Бухоролик ёзувчи Умид Холлиев: Иқрор (Ҳикоя)
Иқрор. (ҳикоя)
Охирги вақтлар оиласида бўлиб ўтган воқеалар майор Сотиболдиевга кўп нарсаларни англаб етишига яхшигина ёрдам берди. Аниқроғи виждонини кемириб келаётган иккиланишларига узил – кесил нуқта қўйди. Бошланишида у бу шунчаки ўсмир боланинг одатий шўхликларидан бири, яхшилаб қўрқитиб қўйсам ҳаммаси жойига тушиб кетади -деган хаёл билан ўғлини яхшилаб савалади. Қайтиб ўғрилик қилмаслик ҳақида қайта – қайта сўз беришга таёқ ўқталиб туриб мажбурлади. Кейин кўрган чорасидан кўнгли сал жойига тушгандек бўлиб, важоҳат билан: билиб қўй яна шу иш такрорлангудек бўлса энди мутлақо аямайман – деб такидлаб тарбиявий ишларига якун ясади. Аммо қаттиқ асабийлашганидан туни билан ўзининг кўзига уйқу келмади.
“Нима етмас экан бу болага. Истагани муҳайё бўлса, бирор нарсадан ками бўлмаса. Ёки охирги вақтларда унинг тарбиясига ўзим беэътиборроқ бўлдими? Йўқ, йўқ бу ишни асло пайсалга солиб бўлмайди, зудлик билан олдини олишим керак. Акс ҳолда кейин кеч бўлиб қолиши мумкин. Эртагаёқ биринчи навбатда унинг дўстлари ким эканини аниқлатиб шунга қараб чора кўришни бошлашим керак”
Эрталаб ишга отланар экан Сотиболдиев аёли ва катта ўғлини ёнига чорлаб уларга алоҳида – алоҳида топшириқлар берди. Бугун сен мактабга бориб ўғлингни кимлар билан дўстлигию, қайси вақтда қаерга боришини синф раҳбаридан ва синфдошларидан суриштириб аниқлаб келасан. Кейин эса катта ўғлига юзланди ва сен бугундан бошлаб укангни ҳар бир қадамини кузатасан, мактаб атрофидаги дўконларнинг қайси биридан қарзи бор ё йўқлигини, қайси вақтда неча сўмлик нарса олганини суриштириб келасан-деб тайинлади. Гапининг охирида, яна мени алдашни хаёлларингга ҳам келтирманглар – деб уларга ўдағайлаб ҳам кўйди.
Тонг сахардан шундай дилхиралик билан ишга равона бўлар экан, Сотиболдиевнинг куни билан кўнгли ёришмади. У ўзини қийнаётган бир саволга жавоб топа олмай баттар асабийлашарди. “Қандай журъат этди бунга? Ахир у болаларига нисбатан қаттиққўлликда ҳеч кимдан кам эмасдику! Шундай шароитда ҳам наҳотки, болалари отасининг чўнтагидан пул ўғирлаш даражасига бориб етган бўлса? Нималарни назардан қочирди экан. Тўғри, аввалги қадриятлар йуқ энди, замона ҳам ўзгарган. Эндиликда болаларни атроф муҳитнинг салбий таъсиридан нақадар ҳушёр туриб қўриқлашга тўғри келади. Ҳа бу аниқ, тарбия учун ҳар бир сония ғанимат. Бундан кейинига шундай йўл тутмасам бўлмайди шекилли.”
Пировардда шундай қарорга келган Сотиболдиев кейинги уч – тўрт кун ичида кўпроқ вақтини болаларининг тарбияси ва илм олишларига ажратди. Назарида ҳаммаси рисоладагидек, ўғлининг пул ўғирлагани шунчаки бир адашишга менгзаса бўладигандек эди. Аммо бу қувонч ҳам узоққа чўзилмай навбатдаги кўнгилхиралик рўёбга чиқиб қолди. Ўғлим қилмишидан тўғри хулоса чиқарди деган гумонга борган Сотиболдиев бир дўстидан бўлган қарзини шу ўғли билан бериб юборганди. Орадан ҳеч қанча вақт ўтмай ўша дўстини учратганда қарз тўлалигича эгасига етиб бормаганидан хабар топди.
