Гулзамон Акбар: Эврил Туроннинг «Ойнур» романи тўғрисида

---

Эврил Туроннинг «Ойнур» романи тўғрисида.

Ёзувчи Эврил Туроннинг «Ойнур » романини ажиб бир ҳайратланиш билан ўқиб чиқдим.

Она юртга тенгсиз муҳаббат, чексиз, ҳатто, баланд тоғлардек виқорли садоқат билан ёзилган ушбу асари учун муаллифга, аввало ҳароратли миннатдорчилигимни билдираман!

Туркийлигимнинг, ўзлигимнинг Чингиз Айтматов, Одил Ёқубов, Пиримқул Қодировдек буюк адиблари бор, деб билган мендек фақир билим эгаси, Эврил Туронни адабиёт оламида янги бир қоя эканлигини ўзим учун кашф этдим.

Адабиёт бадиияти тўқима образларни асар ичига тиқиштиришдек албатта, яхши маънодаги “қобилият”га эга. Лекин «Ойнур» романи ҳаёт ҳақиқатлари баён этилган роман бўлсада, ёзувчи буни қандоқ уддалаган, маҳоратидаги тенгсиз чизиқлар нималардан иборат, мен буни ифодалай олмайман.

Шуни айтишим мумкинки, асар содда, равон, жуда аниқ, самимиятли меҳр билан тарихий факт – жароёнларни, оддий кўринган ҳаётдаги одамларимизга, қаҳрамонлар ҳаётига боғлайди-да, ўша қаҳрамонлар устига илоҳий салоҳиятга эга юкларни ортади.

Баъзида, баъзи бир асарларни ўқиганимизда шундай қўринишлар кўзга ташланадики, аслида тарихий улкан шахс устига ортилган маънавий юк жуда заиф бўлади.

«Ойнур» асарида шуни тўғридан тўғри сизнинг кўзингиз бемалол тушиши мумкин бўлган жароён – оддий одамлар устига – миллатнинг, элнинг, юртнинг, тарихнинг улкан дарди, қайғуси, нидоси, ғами, ташвиши, илтижоси, ўкинчлари, ҳасратлари, жамики қайғу – алами юк қилиб ортиб юборилган.

Бундай маҳобатли асарни ўз юртини чиндан, дилдан, қалбдан севган инсон эътиборсиз ўқий олиши асло мумкин эмас.

Бу асар худди, марсия қўшиқ каби мунгли, унинг каби ҳасратлар ифодаси баён этилаётганда қалб чигалликлари тарқатилаётган илҳомли нидосини , оҳангга солинган аччиқ қўшиққа ҳам ўхшайди. Аммо ўзлигимиз тарихини севдириб, унинг хотирини гулдек ифорли қилиб қўлингизга тутқазадики, бундан олам – олам севинчлар туясиз .

Энг кескин томони борки, асар ростлик чизиғидан ҳечам чиқиб кетмаган. Ўша рост гаплари билан сабоқни ўқувчига шундоқ тутқазиб қўймоқда.

Бирон жойда бефойда ва ишончсиз воқеалар баёни учрамайди.

Қайтага ҳар воқеалар ичида асосли тарихий воқеалардан ортирилган дард, қайғу, тенгсиз юртга муҳаббат бодроқ доналари каби серқабариқ, чаманзор гуллари каби рангли бўлиб, мазмун ва маънодор салмоқ – асарни жуда гўзаллаштириб юборишга хизмат қилган.

Бир геолог Ойнур исмли қиз, ўсмир йигитни ишга олади. Улар дала – даштни ўзларининг илмий ишхонаси қилишади. Бир – бирига меҳрли, оқибатли инсонлар ҳаёти – ҳаётни янада гўзаллаштиради.

Лекин, ушбу гўзал ҳаётга чанг солган “совуқ“ шарпалар атрофда бисёр. Кошки, улар сиёсий найранглар билан “тўйиниб“ олмаган бўлса ?!

Кошки, ўзимиздан чиққан сотқинларнинг турлича кўринишли галариаси уларнинг заҳарларига “тўйиниб“ олмаган бўлса ?!

КПСС Компартияси, Сталин тузуми марказдан жуда олисдаги, фақр – фуқур ҳаётларига эга инсонлар, уларнинг оддий ҳаётларига (нима яхшилик қилганки) ҳам аралашгувчи, аралашганда ҳам сиртдан ёруғ –ойдин кунларни тавсия этувчи, аслида ўта мудҳиш кунларни, оқибатларни бевосита ишга солувчи “совуқ механизм“ эканлиги асарда кузатилади.

Шу қудратга қарши чиқа олган, қалбларида тарихий ботирлари, заковатлари, енгилмас, дунёни титратган ҳукумдорлари, Илоҳий ёвқурлари бор миллат, юрт одамлари эканликлари, меросий ғоялар улуғвор бир майсадек гуркираб ниш отадики, худди шу илоҳий ғоялардан титраган, сохта шиорлари билан ҳайбатли бўлишга тиш – тирноғи билан чиранган Компартия салтанати уларни улғайиб, униб – ўсиб кетишидан жудаям қўрқади.

Миллатларнинг ўз илоҳий руҳлари борлигини, унинг “буюк кўзини“ очиб юбориш Компартия аждоҳосига инқироз олиб келишини у жуда яхши билган.

Шунинг учун одам орқасидан одам қўйган, одамни одамга “ем“ қилиб қўйган.

Миллатларнинг зиёли, онгли қисми доимий назорат, таҳликали кузатув исканжасига олинган.

