Редакция: Қуръони карим маъноларининг араб тилидан академик таржимаси
«Дунё ўзбеклари»дан
Чорак асрдан ошиқ Ўзбекистон мустақиллиги йилларида ўзбек зиёлилари учун энг муҳим маънавий ва ақлий эҳтиёж манбаи шубҳасиз Қуръони карим маъноларининг она тилида ўқиш ва англаш иштиёқи бўлган. Бу борада қатор ижобий ишлар амалга оширилгани сир эмас.
Ўзбекистоннинг таниқли исломшунос, файласуф олими Махмудхўжа Нуритдинов муқаддас китоб маъноларини илк илмий-изоҳли академик таржимасини амалга оширгани маълум. Бу таржима билан танишар эканмиз, таржималар халқимизнинг улкан адабий ва илмий бойлигини ўзида акс эттириб, маданияти ва ақлий салоҳияти кун сайин ўсиб бораётган зиёлиларимизнинг эҳтиёжларини қондирадиган савияда амалга оширилиб, илгарилаб бораётган илм-фан тараққиёти талаб ва мақсадларига ҳам мувофиқ эканлигини англадик. Араб тилида нозил бўлмиш Қуръонни турли халқларнинг ўз она тилида ўқиб ўрганиши ва чуқур англаши учун бугунги кунда шароит яратиб берилиши уларнинг диний ҳақ-ҳуқуқларини таъминлашда муҳим аҳамият касб этади.
Жумладан, тарихи ва миллий адабиёти, илмий мероси ва маданий қадриятлари жуда бой ва хилма-хил бўлган диёримизнинг Ислом оламидаги юксак ўрни ва нуфузи, шубҳасиз, жаҳон мусулмонларига маълум ва машҳурдир. Қуръон ёрдамида, унинг замиридаги илм ва ҳикматлар ёрдамида залолат ва адашишдан сақланиб, жаҳолат ва қолоқликдан халос бўлиш мумкинлигига ишонч ҳосил қиламиз. Бу ўринда Ўзбекистон заминида ўз дини ва маънавий анъаналарига меҳр ва садоқат, тарихий-диний меросни асраб-авайлаш бўйича ажойиб тажриба мактаби ҳам шаклланганини алоҳида қайд этиб ўтишимиз лозим.
Қуръоннинг илмий оятларида беркинган сиру-асрорлар, айниқса, кейинги пайтларда, олимлар эътиборини ўзига тортди. Янги даврга келиб, олимлар кўпгина кашфиётларнинг Қуръонда аллақачон бор эканлигини ўзлари учун кашф эта бошлаганларидан кейин, бу илоҳий китобнинг оятларига бўлган эътибор ва қизиқиш янада ортиб, дунёнинг аксарият олимлари эътиборини ўзига тортди. Илгариги асрларда Аллоҳнинг Китоби оддий бир илоҳий китобдек қабул қилинган бўлса, бугунги кунда ўзига хос қомусдек эъзозланаяпди. Инсониятнинг буюк даҳолари Қуръони карим ҳақида кўп улуғвор фикрларни айтиб келаяпдилар.
Профессор Маҳмудхўжа Нуритдинов ушбу таржима асносида геология, археология, астрономия, эмбриология, астрофизика, тарих, космик тасвирга олиш ва бошқа қатор соҳаларга оид Оврупа тилларида нашр этилган ўнлаб буюк кашфиётларни ўрганиб чиқди ва кейинги нашрлар устида изланиш олиб бораркан, бу борадаги илмий изланишларини давом эттирмоқда. Албатта бу маълумотларни тўплаш осон кечмагандир. Хорижий давлатларда, хусусан АҚШда яшаб ўтказган йилларида турли илмий йўналишларга оид ўнлаб илмий асарларни ўқиб, керакли маълумотларни ўзбек тилига таржима қилиб, бўлажак изоҳ ва шарҳларга пойдевор ярата олди.