Наҳотки, шунча жон куйдирганининг ҳеч фойдаси бўлмаса, ҳали неча кун бўлди? Ғазабини боса олмаган Сотболдиев уйга келиши билан қўлига камарини олиб ўғлини чақиртирди. Ўша куни ўзи ҳолдан тойиб қолгунча ўғлини камар билан яхшилаб савалади. Ўзиям кўкармаган жойи қолмади ҳисоб. Оқибатда ўзининг ҳам қон босими ошиб кетиб хапдори ичиб ётишга мажбур бўлди. Қани энди кўзига уйқу келса, калласида айланаётган саволлар унинг тинчланишига имкон бермасди. Уни ўғриликка ундайдиган куч қаердан қувват оляпти? Ҳали шу иши учун жазо олганига ҳеч қанча кун бўлмадику, шунчалик тез эсдан чиқардими? Юқори лавозимдаги милиция ходимининг оиласида бўлажак ўғри етишиб чиқса– я! Бу нима деган гап, бу ҳолат унинг шаънига қанчалик иснод эканини боласига бундан ортиқ қандай усул билан тушунтирсин? Ахир у эмасми, ўғрилик билан қўлга тушган неча – неча жиноятчиларга айбнома ёзиб қамаш учун судга ҳужжат тақдим этадиган. Энди жиноятчиларга қарши курашувчи кишининг ўғли жиноятчи бўлса. Бундан ортиқ мусибат бор эканми инсон зоти учун. Шу қисқа кунлар ичида ўғлига қанча насиҳатлар қилиб, қанчалик ибратли воқеалардан айтиб бермади. Бари бесамар кетдими?
Янаям чекинмайман ўз ўзига сўз берди Сотиболдиев, ахир фарзанд тарбиясидан ҳам муҳимроқ нарса бор эканми бу оламда. Аммо у қанчалик саъйи – ҳаракат қилмасин барибир кунора ўғлининг орқасидан бирор ишкал чиқиб келаверарди. Кимдир қарзини сўраб келар, кимдир олган нарсасининг пулини. Бу машмашаларга параллел равишда Сотиболдиев соғлигини, унга қўшиб асабини ҳам йўқотиб бораётганди. Бир мавзудаги ҳар кунги жанжаллар дастидан унинг бардоши тугаб ўзи чуқур изтиробга тушиб қолганди. Охир оқибат аҳвол шу даражага бориб етдики, Сотиболдиев ҳатто ишдан уйга қайтишни ҳам атайлаб пайсалга соладиган бўлиб қолди. Юраги безиллаб қолганди. Ўғлидан бирор ножўя хабар эшитиши билан қон босими ўз – ўзидан кўтарилиб кетар ва кейинги уч – тўрт кун ичида ўзига келиб олиши ҳам осон кечмасди. Шу зайлда кунлар ўтгани сайин Сотиболдиев бақир – чақирлардан ҳеч натижа чиқмаслигига тобора амин бўла бошлади. У ёлғиз қолиб бошидан кечаётган бу савдоларга ечим қидириб тунларни тонгларга улар экан аълал -оқибат ақли нималаргадир етиша бошлади.
“Ҳамма айб ўзимда бу ерда боланинг ҳеч қандай айби йўқ. Оллоҳ мени ўз боламнинг қўли билан жазолаяпти иқрор бўлди Сотиболдиев. Ахир иш фаолиятим давомида раҳбарлар, ҳамкасбларимнинг кўнглига қараб қанақанги ноҳақликларга шерик бўлмадим. Мендан ҳақ сўзни кутиб жавдираб турган кўзлардаги қанчалаб умид учқунларини ўринсиз сукутларим билан сўндирмадим. Касб тақозаси деган сохта ниқоб ортига яшириниб неча марталаб адолатнинг юзига оёқ қўймадим. Ўрни келганда кимларнидир сўнгги бурда нонигача тортиб олдик. Кимлардир биздан жонини омон сақлаб қолиш учун қарз ботқоғига ботиб қолдилар. Мен уларга шафқат қила олдимми?”
