Алишер Айматли ижодидан: МУКАРРАМ ОПА
Мукаррам опа
Менинг “Автобиографик новеллалар”имни ўқиб, кўпчиликнинг патагига қурт тушиб қолган. Бизга ҳам навбат келиб қолдими, ундай ёзиш керак, бундай ёзиш керак, деб кўрсатма берадиганлар ҳам анчагина. Мен кўрсатма мақолалар ёзолмайман. Таҳририятда ишлаганимда ҳам ойда битта-иккита бош мақолалар ёзардим. Жуда қийналардим. Яна уни расмий тилда, казо-казолардан цитаталар келтириб ёзиш мен учун азоб эди. Салоҳиддин акадан бу материалларимни ўтказиш қийин кечарди.
Навбат Исматилла Худоёровга келганда ўйланиб қолдим. Гарчанд у билан жуда кўп ҳамсуҳбат бўлсакда, расмий чегаралардан ўтмаган эканмиз. У айтадики, ака, эҳтиёт бўлинг, менинг қўлимда ҳам кузур карта бор, қизлар билан тушган расмингиз сейфимда турибди, дейди. Так что, сирни очиш йўқ, дейди. Қанақа расм экан, мендан ҳам кўра, хотин мана эшитиб турибди, жуда қизиқиб қолди, дейман.
У арақ ичмайди, чекмайди, хотинидан бошқа аёлга кўз ташламайди. 1991 йилда “Халқ сўзи”да менинг бўлимимда иш бошлаган. Эрталаб келади, мақола тайёрлайди, жимгина жойида ишлайди, шоира қизлар келиб жўшиб шеър ўқиса ҳам миқ этмайди, ўқтин-ўқтин менга нафрат билан қараб қўяди, мен унга шеър ёқмаяптими, деган ўйда хонадан шоира қизларни чиқариб юбораман. Яна шу аҳвол, мақолаларни яхшигина ишлаб беради, мен бу художўй йигитни тушунганимча ярим йил ўтиб кетди. Ярим йилдан кейин у ўзини кўрсата бошлади…
Биз Жалолиддин Сатторович билан Навоийдан танишмиз. Нарги бинода ҳам бир қаватда ишлаганмиз. Хуллас, бир-биримизга суяниб қолганмиз. У бир кунда камида ўн марта менинг хонамга киради. Мен хонада бўлмасам Исмат ака билан гаплашдим, дейди. Мен нега уни ака дейсан, у кичкина сендан десам, ишонмайди. Хуллас, иккаласи роса келишиб қолди, Ашурали Жўраевнинг таъбири билан айтганда, Жалолнинг юришлари ҳам Исматникига ўхшаб кетармиш.
Шундай қилиб, янги гаштакчилар гуруҳи пайдо бўлди. Унга Юсуф Ҳамидов ҳам қўшилди. Ойбек Раҳимов биринчидан, бизга кечроқ келиб қўшилди, иккинчидан, у бизни роса ўрганди, булар қанақа одамлар, орқасида шилтаси йўқмикан, ёки Икром Ўтбосаровнинг командаси яхшими, бизни кўпинча излаб қолар, Икром акани ҳамиша ҳакимхонадан топар эди. Биз кўпинча Баландчақир, Бахмал, Шаҳимардон ва бошқа ажойиб жойларга оилавий саёҳат уюштирар эдик. Шу туфайли бир-биримизнинг фарзандларимизгача яхши билар эдик.
Мукаррам опани ҳам ўшанда таниганмиз. У оққувадан келган, самимий ва келишган аёл экан. Мен Жалолнинг хотинини олдиндан билардим. Роҳила Жалойирнинг олд қизларидан бири эди. Ҳозир барча ўғил-қизларидан қутилиб олишган. Кейин Юсуф эшон бованинг ожизаси Сайёра билан танишдик. Юсуф учун ҳам Сайёра бегона эмас, амакисининг қизи, иккаласи ҳам ТошГУни тамомлаган. Қизлари ҳам бўй етиб қолди. Ўғли Сирожиддиннинг бўйи отасидан узун, ҳалитдан дўриллаб гапиради.
Кейинчалик Саодат синглимиз билан танишдик. Ажойиб журналист, шоира. Улар биз билан озроқ бўлдию, кейин Хоразмга кетиб қолишди. Ҳозир яна қайтиб келишган. Катта ўғлини уйли-жойли қилган. Бир қизи ва бир ўғли ўзлари билан яшайди.