Бу қардош ўлкаларнинг ўзаро тотувлик сиёсатига эмас, фақат зимдан улуғ рус оғасига шовунистик ғоялар билан хизмат қилувчи, бошқа миллатлар турлича баҳона сабаблар билан паст табақалар тоифасига тўғридан – тўғри киритилиб юборилганлиги, баъзи миллатларни, худди ўйинчоқ каби чирпирак қилиб, найранглар билан, ўз тарихий юртларидан сарсон – саргардон қилиб, чирқиллатиб, тубанларча сиёсат юрғизганлиги тўғрисида тарих тилга кирганда сиз ҳам асарга қўшилиб фарёд чека бошлайсиз экан.

Надоматлар бўлсинки, бундай совуқ механизмли салтанат чилвирлари юртини, элини, халқини деган минглаб, балки саноқлари адаштирилган, ўлимлари туҳматларга қориштирилган, миллатнинг чин фидоийларини йўқ қилиб юборган.

Асар худди шу ғоялар билан ниқобланган рус босқинчилиги тўғрисида. Лекин, тарихнинг тубигача назар солинади. Бугунги қаҳрамонлар қиёфаларига, маънан онглилик даражаларига юқтирилади, илдизлаштирилади.

Улар оддийгина геолог қиз Ойнур, тарихимизнинг энг шонли ҳоқонликларидан илмий иш ёзган унинг синглиси Лола, ёки Чингизхондек атрофида тартиб – қоидаларни ўрнатмоқчи бўлган “жангари “Бек, ғами туфайли, ўзлигини, тарихий аламларини унитмаган она, элининг бор тарихий хасратларини ўзига буюк дард каби юқтириб олган бош қаҳрамон –Эврил. Бу қаҳрамонларнинг ҳаммаси миллатпарварлик, юртпарварлик, элпарварлик руҳини ўзида ташувчи энг яхши образлар сирасига киради.

Қисқаси, ушбу асарни бир бошдан таҳлил қилиб чиқилса, жудаям кенг салоҳиятга эга куч яшириниб ётибди.

Қўйида асардан баъзи парчаларни бераман:

Ҳа бу айланувчан очун, такрорланади у

– Мана шу Юлдузлар, Сайёралар, Ой, Қуёш, умуман бутун осмон жисмлари Тангри Қонунияти асосида айланади.

Ўзгармай айланади.

Ер ҳам шундай.

Бироқ…, бироқ Ер устида одам тузган, тўқиган Салтанатлар, Қонунлар, фикрлар, оқимлар, динлар ўзгариб айланади.

Ҳатто миллатлар ҳам …

Бир – бирини инкор этиб айланади .

Бир – бирини бўлғаб айланади .

Бир – бирини янчиб айланади .

Бир – бирини алдаб айланади .

Бир – бирини енгиб айланади .

Бир – бирини еб айланар …

Қани Искандар ва ёки Чингизхон салтанатлари ?

Қани будпараст ва ёки ўтпараст динлари ?

Ҳеч бир империя, партия абадиймас,

Вақтинча …

Бунга тарих шоҳид.

Дарёни вақтинча тўсиш мумкин

Вақтинча .

Сўнг яна оқади .

Тўсиқларни бузуб оқади ,

Тангри Қонунияти асосида

Ўз Ўзанида оқади .

“””””””””””””””””””””””””””””””””””””””””

Кечмишларга синчиклаб боқ ,

Она элим ,

Ота Турон алп танаси мингта

тилим

Хун отларин дупурлари тинган энди ,

Ўғизхоннинг қиличи ҳам синган энди.

Билга Ҳақон ўгутлари тошда қотган ,

Ўрхун , Эна титиқлари лойга ботган .

Бундан кулар Чин девори :

-Қани Турон ?

Қани ўша буюк қудрат ,

Салтанат ,шон ?

Бўз бўрилар бу тупроқни

ташлаб кетган ,

Оч тўнғизлар Тангри тоғни

ўз, ин этган ,

Қарға, калхат бургутларни

қувғин этган .

Хун уруғи Ер юзига

тузғиб кетган ,

Ёвқур Кук Турк ёт Юртларни

ошён этган …

Бундан кулар кунчи Эрон :

-Қани Турон ?

Қани ўша Илоҳий куч ,

Осмоний шон ?

Тўлғонади Ўрал Сибир ,

Эрқут , Қапғар,

Олтин Ўрда туролмайин

Бағрин тиғлар .

Кашмир, Помир, Тину,

Эдил, Олтойларда ,

Кундуз, Қирим, Болқар, Ахси ,

Бештовларда

От ўйнатмас , қилич чопмас ,

Кескир Хунлар ,

Эшитилмас туркча куйлар ,

ёниқ ан лар .

Бундан кулар кекчи слав :

-Қани Турон ?

Қани ўша биқиёс куч ,

биқиёс шон ?

Кулгин Мочин ,

Кулгин Слав ,

Кулгин Эрон .

Тўйгунингча , ўлгунингча

кул бу замон .

Ўзгалар устидан кулар ким ?

Аён …

Ким ҳақу ким ноҳақ ?

Кўриб тургай осмон .

Бу айланмачак дунё ,

Бу қайтар дунё .

Неча бор бузулиб, тузалмаганми ё?

Ўн саккизта Улуғ Давлат қурган Турон,

Ўн туққизинчисини ҳам қураюр бегумон!

2017 йил. Гулзамон

“Дунё ўзбеклари” редакция потчасидан

МАҚОЛАНИ ДЎСТЛАР БИЛАН БАҲАМЛАШИНГ