Инсон бир марта виждон амрига қарши йўл тутиб адолатнинг юзига оёқ қўйиб ўргандими тамом. Кейин бу кўникма уни разиллик ботқоғининг энг тубига томон судраб кетаверар экан. Ўзининг бошига шундай кулфат тушмагунча Сотиболдиев бирор марта бўлсада бу ишлари ҳақда ўйлаб ҳам кўрмаган эди. Авваллари у ҳар сафар бирор адолатсизликка йўл қўяр экан, виждони сал бош кўтармоқчи бўлса: Худонинг хохиши шундай бўлмаса бошига шу кунлар тушармиди? – деб ўзига таскин бериб қўярди. Мана энди қилмишларига яраша фалакнинг ситамлари бошига ёғила бошлагач эса бундай яшаш мумкин эмаслиги ҳақида тафаккур юрита бошлади. У узоқ тафаккур юритди, ўтган ишларни ўйлаб виждон амрида роса қийналди ва провардда:
Ўғлимни қутқаришнинг ягона йўли виждон амрига қулоқ солиб ҳалол яшаш деган қаътий қарорга келди. Ва яна кўникмаларига зид бўлсада ўзига анча ички тартиблар ҳам жорий қилиб олди. Эндиликда у қанчалик оғир бўлмасин барча ҳаражатларига ўз чўнтагидан пул чиқаришга одатлана бошлади. Пулни тежаш учун энг яқин, энг арзон чойханаларни қидирарди. Ортиқча бензин кетмасин деб машинасини ҳам беҳудага минмасди. Касбига бўлган муносабатини ҳам ўзгартира бошлади. Авваллари жиноятчи сифатида олдига келтирилган кимсага одам сифатида қарамайдиган Сотиболдиев эндиликда уларга ҳам одоб юзасидан муомала қилишга уринарди. Нимаики қилсада унинг амаллари Яратганга маъқул келиб ўғлини нопок йўллардан сақласа.
Айни кунларда Сотиболдиевдаги бу ўзгаришларни кутиб тургандек унинг қўлига шаҳарда анча шов – шувларга сабаб бўлган бир жиноий иш келиб тушди. Бу ишнинг шов – шув бўлишига сабаб шу эдики, айнан бир хил тоифадаги жиноят бир ҳафта оралатиб, ҳали биринчиси очилмай туриб устига иккинчи жиноят содир қилинганди. Тергов гуруҳига бошлиқ ҳамда тергов ҳужжатларини юритувчи этиб тайинланган Сотиболдиев воқеа жойини кўздан кечириш учун тезкор гурух ходимларини эргаштириб яна бир бор ўша хонадонга ташриф буюрди. Уй эгалари ишда эканлигидан хабардор бўлган жиноятчи кундуз соат ўн бирлар атрофида уйни тунаб кетган. Воқеа содир бўлган вақтда уйда фақат ўн икки яшар қизидан бошқа ҳеч ким бўлмаган. Уйга қайси йўл билан киргани ҳалигача номаълум бўлиб қолаётган жиноятчи бошига ниқоб кийиб олган ва қизчага пичоқ ўқталиб қўрқитиб ундан цейфни калитини олган. Ва уй эгасининг айтишича у цейфни очиб унинг ичидаги беш юз доллор пул, битта янги қўл телефони ва уй эгасига отасидан эсдалик бўлиб қолган тилла соатни олиб воқеа жойида ҳеч бир из қолдирмасдан ғойиб бўлган. Бўлиб ўтган воқеадан қаттиқ қўрққан қизча дод солиб йиғлаганча кўчага чиқиб ҳушидан кетиб йиқилган. Ҳозир у ҳам касалхона бўлиб, аҳволи яхши эмас экан. Воқеа тафсилотлари билан танишар экан Сотиболдиев бу ишни очиш осон кечмаслигини сезиб турарди. Масала жуда чигал, воқеага қизчадан бошқа бирорта ҳам гувоҳ йўқ. Бунинг устига жиноятчи ниқоб кийиб олган бўлган. Қани эди буни шунчаки оддий ўғрилик деб баҳолашнинг имкони бўлганида. Сотиболдиев зиммасига юкланган бу иш кутганидек ҳадеганда илгари силжимади. Юқоридан эса буйруқ устига буйруқ келади. Тезкор ходимлар гумондор сифатида ҳали уни олиб келадилар, ҳали буни. Сотиболдиевнинг ўзида ҳам тиним йўқ. Аммо аввалги услубини ўзгартирган. Кўз олдидан ўғлининг қилмишлари ўтаверади.