Шунинг учун бугунги кунда тақдим этилаётган ушбу таржиманинг қайта ишланган ва янги илмий изоҳлар билан тўлдирилган иккинчи нашрини Қуръон таржимачилигидаги янги, илғор йўналишнинг ибратли намуналаридан бири десак хато бўлмайди, чунки, таржимага анъанавий диний изоҳлар қатори замонавий, буюк илмий кашфиётлар натижалари билан ҳам изоҳ берилган.
Таржима оддий, равон ўзбек тилида, ўқувчи махсус тайёргарлик кўрмаган ҳолда тушуна оладиган шаклда берилган.
Таржима билан танишган ўқувчи назарида диний хулосалар билан бир қаторда оятлар бағрида беркиниб ётган илмий мавзулар ҳам яққол гавдаланади, бу эса халқ оммасини диний жаҳолатпарастлик, диний таассуб, диний экстремистик қарашлардан, шак-шубҳасиз, ҳимоя эта олади, чунки Қуръон фақатгина илоҳий китобгина бўлиб қолмай, турли илмий йўналишларга оид бебаҳо илмий маънолар ҳазинаси ҳамдир.
Бу таржимани “Дунё ўзбеклари” да чоп этарканмиз, китобхонларимиз уни яхши кутиб оладилар, бой маънавий-маърифий озуқа оладилар ва ниҳоятда мамнун бўладилар деб умид қиламиз…
Исмат Хушев,
«Дунё ўзбеклари» Бош муҳаррири,
9 февраль, 2021 йил. Торонто шаҳри, Канада…
“Қуръони карим маъноларининг араб тилидан илмий-изоҳли академик таржимаси”
қайта ишланган ва янги илмий изоҳлар билан тўлдирилган иккинчи нашрга сўз боши
Қуръони карим маъноларининг ва жаҳон тан олган улуғ аллома аждодларимизнинг бебаҳо илмий-маънавий мероси она тилимизга таржима қилингани, нашр этилгани ва бошқа кўплаб ажойиб ишларни биринчи нашрга ёзилган кириш сўзида таъкидлаган эдим, шу сабабли бу гапларни бошқа қайтармай қўяқолай.
Қуръон маънолари таржималари халқимизнинг улкан адабий ва илмий бойлигини ўзида акс эттириб, маданияти ва ақлий салоҳияти кун сайин ўсиб бораётган зиёлиларимизнинг эҳтиёжларини қондирадиган баланд савияда амалга оширилиб, илгарилаб бораётган илм-фан тараққиёти талаб ва мақсадларига ҳам мувофиқ бўлиши зарурлиги исбот талаб қилмайдиган ҳақиқатдир. Унинг маънолари ҳар бир макон ва замонга мос, ўқувчилар эҳтиёжига жавоб бера оладиган бўлиши лозим. Бу фикрни қандай тушунишимиз керак? Биринчидан, ҳар бир макон ва замон аҳли орасидан Аллоҳ ўз каломини умматига етказа оладиган, уларнинг дилларига жо қила оладиган ва шу йўл билан тўғри йўлдан адашишларига йўл қўймайдиган олимларни ихтиёр этиб, мана шу улкан масъулиятли вазифани уларга топширади. Яна шуни ҳам англашимиз лозимки, таржима ҳам, тафсир ҳам субъектив дунёқарашнинг ижодий маҳсулидир. Аниқроғини айтадиган бўлсак, ҳар бир олим ўзининг илмий дунёқараши, билимларидан ва замона илм-фан ривожидан келиб чиққан ҳолда Қуръоннинг янги ва янги, илгари очилмаган қирраларини очиб бораверади.