Булар ҳақида ҳам ҳали алоҳида-алоҳида ёзиш ниятим бор. Ҳозирги гап Мукаррам опа ҳақида.
Оилада аёл сариштали бўлсин экан. Йўқса эр бир дунё хазина топиб келса ҳам баракаси бўлмайди. Кексалар бир сўмдами барака, ўн сўмдами барака, деб беҳудага айтишмайди. Исматулло неки топса, Мукаррам опам тергаб-тежаб ишлатади. Фарзандларини ҳам шунга ўргатган. Ўзи қотган нон ейиши мумкин, аммо меҳмонга сир бой бермайди. Исматбой бошида сал бизнес билан шуғуллангандай бўлди, аммо кўпам чўт бермади, бир-икки сўм тўплаганига ёнидаги уйни ҳам сотиб олди, биринчи қават эмасми, орқа томонни ҳам ўраб олишди. Мукаррам опа фарзандларини ёнига олиб, орқа огородни чамандай қилди – кўрсангиз ҳавасингиз келади.
Ҳаммаси яхшикуя, аммо хўжайиннинг номозни ташлагани ёмон бўлди. Аҳён-аҳёнда хўжайиндан ароқнинг ҳиди келади. Бугун Ойбек билан ўтирдик, дейди. Жалолиддиннинг туғилган куни эди, дейди. Учинчи кун ҳеч ҳақ бермайдиган Ака ҳақ берди, дейди. Мукаррамнинг аччиғи чиқади. Нима, “Халқ сўзи”дагиларнинг ҳаммаси алкашми, дейди. Мен парламент бўлимида ишлайман, Олий Мажлисга кўп бораман, у ердагилар катта одамлар, қадаҳ узатганда олмасанг уят бўлади, дейди. Мукаррам эрининг гапларига чинданам ишонади. Лекин ичида ўйлаб қўяди: фарзандлари
катта бўлса, бирортасини ҳам журналистликка ўқитмайман, дейди. Журналистлар яхши халқ бўлмас экан, дейди. Оғзингни юм, дейди Исмат, “Ҳуррият”га ўтганимда “Халқ сўзи”дан кетманг, энди кунимизни қандай кўрамиз, деб йиғламаганмидинг. Худо қаерда бўлмасин, ризқини беради, бас қил.
Мукаррам неча марта бас қилади. Эрини авайлайди, чунки яхши кўради. Ёмон кўзлар кўп, дейди, айниқса эрсираб юрганлардан асрасин. Ҳатто маҳаллада эридан ажраган бир-иккитаси, эрингиз яхши одам, бунақасини қаердан топгансиз, деганди, улар билан умуман гаплашмай қўйди. Афти қурсин, сўтаклар. Бировнинг эри билан нима ишинг бор. Шу
боис тез-тез исириқ тутатиб туради.
Эри ҳам бир бола. Уни ҳам овқатлантириш керак, кийинтириш керак. Кўнглига қараш лозим. Мукаррам биринчи қаватдан дўкон қуриб олгач, эрининг маошини ҳам сўрамайдиган бўлди, Эрини яхши кийинтиради, кўйлак ва галстукларини ҳафсала билан дазмоллайди. Қайси куни костюмидан узун сариқ соч топиб олди, жувонмарг олдида бўлганида дазмол билан бошини ёрарди. Эрига айтса, автобус-побтобусда теккандирда, дейди бамайлихотир. Э тиқилмай ўл, дея қизларни қарғайди Мукаррам.
Нима ҳам дердик, бизнинг Мукаррам опа ана шундай қизғанчиқ одам!
Мукаррам опа– содда аёл. Эрини соддалигича севади. Унинг айтганларини ҳамиша тўғрилигича қабул қилган. Эри ҳам ҳеч қандай шубҳага ўрин қолдирмасдан гапиради. Сен бировларнинг гапига ишонма, дейди эри, одамлар тинч оилани бузиш учун нималар ўйлаб топишмайди, дейди. Тўғри айтади. Кўролмаслар кўп. Эри чимилдиқда сўз берган. Сен менинг ягонамсан, деган. Ахир, учта фарзандимиз бор. Ўғилни уйладик, қизларни чиқардиқ, бир этак неварамиз бор. Хайрият, уч-тўрт йилдан кейин эри ўз ҳолига қайтди, ичмайди, номозни қолдирмайди. Энди Олий Мажлисга бормайди, каттаконлар билан ўтирмайди. Уларга қўшилиб сал бўлмаса диндан чиқай деди. Лекин ҳозир янги газетага ўтиб, жуда кеч келади. Машинистка ва корректурадаги қизларга хўжайин. Улар опасний бўлади. Бир гапириб, икки куладиган йигитларнинг ишқибози кўп бўлади. Костюмининг қўлтиғига кўзмунчоқ тақиб қўйиш керак.
