Абулқосим МАМАРАСУЛОВ: «УМР ЎТМОҚДАДИР ДАРЁ МИСОЛИ” (Ҳикоя)
Абулқосим МАМАРАСУЛОВ«УМР ЎТМОҚДАДИР ДАРЁ МИСОЛИ”
“Болалигим, ўспирин йигитлигим Ойқортоғнинг этагидаги сўлим Барлос қишлоғида оддий ва бир бирларига меҳрли одамлар орасида ўтди.
Мактабда, ўнинчи, яъни битирувчи синфда ўқийман. Синфдош йигитчаларнинг аксариятида яхши кўрадиган қизлари бор. Қизлари ҳам шу мактабда, бошқа синфларда ўқишади. Улар бир-бирлари билан хат ёзишади, жавоб олишади, сирдош ўртоқлари билан сирлашишади. Мен уларга ҳавас қиламан, қишлоғимдаги қайси қизни яхши кўрсам экан, деб ўспиринларча хаёл сураман.
Ўнинчи синфга ўтганимизда 1982 йил эди. Барча юқори синф ўқувчиларни Мирзачўл туманига пахта теримига сафарбар этишди. Одатдагидай, биз ҳар йили куз кунлари икки-уч ойлаб пахта теримида қатнашамиз. Бизни одатдагидай совхоз марказидан саккиз чақирим узоқда жойлашган чўлнинг қоқ ўртасидаги дала шийпонига жойлаштиришди. Катта, молхонадай хона. Икки қават қилиб, нарлар ясалган. Бир юз эллик нафар йигит-қизлар шу нарлардан ўз ўрнимизга эга бўлдик. Хонанинг қоқ ўртасига сурп матодан қизларни ва бизларни ажратиб турадиган тўсиқ тортишди.
Теримни бошладик. Биз пахта тераётган бўлим бошлиғининг сигирлари кўп экан. Тўртта соғин сигирни бизнинг ихтиёримизга берди. Икки ошпаз қизимиз эртаю-кеч соғин сигирларни соғишади, олти-етти челаклаб, қатиқ ивитишади, теримчиларга сутли, қатиқли, айронли овқатлар пиширишади.
Қопқоқли сирли яшил челаклардаги қатиқ шийпон ичида бир четда, ясама стол устида, қизлар ўтиб-қайтадиган жойда сақланарди. Мен, ўнинчи синф болалари ётадиган нарнинг пастки, биринчи қаватида ўтириб, қатиқ сақланаётган челаклардан бирининг қопқоғи очиқ турганига кўзим тушди. Ўша идишлар ёнидан қизлар ўтиб-қайтаяпти, аммо ҳеч бири бу ҳолатга эътибор қаратмаяпти. Менда бир ғоя туғилди: шу идишни қайси қиз ёпса, ўша қизга уйланаман. Менимча, ўн етти яшар ҳар бир йигитчада шунақа орзулар бўлиши табиий ҳол бўлса керак. Кузатяпман: Матлуба исмли қиз тўхтаб, челак қопқоғини ёпди. Идишлар устидаги ёпқични тўғрилаб, ўтиб кетди.
Шу ондан Матлубага назарим тушди. (Ишқим тушди, дейишга уялдим.)
Мен 10-синф, у 8-синфда ўқиймиз. Ушбу орзу-ҳавас билан пахта теримини тугатиб, Барлосга қайтдик. Ўқишлар қолган жойидан давом этттирилди. Ўша пайтлар 14 ёшдан бошлаб, комсомолга қабул қилишарди. Комсомол аъзоси бўлиш салкам ҳар бир ўспириннинг орзуси эди. Мен эса… мактаб комсомол ёшларининг етакчиси — комсорг эдим. Матлубанинг дугонаси, синфдоши, 8-синф комсорги Зулхумор эди.
Матлубага хат ёзганман. Чўнтагимда эзилиб кетяпти – беролмайман. Ўч-тўрт марта қайта ёзиб, чўнтакни нечанчи бор “ўқлаб” қўяман, аммо… хатни Матлубага беришга… ҳаддим етмайди. Бу ҳақда ўйласам,.. юрагим ортга тортиб кетади.Ўйлаб-ўйлаб, “амал”имдан фойдаланишга қарор қилдим: 8-синф комсорги Зулхуморга: барча комсомол аъзоларининг билетларини йиғиб, етакчи, яъни менинг хонамга етказишни тайинладим. У топшириқни бажариб, ҳужжатларни кўтариб келди. Мен қабул қилиб олдим ва… хонага бошқа биров кириб қолмасин деган ҳадикда зудлик билан Зулхуморнинг қўлига Матлубага аталган хатимни тутқиздим. Матлубага етказишни тайинладим. “Ҳеч кимга билдирма, йўқса сени кечирмайман”, дея таъкидладим. Зулхумор кўзимга тик қарай олмади. “Хўп, Акром ака!”, дея, сирли кулимсираганча, чиқиб кетди.
