларидан ҳеч вақо қолмади, кӯзлари қинидан чиққудек чақчайиб кетди. Қӯллари билан оғзини чангаллади. У бақириб юборишдан ва балким мени ҳақоратлашдан, агар ҳадди сиқса, дӯппослашдан ӯзини зӯрға тийиб тургандир ӯшал лаҳзаларда. Лойқаланган кӯзларидан отилаётган ёшлар рангсиз юзларини мислсиз юварди. Менинг ҳам аҳволим ӯзимга оён, боши берк кӯчада ундан кӯзларимни узолмай гарангсиб турардим. Қочиб кетишимнинг, ҳатто ӯзимни оқлашимнинг имкони йӯқ эди. Рӯпарамда девордек турган уни-да нуратгим келмасди. Унинг шусиз ҳам адо бӯлганлиги афт-ангоридан маълум. Дақиқа ичида шундай йӯл топишим керак эдики, у чӯкмаслиги, у ӯлмаслиги керак, у яшаши керак эди. Юрагимни ғижимлаган қӯлларим курткамнинг ички чӯнтагида дӯппайган нимадир борлигини эсимга туширди. Шуурим бирдан ёришиб кетди.
Бу – пул! Пул! Пул!
Кечагина сотган машинамнинг ярим пуллари ички чӯнтагимда қолиб кетган, уни олиб қӯйиш ёдимдан кӯтарилганди. Севиниб кетдим. Мен энди анов кӯзлари мол-дунё ҳирсида ёнган иблисни бемалол сотиб олишим мумкин эди. Бир даста АҚШ долларини кӯзлари хона бӯйлаб аланг-жаланг изғиётган эрининг товуқшиллиқ оёқлари остига (у калта пижамада эди) сочиб юбордим. Бечора эри ҳеч кутмаган бу антиқа тасоддифдан чӯчибми ёки менинг қӯпол гавдамдан қӯрқибми турган ерида худди ток урган одамдай сесканиб тушди. Аммо у ҳар ён сочилиб кетган пулларни шоша-пиша теришга чоғланди.
– Мен – ӯғриман! – дедим унинг йиғидан қизарган кӯзларига тикилиб. Ва яна пул билан овора эрига эшутгулик қилиб баланд овозда такрорладим.
– Мен – ӯғриман!
Мен мана шу муқаддас сурат туфайли, гарчи уни майда-майда қилган эсам-да, унинг осуда кӯринган ҳаётини бузгим келмади. У тӯсатдан фарёд урди.
– Дадаси, жо – о – он, дадаси, у ӯғри эмас, у адашиб кирган. Бизда бунақа пулларимиз йӯқ эди. Бекор анавиларга қӯнғироқ қилдингиз, – деди у минг илтижо билан оёғи остидаги ҳар ён сочилган пулларга ёпишаётган эрининг қӯлларига осилиб.
Эри эса хотинини ингичка қӯллари билан силтаб ташлади.
– Тӯғри қилдим! У – ӯғри! Бу пуллар меники! Ана ӯзи тан олди, – деди у ӯриндиқлар оралаб сочилган пулларни ҳамон ҳовлиқиб тераркан.
– Қочиб кетсангиз – чи?! – деди у
кӯз ёшларини тийолмай шивирлаганча.
– Танирмидинг?!! – ӯрнидан сакраб туриб кетган эри уни урмоқчи бӯлиб хезланди. – Билардим!
Мен энди чиндан ҳам бу уйни тарк этолмасдим. Тарк этсам бу хонадонда қиёмат қойим бӯлиши турган гап эди.
– Мен уни …танимайман. У адашган… У пуллар уники!- у қаҳр билан эрига тикилди. Эри жонҳаловатда сочилган пулларни битта қолдирмай йиғиштириб олди. Унга пулдан бошқа ҳеч қандай машмаша керак эмас эди. Лекин аллақачон керакли одамлар келиб бӯлган эди… Мана кӯриб турганингдай қаршингдаман.
– У пуллар сенга тегишлилигини исботлай олармидинг?- дедим худди шу пайт ғалати махбусимни махбусхонадан озод қилишнинг чораси топилганидан суюниб.
– Сӯзсиз. Чунки машинамни сотиб олган таниш харидор пуллар рақамини икки нусҳада кӯчириб, бир нусҳасини менга берганди.
– Балким асқотар, – дедим ундан кӯзимни узмай.
– Бефойда. Мен уни севганман. Жондан азиз кӯрганман. Унинг азобларда яшашини истамай шундай қилдим. Бир лаҳзада ӯзимни ӯғри қилиб кӯрсатдим. Агар Ишқнинг илоҳий дунёси мени тарк этганда эди, мен одам шаклини олган маҳлуқотга айланардиму, молу дунё деб севгимни хор қилган ана шу мавжудотни ҳар лаҳза шармандаи шармисор қила олардим. Аммо балким мен ӯшал сурат туфайли ҳам бунга қодир эмасдирман. Биласанми, дӯст, мен унга сӯнгги бор мамнун ва мағрур боқдим. У йиғларди. Лекин бунчалик куйиниб йиғлашининг сири ӯзига аён, менга эса қоронғу. Мени – жиноятчи, ӯғри сифатида ҳибсга олишди. Сӯроққа тутишди. Устимдан ҳукм ӯқиб, маълум муддатга озодликдан маҳрум этишди. Мен эсам чексиз азобларда қийналган юрагимни суратдан озод этдим. Энди ҳеч қачон ортиқ бу ҳақда ғам чекмайман,- деди Жаҳонгир хотиржамгина.
Унинг гапиришларида заррача алам ёки ҳусумат оҳанги йӯқ эди. У дунёдаги чинакам бахтиёр қалб соҳиби эди. Уни аламли хотиралар буткул тарк этган, у энди ӯзи айтмоқчи, озод юраги билан тинчгина яшаётган эди.
Мен эса шу тобда унга қандай қилиб ёрдам беришим тӯғрисида чуқур хаёлга ботгандим.
Ҳмм, чорасиз мушкулот ҳеч қачон туғилмайди…
Венера Қодирий.
Хужанд-Санкт-Петербург.
“Дунё ўзбеклари” редакция почтасидан
МАҚОЛАНИ ДЎСТЛАР БИЛАН БАҲАМЛАШИНГ
