“Шўртангаз”нинг собиқ раҳбари Тўлқин Омонов вафот этди – Ёднома
Куни кеча Тошкентдаги уйида вафот этган Тўлқин Омонов она юрти Бешкентда дафн этилди…
Суратга изоҳ: чапдан ўнгга – “Ўзбекистон адабиёти ва санъати” газетасининг махсус мухбири Исмат Хушев, мендан бошқа ҳаммаси – СССР Олий Советининг депутатлари – Шаҳрисабздаги марказий касалхона бош врачи Фотима Бадалбоева, Яккабоғ пахтачилик бригадаси бошлиғи Санобар Раҳимова, Қашқадарё обкомининг биринчи секретари Ислом Каримов, Ўзбекистон журналистлар уюшмаси раиси Аҳмаджон Мухторов, Ғузордаги маккажўхорикорлик бригадаси бошлиғи Раъно Жонқувватова, Қамашидаги пиллакор Бибинор Раҳимова (ёки Тожинор Қаюмова), Қаршидаги “Шўртан” газ ишлаб чиқариш бирлашмаси бошлиғи Тўлқин Омонов…
1.
Мен Тўлқин Омоновни 1989 йилдан эътиборан яхши танирдим.
Ўшанда “Шўртангаз”дан СССР халқ депутатлигига номзоди қўйилган Тўлқин акага Қашқадарё обкомининг биринчи секретари Ислом Каримов жуда қаттиқ қаршилик қилади. Лекин Горбачевнинг “ошкоралик шамоллари” устунлик қилиб, Тўлқин Омонов, не тонгки, обкомдан кўрсатилган номзодни ютиб, СССР халқ депутати этиб сайланади.
Ислом Каримовни доғда қолдиради…
2.
Ўшанда бир гуруҳ қашқадарёлик сайловчилар “Ўзбекистон адабиёти ва санъати” газетаси Бош муҳаррири Аҳмаджон Мелибоевга мактуб ёзиб, редакция ёрдам беришини сўраб мурожаат қилишади.
Аҳмаджон ака мени газетанинг махсус мухбири сифатида Қашқадарёга хизмат командировкасига юборади.
Тўлқин Омонов билан ана шу хизмат сафари давомида танишган эдим.
Фикрлари жуда мулоҳазали, оғир босиқ Тўлқин ака менга бир кўришдаёқ ўз самимияти билан ёқиб қолди. Одамлар билан учрашиб, у кишининг халқ орасида ҳам обрў эътибори катта эканига гувоҳ бўлдим.
Шу тариқа “Ўзбекистон адабиёти ва санъати” газетасида Тўлқин Омонов номзодини ҳимоя қилиб ёзилган “Сайлов сабоқлари” номли танқидий мақолам чоп этилди.
Унда мен Ислом Каримов раҳбарлигидаги вилоят мулозимларнинг эскича ишлаш услубини қаттиқ танқид қилган эдим…
3.
Бу ҳақда “Президент эркатойининг саргўзаштлари” номли китобимда шундай хотирланади:
“Мен кўздан узоқроқ юрайин деб, Қашқадарёга ижодий сафарга жўнадим ва у ерда 102-Қарши миллий-территориал сайлов округидан СССР Халқ депутатлигига ким сайлангани, қандай машмашалар бўлгани тўғрисида мақола учун маълумот тўплаб келдим.
Яширмайман, бу ижодйи сафар ҳужжатларини ҳам Бош муҳаррир ўринбосари Иброҳим Ғофуров ёрдамида расмийлаштирган эдик…
Бу пайтда Қашқадарёда обкомнинг биринчи секретари Ислом Каримов эди.
Биласиз, биринчи китобнинг сўнгги қисмида ёзганимдек, биз Дадахон Ёқубов билан Қашқадарёга борганимизда у киши билан учрашиб, суҳбатлашиб қайтган эдик.
Энди яна Қашқадарёга боришга тўғри келди. Лекин бу сафар мен Дадахон акага ўхшаб, сафаримни обкомнинг биринчи котиби билан учрашишдан эмас, балки улар сиқувга олган номзод билан учрашишдан бошладим.
Гап шундаки, Қашқадарёда обком томонидан бригадир Мели Ҳакимов номзоди депутатликка кўрсатилган бўлиб, етти нафар райком котиблари унга «ишончли вакил» этиб тайинланган эди.