Босқинчилик содир этилганидан ўн кунлар чамаси ўтиб унинг олдига гумонланувчи сифатида аввал ҳам босқинчилик жинояти содир этиб қамалиб чиққан ўттиз ёшлар чамаси бир йигитни олиб келдилар. У дастлабки кўрсатмасини ҳақиқатда ўша жиноятни ўша соатда мен содир қилдим – деган мазмунда ёзиб берганди. Аслида эса уни бир аёлнинг ҳақорат қилди – деган даъвоси билан аввал ўн беш суткага қамаб, кейин ундан кўрсатма олгандилар. Бу ҳийланинг Сотиболдиевга ҳеч бир синоатли жойи йўқ эди. Авваллари бўлганида иши шу тахлитда давом эттираверардию, аммо ҳозир бундай қилолмайди. Шунинг учун уни обдон сўроқ қилди. Гумонлангувчининг айтишича ўша куни у эрталабдан пойтахтга йўл олган экан. Буни исботлай оламан, ўша таксининг ичида видео қайд қилгич бор эди. Киракаш йигит таниш сиз менга яхши муомала қилганингиз учунгина буни сизга ишониб айтяпман – деди.
Терговнинг эртасига Сотиболдиев далилларни текширишга тушди. Дастлаб ўша киракаш йигитни топиб унинг видео қайд қилгичи хотирасини қўл кампьютерининг хотирасига ўтказиб олди. Кейин эса гумонланувчининг уйига борди. Аммо унинг ота – онасидан тайин бир гап ола билмади. Уларга ўғлининг қамалиши ёки қолишининг фарқи йўқ эди. Қайтангга қамоқда юрганда қулоғим тинч эди – деди онаси. Менга итоат этмайди – деб зорланди отаси. Отанинг бу зорланишидан Сотиболдиев бир сесканиб кетди.
Кабинетига кайтиб келар экан, у кампьютерини ёқиб видео қайд қилгич хотирасидан ўша кунги воқеаларни бир – бир ўтказиб кўра бошлади. Гумонланувчи ҳақ эди. У воқеа содир бўлган вақтда бу ердан юзлаб чақирим нарида бўлгани кўриниб турибди. Жиноятни содир этиб, ҳатто самолёт билан қочганда ҳам у ергача бориб улгурмайди. Сотиболдиев ҳеч кимга билдирмасада, асосли далилни қўлга киритгани учун ходимларга жиноятчини қидиришда давом этишларига топшириқ берди. Иш чўзилгандан чўзилиб борарди. Бу вақт орасида бошлиқ нега ишни пайсалга соляпсан – деб унга бир неча бор танбеҳ ҳам берди. Яна ҳам натижа бўлавермагач ахири хонасига чақирди. Унинг шамасидан “Сенга нима бўлди, тезроқ тайёр гумонланувчини айбдор қилиб санкция олмайсанми” деган маънони уқиш қийин эмасди. Сотиболдиев икки ўт орасида қолди. Бошлиқни айтганини қилиб ишни ёпиб судга ўтказса ҳам изидан ҳеч қандай гап чиқармасликларини яхши билади, аммо энди ундай ҳам қилолмайдида. Шунинг учун қўл кампьютерини ёқиб бошлиққа нега ишни орқага сураётганини тушунтирди. Бу далилни кўриб Бошлиқнинг авзойи жуда бузилиб кетди. Мен шу охирги уч кун ичида жиноятчини топиб сизларга ҳисобот жўнатаман деб юқоридагиларга сўз бергандим – деди у бошини чайқаб. Бунга жавобан Сотиболдиев мутеларча елкасини қисиб қўя олди холос. Сотиболдиев хонани тарк этар экан, бошлиқ ундан икки нарсани илтимос қилди. Биринчиси кампьютерини шу ерда қолдиришини, кейингиси ўша таксичи йигитни исм – фамилиясини ёзиб беришини сўради. Қилаётган ишидан фақатгина яхшилик умидвор бўлган Сотиболдиев иккала талабни ҳам бекаму – кўст адо этди. Қўшимчасига у ҳатто киракаш йигитнинг машинасию, телефон номерларигача ёзиб берди.
Эртасига бошлиқ уни яна ҳузурига чақиртириб ушбу терговга доир барча ҳужжатларни олиб келишини буюрди. Хонага кириб борганида бошлиқнинг ёнида яқиндагина терговга ўтказилган ёш бир ходим ҳам турарди. Ҳужжатларни қўлга олар экан бошлиқ унга: сен чарчабсан шекилли бу иш билан энди ёш ходимларимиз шуғуллансинлар, агар истасанг бирор сиҳатгоҳга йўлланма қилиб бераман бир мазза қилиб дам олиб кел – деди. Стол устидаги майдаланган видео қайд қилгичга кўзи тушган Сотиболдиев гап нимада эканлигини тушуниб етди ва индамай хонани тарк этди.