Мукаррам опа нима қилсин, ахир. Ўйламайман деса ҳам эрини ўйлайверади. Яхши кўриш шу бўлса керакда! Ёш ўтган сайин меҳр ортиб борар экан. Бўлмаса билади, эри унақа номаъқулчиликни мутлақо қилмайди. Эри серёзний одам. Лекин одамнинг кўнгли ўзига душман эканда. У айниқса, эри йўқ аёллардан қўрқади. Қўшниси бор эди илгари, шу десангиз, хотинининг устига уйланиб олди. Қўшниси ҳам журналист, иккинчи хотин ҳам журналист, журналистларнинг соғи бўлмас экан. Омон бўлса, болаларини бу соҳага яқинлаштирмайди.
Майли, ким нима деса десин, мен Мукаррам келинни жуда ҳурмат қиламан. У ўз оиласининг шаън-шавкати учун курашди, маҳаллада намунали оила конкурсида бир неча бор ғолиб бўлди, фарзандларини илмли, ҳунарли қилди, бу йўлда қанча заҳмат бўлса, ҳаммасини бошидан кечирди. Эри уни баъзан молпараст деди, пулпараст деди, парво қилмади, ҳаммасини фарзандларининг камоли учун ишлатди, ўзининг, оиласининг обрўйи учун ишлатди. Менинг назаримда, шу оиланинг шаън ва шавкатида Мукаррам опанинг тўқсон фоиз улуши, меҳнати, изланишлари бор. Галстукли эрнинг бўлса ўн фоиз улуши бордир. Лекин даъвоси анча баланд.
Мукаррам опа илгари техникумни битирганди, қаерданам бир қарор чиқди, техникумни битирганлар дарс бериш мумкин эмасмиш. Тинчгина ишлаб юрганди. Энди қариганда яна ўқиши керак. Зардали аёл эмасми, ҳужжатларини Низомийга топширди ва аъло баҳоларга битириб чиқди. Энди пенсияга олий маълумотли бўлиб чиқади. Энди ҳеч кимдан кам жойи йўқ. Афсус, институтни эртароқ битирганда эди, мактаб директори ёки маҳалла раиси бўлиши аниқ эди. Лекин ҳалиям битта маҳаллани обориб-обкелишга кучи етади. Сайёра ҳам, Саодат ҳам олий маълумотли бўлгани билан маҳаллага бир кун қўйингчи, чидаёлмай қочиб кетади. Улар осмонда юради, журналистда! Бизлар эса маҳалланинг ичида яшадик, ҳамма проблемалари таниш ва уларни қандай ҳал қилиш йўллари ҳам таниш, кўриб-билиб юрибмиз.
Мен Мукаррам опага ишонаман. Бировни опа деди, бировни сингил деди, мактабда ишлаб кетди. Уйида бекиниб ўтирмади, қўни-қўшнилар билан ол товоғим-бер товоғим қилди. Маҳаллада обрў орттирди, ўқитувчи деган номи бор. Пенсияда уйда ўтирманг десалар, маҳалладаям уч-тўрт йил ишлаб беришга кучи етади.
Мукаррам опа ўз маҳалласига шунчалик ўргандики, гўё ёшлигидан шу ерда ўсиб-улғайгандек. Эри яқинда хотин, бир-икки сўм кредит олсак ҳам бир участка қидирайлик, деб маслаҳат солганди, йўқ, мен бу ердан кетмайман, деб туриб олди.
Мана шундай бизнинг Мукаррам опа!
Мана, кўрдингиз, Исмат ака қанчалик муҳофаза қилинган. Унинг бирон ножўя ҳаракатини сезиш мумкин эмас. Аммо шу йиллар ичида бир қаҳрамонлик ҳам кўрсатган эмас. Агар Исмат ака ҳақида пичоққа илинадиган нарса бўлса, менга айтсангиз достон қилишга сўз бераман. Чунки қандай бўлмасин, унинг сейфидаги суратларни кўришим керак.
Дарвоқе, Мукаррам опа невараларини қўлга олганда боладай яйраб кетади, ўзи ҳам ёш болага айланади. Исмат Худоёров эса “Яхши эр хотинини қаритмайди” деган мақолни такрорлашни хуш кўради.