Кейин билсам, бахтимга эришиш йўлидаги биринчи дадил қадамим экан бу.
Шу хатдан кейин Матлуба мени кўрса, юзлари дув қизарадиган, ўзини олиб қочадиган бўлди. Мен, ахмоқ, мен бир қизга “сени яхши кўраман”, деб хат ёзсам, у ҳам дарҳол “Мен ҳам сизни яхши кўраман”, дея жавоб бериши керак”, дея ҳисоблаганман. Мактаб тугаб боряпти. Мактабдан бошқа жойда Матлуба билан кўришишнинг, учрашишнинг ҳеч қандай иложи йўқ.
Мактабда Матлубани узоқдан бир кўрсам бўлди, бошқача бўлиб кетаман. Бу ҳолатимни сўз билан ифодалай олмайман. Уни кўрмаган кунларим бир нарсасини йўқотган одамга ўхшаб, саросималаниб қоламан.
Энди билсам, бу менинг беғубор севгим экан!
Матлубанинг комсорг дугонасидан: “қачон хатимга жавоб олиб келасан?”, деб сўрасам, кулимсираб, елка қисади-да, қочиб кетади. Охири яна хат ёздим:
“Ассалому алайкум, Матлуба!
Мактаб тугаяпти. Тез кунларда Тошкентга, институтда ўқиш учун ҳужжат топширишга кетаман. Менга ё “ҳа” де, ё “йўқ” де, дея жавоб ёз. Илтимос!
Сени севувчи Акром”.
Почтачи комсорг қиз иккинчи хатимни ҳам Матлубага олиб кетди.
(Ушбу хатимни Матлуба сақлаб қўйган экан.Орадан қанча йиллар ўтиб кетди, лекин…ҳар сафар қайта ўқиганда юрак орзиқиб кетади)
Ўн кунлардан кейин жавоб олдим:
“Ассалому алайкум, Акром ака!
Ҳали ёшмиз. Яхши кўришингизни отам билиб қолса, нима бўлади?!
Олим акам билиб қолса, нима бўлади?!
Матлуба”.
Биринчи жавоб!!!
Розилик аломати! Юз фоиз шундай!!!
Мактубни қолдирмай, ҳарфма-ҳарф, такрор-такрор ўқийман. Ҳидлайман, кўзларимга суртаман. Ҳамиша кўкрак чўнтагимда олиб юраман. Соғинганимда яна олиб, қайта-қайта ўқийвераман, аммо тўймайман. Бор йўғи уч қатор жумла, аммо… Қувончимнинг чеки йўқ: кўнгли бор эканки, “йўқ” демапти. Ўзимни саволларга кўмиб ташлапти. Мен жавоб ёздим:
“Матлуба!
Отанг, аканг билиб қолса, тўй бўлади.
Тўйгача билдирмасликка сўз бераман.
Акром!!!”
Хатимни олган Матлуба менинг кўзимга тушмасликка ҳаракат қиладиган бўлди. Ўзини олиб қочиб юрди.
Мактабда ўқиб юрган давримда мен жуда катта ташкилотчи, ўзимни кўрсатишга ҳавасманд ўспирин эдим. Пахта теримида юрган пайтимиз дала шийпонида ўзимиз концертлар уюштирар эдик. Шахсан ўзим рубоб чалиб, қўшиқ айтардим. Маъмур деган синфдошим доирада менга жўр бўларди. Навбатдаги концертнинг охирроғида мен шоир Тўра
Сулаймоннинг :
“Келинчак бор уйнинг кўрки бўлакча,
Келинчакнинг куёвга эрки бўлакча”,
Деган шеърини қўшиқ қилиб айтдим.
“Ҳопиз”ларни шийпондагилар қарсаклар билан олқишлашди. Ўқитувчиларимиз эса концертдан сўнг “ҳопиз”ларни ўз хонасига олиб кириб, ярим тунгача тик қилиб, роса тузлашди: “Ёшингга тўғри келмайдиган қўшиқни нега айтасан?!”
Хуллас, мактабни битиряпмиз. Охирги қўнғироқ тадбири.
Битирувчилар тадбирига катта тайёргарлик кўрдик. Режа бўйича ҳаваскор “ҳопиз” Акрамбой “Она юртим” деган қўшиқни куйлаши керак. Биз мусиқа ўқитувчимизга билдирмай, режадаги қўшиқ ўрнига Тўра Сулаймоннинг:
“Сўрайсан қиз, қўшиқ қайдан келади?