Шу нуқтаи назардан масала моҳиятига ёндошсак, ҳар бир таржимон ёки муфассир ўз фаолияти билан Қуръон маънолари оламининг янги илмий хазиналарини очиб, китобхонга етказиб бера олгани билан фарқланади. Шундай экан таржима ва тафсирлар ҳар замонларда турли элат ва миллатлар орасида пайдо бўлаверади ва бу ижтимоий ва илмий заруратдир. Таржималар ҳар бир миллатнинг маънавий савияси, маданияти талабларидан келиб чиққан ҳолда, халқнинг ақл-заковати, илмий ва маънавий имкониятларини эътиборга олиб, айни шу замон одамлари учун ўқимишли ва тушунарлилик фазилатларини ҳосил этиши мумкин. Бу эса, Қуръон мазмунини қалб эгаларига етказишни осонлаштиради. Ўзбекистон Республикаси президенти Шавкат Миромонович ўзларининг аксарият чиқишларида маърифатли ислом, ёшларни турли мафкуравий таҳдидлардан асраш; мафкуравий таҳдидларга, хусусан, диний экстремизм, терроризм, “оммавий маданият” ва бошқа ёт ғояларга қарши мустаҳкам иммунитетни шакллантириш ҳақида гапиришларига қарамасдан, Қуръонни ўз она тилида ўқиб ўрганиш ва чуқур англаш учун шароит яратиб бериш аҳоли диний, конституциявий ҳуқуқлари эканлигининг ўта зарурлигини ҳамма ҳам англаб ета олмаяпди ёки англашни ҳоҳламаяпди. Бинобарин, янги таржималарнинг пайдо бўлиши баъзи юртларда олқиш билан қабул этилмаслиги ҳолатлари бўлади, бундай давлатлар қаторига Ўзбекистон ҳам киради десак, хато бўлмайди.
Мисол тариқасида юртимизда чоп этилган охирги таржима 2004 йилда пайдо бўлганлигини айтиш фикримизнинг далили бўлади. Буни тўғри деб бўлмайди, чунки Қуръон ояитларига изоҳ бўла оладиган бугунги илмий кашфиётлар 20 йил йўқ эди, 20 йил кейин пайдо бўладиган янгиликлар эса бугун йўқ. Демак, кейинги таржималар бугунгисидан бой бўлиши баҳс талаб этмайди. Шундай экан, таржималар, камида ҳар беш оралиқда пайдо бўлиб туриши давр тақозосидир. Аммо, бу деган гап юртимиз олимлари қўл қовуштириб ўтирибдилар деган фикрни англатмайди. Сабаб шундаки, монополия деган нарса ҳаётнинг кўпгина жабҳаларини эгаллаши билан бирга, исломшунослик, хусусан, Қуръон таржимачилиги устидан ҳам ўз қанотини ёзиб турибди. Баъзи одамларнинг таржималари намуна сифатида қабул қилиниб, диний ақида даражасига кўтарилаётгани, охирги йилларда иқтидорли олимларимиз томонидан тайёрланган илғор асарларининг йўллари сунъий равишда тўсилаётгани ҳам сир бўлмай қолди. Лекин келажакка умид ва ишонч кўзи билан қарар эканмиз, бу салбий ҳодисаларни вақтинча деб қабул қиламиз ва халқимиз кутаётган таржималар албатта ўз йўлини очиб кетишига умид билан назар соламиз.
2018 йил Германинг етакчи нариётида чоп этилган “Қуръони карим маъноларининг араб тилидан илмий-изоҳли академик таржимаси”нинг устида кўп иш олиб бордим, натижада унинг қайта ишланган ва янги илмий изоҳлар билан тўлдирилган иккинчи нашри юзага келди. Бу янги иккинчи нашр яна қўшимча мингдан зиёд янги илмий изоҳлар билан тўлдирилди. Изоҳлар сони 4200 дан ортди. Бу тўпланган қимматбаҳо материалларни 2020 йил куз ойларида алоҳида китоб қилиб, унга “Қуръон карим сўз ва ибораларининг арабча- ўзбекча илмий изоҳли мухтасар луғати” деб номлаб, бу асарни ҳам Германияда чоп этишимга тўғри келди. Интернетга чиққан бу асарга бир куннинг ўзидаёқ дунё бўича 123 мингдан зиёд ўқувчи юқори баҳо белгисини қўйишди. Лекин бу луғат биринчи бўлиб ўзбекистонда чоп этилганида юртим исломшунослари, қуръоншунослари, турли тоифадаги талабалар, бўлажак шарқшунос олимлар беқиёс манфаат топган бўлардилар.