Орадан бир ойлар чамаси ўтиб ҳалиги йигитга айбдор сифатида ҳукм ўқилди. Шундан кейин виждон азобида қолган Сотиболдиев ортиқ бу ерда ишлай олмаслигини ҳис қилиб нафақага чиқиш ҳақида ариза ёзди. Нафақага чиқиб ҳам виждон азобидан қутула олмай юрган кунларидан бирида унинг дардига дард қўшадиган яна бир воқеа содир бўлди.
Бир куни кун ботиш олдидан кимдир дарвозаси қўнғироғини асабга тегар даражада кетма – кет босиб жаранглатаверди. Ташқарига чиққан Сотиболдиевнинг кўзи ёшига ярашмаган даражада тор ва калта кийимлар кийиб олган, ўртаяшар бир жувонга тушди. Ўзиям одоб ахлоқдан ҳам роса бор экан шекилли, у Сотиболдиевнинг саломига эътибор ҳам қилмасдан туриб шағиллаб гапира кетди. Ўғлингизни тез буёққа чақиринг – дерди у. Мени ўғлимдан икки ойлар аввал сотиб бераман деб бир қимматбаҳо соатини олганди. Ҳанузгача на пулидан, на соатнинг ўзидан дарак бор. Айтинг, топиб берсин. Нега қараб турибсиз? Чақиринг ўғлингизни, тез бўлинг, – деб уни қистай бошлади. Шошиб қолган Сотиболдиев ўғлини чақириш учун энди ортига бурилган ҳам эдики, хотини мана ўша соат – деб соатни эрининг қўлига тутқазди. Хотини билан савол – жавобни ноилож кейинга сурган Сотиболдиев соатга яхшилаб разм солар экан, уни ҳақиқатда қимматбаҳо соат эканига амин бўлди. Аммо соатда унинг эътиборини тортган ва унга таниш бўлган яна бир муҳим жиҳат ҳам бор эди. У жиҳат шундан иборат эдики, соат ичига дастлабки олтита рақам остига олтита ҳарф билан соат эгасининг исми ҳам ёзиб қўйилганди. Бир қарашда шунчаки ҳарфлардек кўринсада, қўшиб ўқиганда эркак кишининг исми келиб чиқарди. Соатни эгасига қайтарар экан, Сотиболдиев беихтиёр, бу ўшаку – деб юборди. Аммо мақсадига осонгина эришган ҳалиги аёл эса унинг нима деганига ҳам эътибор бермай, ўлжасини қўлига қистирганича дарҳол йўлига равона бўлди. Кутилмаган топилмадан карахт бўлиб гангиб қолган Сотиболдиев эса нуқул, бу ўшаку, мана жумбоқнинг ечими қаерда экан – деб такрорлашдан тўхтамасди. Ҳа у хато қилмаётганди. Ўша дастлабки терговни олиб борган вақтларни эслади.
“Қизим тузалди, бунинг учун Оллоҳга шукур қиламан – деганди уйига ўғри тушган одам. Телефону пуллар ҳам майлига, аммо отамерос соатимни топдириб беринг – деб роса илтимос қилганди ундан. Соатининг алоҳида белгиларини санаганда эса олти рақам остидаги олтита ҳарфда менинг исмим яширинган – деб такидлаганди”.
Жумбоқ ечилган бўлсада, Сотиболдиев айни дамда хурсанд бўлишини ҳам, хафа бўлишини ҳам билмасди. Боши қотиб қолди. У яхши биларди нима бўлганида ҳам энди ҳаммасига кеч, ғишт аллақачон қолипдан кўчиб бўлган. У ўзи ишлаган муҳит, жамоасининг иш услуби ва уларнинг ҳеч қаерга ёзилмаган қонунларини ҳам жуда яхши биларди. Агарда ҳозир ўша ўғриликни содир этган одамнинг ўзи қўлига шу ашёвий далилни кўтариб борган тақдирда ҳам бўлиб ўтган жараённи орқага қайтариш имконсиз экани унга сир эмасди. Шунинг учун ҳам у бу воқеа ҳақида ҳеч вақт, ҳеч қаерда оғиз очмасликка қарор қилди.
* * *
Шу охирги бўлиб ўтган воқеадан кейин Сотиболдиев ўғлининг орқасидан бирор бир ёмон гап эшитмади. Аксинча орадан икки йил ўтиб ўғли нуфузли бир олийгоҳнинг фахрли талабасига айланди.
9.04.20й
У. Холлиев
“Дунё ўзбеклари” редакция почтасидан
МАҚОЛАНИ ДЎСТЛАР БИЛАН БАҲАМЛАШИНГ