Қўшиқ меҳрим жўшган жойдан келади!”
Шеърини қўшиқ қилиб тайёрлаяпмиз. Қўшни қишлоқлик бир отарчининг торини илтимос қилиб олиб келганмиз. Саҳнага рубобдан кўра тор билан чиққанинг бошқача-да!
…ва ниҳоят бизга навбат етиб келди. Мактаб ўқитувчилар жамоаси директор бошчилигида, бир қанча ота-оналар менга кўз тикиб ўтиришипти. Мен, ўзимни Алимардон Тўраевдай ҳис этиб, торни кўтарганча сахнага чиқдим, аммо… ногоҳ мени ҳаяжон, титроқ қоплади. Залдагиларга қараб… томошабинлар ичра Матлуба ҳам менга умид ва ҳаяжон ичра тикилаётганини ҳис этдим ва юрагим жўш урди. Ҳамма нарсани унутиб, куйлай кетдим:
“Сўрайсан қиз, қўшиқ қайдан келади?
Қўшиқ меҳрим жўшган жойдан келади!”
Ўҳ-ҳў!!! Бу журъатга етиш учун мен не-не тўсиқларни босиб ўтишимга тўғри келмади. Ҳақиқий севги одамга қўшиқ айттиради! Юрагини қувончларга тўлдиради! Осмонларга олиб чиқиб қўяди! Эҳ-ҳееее!!!!
У пайтлар оилаларда ота сўзи метиндек қонун эди. Мен учун ҳануз, бугун, набирали бўлганимда ҳам шундай, отам бир нарса деса… бошимни эгиб, айтганини бажараман, ҳатто… маъқул келмаса ҳам… Бирор ёққа бормоқчи бўлсам, бугунга қадар отамга айтиб, рухсат олиб, кейин… Борма деса, уйда қоламан. Отам битирув кечасидан сўнг мени ёнига ўтқизиб, энди нима қилмоқчилигимни сўради.
— Қўшиқчи бўламан, артист бўламан, — дедим жўшиб.
Отам кулиб юборди:
— Болам, бизларнинг уруғдан қўшиқчи чиқмаган. Мен агроном бўлишингни, ҳисобчи бўлишингни, инженер ё шифокор, жуда бўлмаса ўқитувчи бўлишингни истайман, — деди.
Қўшнимизнинг мендан икки ёш катта ўғли Тошкент ирригация институтида ўқирди. У институтни мақтарди. Мени ҳам таклиф қиларди. “Сен физика, математикадан яхши ўқийсан, бизнинг институтга кир”, дея даъват қиларди.
Шу гап билан мен 1984 йили Тошкент ирригация институти студентига айландим. Бу орада тинмасдан Матлуба билан давлат почтаси орқали хат ёзишиб турдик. (ушбу хатларимиз ҳанузгача сақланган. Матлубамни соғинганимда кўзда нам билан, яширинча уларни қайта-қайта ўқийман, йиғлайман…) Институтнинг биринчи курсини тамомлаб, ҳарбий хизматга сафарбар этилдим. У пайтлар ҳарбий хизмат икки йиллик бўлиб, собиқ совет иттифоқининг исталган бурчагига, ёки шарқий Европа мамлакатларига бориб тушиш ҳеч гап эмас эди. Ҳарбий хизматга кетишдан бир ҳафта аввал қишлоққа келдим. Кўп машаққатлар эвазига дугонаси Зулхуморларнинг боғида Матлуба билан учрашдим. Учрашувимиз ўн дақиқача давом этди. Зулхумор бизни холи қолдириб, кетмоқчи эди, Матлуба уни қўйиб юбормади, қўлидан ушлаб олди. Анча-мунча лаққи, ҳазилкаш бола эдим, не-не қизлар ортимдан югуриб юрарди, аммо… Матлуба … бошқача эди-да!!! Унинг ёнида биринчи марта бетма-бет турипман, тилим тутилган. Нима деяримни билмайман… Қалтирайман… Ушбу дамдир, ўзга дамни дам дема, деганча ўзимда журъат топдим:
— Матлуба, мен ҳарбий хизматга икки йилга кетяпман. Қайтиб келганимча кутасанми? – дея сўрадим.
Шу пайт Матлуба чалғиганидан фойдаланиб, Зулхумор биздан нарироқ кетди.