Мана шу “Қуръони карим маъноларининг араб тилидан илмий-изоҳли академик таржимаси”нинг иккинчи нашрини мен ўзим жуда ҳурмат қиладиган, ўзбек халқидан чиққан ниҳоятда иқтидорли, жаҳон эътироф этган журналист, олим Исмат Хушев томонларидан ташкил этилган “Дунё ўзбеклари” интернет газетаси саҳифаларида бу муҳтарам зотнинг ижозатлари билан эълон қилишни лозим топдим. Бу фикрнинг сабаби шундаки, юртимда нашр этиш насиб бўлмаган экан, майли, дунё ўзбеклари ундан баҳраманд бўлсин!
Маҳмудхўжа Нуритдинов,
Фалсафа фанлари доктори, профессор
Муаллиф ҳақида ҳақида қисқача маълумот
Маҳмудхўжа Низомович Нуритдинов, фалсафа фанлари доктори, профессор 1967 – 1972 йилларда Тошкент Давлат Университети шарқ тиллари факультетининг араб тили ва адабиёти кафедрасида таҳсил олган. Кейинчалик араб шарқи мамлакатларида турли вазифаларда ишлаган. Илмий фаолияти қатор йиллар давомида Ўзбекистон Республикаси Фанлар Академияси, жумладан, Иброҳим Мўминов номидаги “Фалсафа ва Ҳуқуқ” институти ва Абу Райҳон Беруний номли “Шарқшунослик” институтлари билан боғлиқ ҳолда кечиб, тадқиқотлари: шарқшунослик, манбаъшунослик, исломшунослик, араб – мусулмон фалсафаси ва замонавий фалсафий йўналишларни қамраб олади.
1997–1999 йиллар давомида Ўзбекистон Республикаси Халқаро Ислом тадқиқотлари маркази мудири лавозимида ишлаган. 2000 йилда Имом ал-Бухорий номидаги Тошкент ислом институтини тугаллаб, “имом-хатиб” малакасига ҳам эга бўлган. Халқаро Марказ тугатилгандан сўнг фаолияти давомида қатор хорижий давлатларнинг нуфузли университетларида Ўзбекистон маданияти тарихига оид маърузалар қилди. Америка (АҚШ) Биография Институти хорижий илмий маслаҳатчилар кенгаши аъзоси(2000й.), Нью Йорк (АҚШ) Фанлар Академиясининг аъзоси (2005й). Ўзбекистонга қайтганидан сўнг шу кунгача Тошкент Врачлар Малакасини ошириш институтининг “Ижтимоий-гуманитар фанлар ва хорижий тиллар” кафедрасининг мудири сифатида ишлаб келмоқда.
2018 йилнинг февралидан сентябрь ойигача Халқаро Ислом Академиясининг “Қуръоншунослик ва Ҳадисшунослик” кафедрасига мудирлик қилади. Кафедра тугатилгач, яна мазкур институт қайтиб, шу ерда ўз фаолиятини давом эттирмоқда. 2018 йил ноябрь ойида унинг қаламига мансуб бўлган ва жуда кўп йиллар меҳнати маҳсули бўлмиш “Қуръон маъноларининг араб тилидан илмий-изоҳли академик таржимаси” Германиянинг таниқли Glob.Edit нашриётида катта тиражда чоп этилди. 30 дан ортиқ китоб, монографиялар ва 400га яқин илмий ва илмий-оммабоп мақолалар муаллифи.
«Дунё ўзбеклари» редакция почтасидан
МАҚОЛАНИ ДЎСТЛАР БИЛАН БАҲАМЛАШИНГ