— Қанча кут, десангиз, шунча кутаман, — деди Матлуба шивирлаб. Жудаям шивирлаб айтди. Аммо… мен… ҳаммасини аниқ-тиниқ эшитдим. Чунки ушбу дамда менинг вужудим қулоққа айланган эди. Ўша дамда дунёда мендан бахтлироқ одамнинг ўзи йўқ эди. Аста, икки қўлим билан Матлубанинг икки қўлидан тутдим. Матлубанинг қўллари иссиқ эди. Ҳароратли эди. Матлубанинг қўллари ҳарорати менинг юрагимга урди!!!. Мен…
— Яхши! Унда яхши қол! Хат ёзаман, жавоб ёзиб тур, — дея унинг қўлларини сиқдим.
Матлуба тасдиқ ишорасида бош силкиб, кафтларини оҳиста кафтларимдан сириб олди. “Яхши бориб келинг!”, дея менга бир бошқача, сирли… қараб қўйди,… кейин бошини эгганча, дугонаси тарафга жўнади.
Севган қизимга биринчи муҳаббат мактубини жўнатгандан сўнг уч йил ўтиб, биринчи бор унинг қўлидан тутдим. Биринчи бор юзма-юз учрашдим, биринчи бор юзма-юз гаплашдим.
Ўша онлар ҳамиша бугунгидай аниқ-тиниқ ёдимда… Матлубанинг ҳароратли, иссиқ кафтлари… ўтли, сирли нигоҳи…
Олдин ҳам, кейин ҳам,.. ҳеч қачон ўша дамдагидай ўзимни бахтиёр ҳис этмаганман… Гўё осмонларда учиб юрардим. Икки йиллик ҳарбий хизмат давомида бир дам бўлсин ана шу ҳароратни, ана шу ўтли нигоҳларни унутганим йўқ. Улар менга… нималар берганини, қандай куч-қудрат бағишлаганини сўз билан ифода этолмайман…
Ҳарбий хизматни битириб қайтиб, ўқишни қолган жойидан давом эттирдим. Бу орада менинг ҳарбийдан ёзган хатим Матлубанинг синглиси қўлига тушиб қолиб, муносабатимиздан унинг оиласидагилар хабар топишипти.
Мен бу орада иккинчи курсни битириб, ёзда қишлоққа таътилга келдим. Шунда онам мени четга чақириб: “Биламан, болам, Матлубада кўнглинг бор. Унинг совчиси кўп. Келганларга рад жавобини беравериб, ота-онаси ноқулай аҳволга тушиб, уйларида жанжал кўпайипти. Шу сабабли бугун кечқурун отанг сендан шу ҳақда сўрайди. Тағин “Бекор гап”, деб қўйма”, деб тайинлади.
Кечқурун отам, катта онам (яъни отамнинг онаси) ва онам мени ўртага олишди. Бошимни эгиб, ерга кириб кетгудай бўлиб ўтирипман. Жавоб бермасликнинг иложи қолмагандан кейин:
— Ота, ҳамма эшитганларингиз рост! – деб уй дан қочиб чиқдим.
Отам шу заҳоти совчиликка жўнади. Бўлажак қудасининг меҳмонхонасига кираётиб, Матлубанинг саксон яшар катта онасига дуч келипти. Катта она отамни кўра солиб, ичкари хонага қарата: “ҳа, куйдирги, охири хат ёзишганингдан совчи келди. Энди эрга тегишга рози бўлсанг керак”, дермиш отамга эшиттириб.
Бизни фотиҳа қилишди. Яна бир йилдан сўнг, учинчи курсни битирганимда тўйимиз бўлди. Қатиқ солинган пақирнинг қопқоғини ёпган фаросатли, оқила, Барлоснинг олди қизига уйланиш менга насиб этди…
Матлуба билан йигирма тўрт йил бахтли яшадик. У менга икки қиз, уч ўғил ҳадя этди. Бир сўзимни икки қилмади, юзимга тик қарамади. Хонадонимнинг баракали фариштаси, ота-онамнинг энг суюкли келини… барчамизни армонда қолдириб…
… бир кунда…
… ҳайё-ҳуйт деб…
Дод деб қолавердим,..
Ҳамма нарсанинг давоси вақт дейишади, аммо… армонларим ўтмаслашаётгани йўқ…
Матлубанинг соғинчлари хиралашаётгани йўқ!
Кўнглимнинг кемтиклари тобора кемтиклашиб бораяпти…
Абулқосим ака!
Мен сизга кўнглим сирларини очдим. Зора шу билан юрагимдаги санчиқлар камайса, зора… Матлубанинг хотираси ҳаққи ҳурмати ёзганларимни ҳикояга айлантириб, матбуотда эълон қилсангиз, зора шу билан Матлубанинг руҳи шод бўлса…
Сиздан Оллоҳ рози бўлсин!
Ҳурмат билан Акром укангиз.”
«Дунё ўзбеклари» редакция почтасидан
МАҚОЛАНИ ДЎСТЛАР БИЛАН БАҲАМЛАШИНГ