Ташаббускор халқ гуруҳи томонидан депутатликка номзоди кўрсатилган «Шўртангаз» конлари бошқармаси бошлиғи Тўлқин Омонов эса маҳаллий раҳбарлар томонидан ҳар томонлама сиқувга олинади, матбуот ҳам халқ кўрсатган номзодни қоралаш билан машғул бўлади.
«Қизиғи шундаки, қатор қаршиликларга қарамай, областда Тўлқин Омоновга берилган овозлар сони саксон етти фоизни ташкил этди.
Демак, қашқадарёликлар энди кўп нарсаларни тушуниб етган кўринадилар.
Биз эса худди шу ўринда област раҳбарлари ҳам халқни менсимаслик ва уни чалғитиш ёмон оқибатларга олиб келишини яна бир бор ўйлаб кўришларини истардик», деб ёзган эдим «Сайлов сабоқлари» номли мақоламда.
(«Ўзбекистон адабиёти ва санъати» газетасининг 1989 йил, 7 апрель сонидан)”
4.
Орадан кўп ўтмай Москвада СССР халқ депутатларининг биринчи съезди ўз ишини бошлайди.
Ажабки, унда – ўзбек депутатлари билан бирга, “Ўзбекистон адабиёти ва санъати” газетасининг махсус мухбири сифатида – мен ҳам иштирок этган эдим.
Ростини айтишим керак, бу Ўзбекистон Ёзувчилар уюшмаси раиси Одил Ёқубовнинг ўз ёрдамчиси Ҳамроқул Асқар таъсирида – менга кўрсатилган алоҳида эътибор ва ишончининг ёрқин тимсоли эди.
4.
Съезд Москва шаҳрида – 1989 йилнинг 30 майидан то 10 июнь кунига қадар давом этади.
Депутатлар билан бирга Кремлнинг шундоққина қаршисидаги – “Россия” меҳмонхонасида жойлашдик.
Ресторанда ҳар ким ўзига ёққан одамлар билан бирга давра қуришган эди.
Хусусан, Алихон Рахматович Отажонов – Ўзбекистон ССР Министрлар Совети раисининг ўринбосари – “Госплан” раиси, Ислом Каримов – Қашқадарё обкомининг биринчи секретари, Александр Федорович Клепиков – Сирдарё обкомнинг биринчи секретари ва Тўлқин Омонов – “Шўртангаз” ишлаб чиқариш комплекси раҳбарлари бир стол атрофида жам бўлишган эди…
5.
Нима бўлди, нима қўйди, менга қоронғу, съезд ўз ишини бошлаган иккинчи куни Тўлқин Омонов кутилмаганда мени ўзлари ўтирган столга таклиф этиб қолди.
Клепиков билан Ислом ака келишмай қолибди. Унинг ўрнига мен ўтиришим керак экан.
Ислом ака шундай дебди…
Шу шу биз уч депутат мулозим ва бир журналист – бир стол атрофида ўтирадиган бўлдик.
Бу ҳақда “Президент эркатойининг саргузаштлари” номли иккинчи китобнинг “Бўлажак Президент билан тушган биринчи суратим тарихи” номли 3-бобида шундай ҳикоя қилинган..
6.
ИСЛОМ КАРИМОВ БИЛАН ТАНИШУВ
(Ёки бўлажак Президент билан тушган биринчи суратим тарихи)
1.
Москвада ўз ишини давом эттираётган СССР Халқ депутатларининг 1-съезди бутун дунё жамоатчилигининг диққат марказида эди.
Ҳар куни кечқурун ресторанда депутатлар учун ёзилган дастурхондаги шоҳона “ужин”дан сўнг ўз хонамизга кириб, Марказий телевидениянинг “Время” кўрсатувини томошо қилардик.
“Россия” меҳмонхонасининг йўлак ва фойеларида ҳам, ресторанда ҳам, ҳатто митинг ўтадиган “Лужники” стадионида ҳам фақат бир мавзу: Озодлик ва Янги ҳаёт ҳақида, КПСС бошчилигидаги тоталитар тузумнинг қабиҳликлари ҳақида гапириларди.
Борис Ельцин етакчиси ҳисобланган демократик руҳдаги депутатлар гуруҳи аллақачон бутун ер юзи халқларининг меҳру муҳаббатига сазовор бўлиб улгуришган эди.
Бутун дунё СССР да шу кунларда нимадир содир бўлишини билгандай, 24 соат тинмай Москвада бўлаётган воқеаларни кузатиб турарди.
Узоқ йиллардан бўён эркин сайловлар натижасида мамлакат парламентига келган янги ва ҳур фикрли депутатлар ва уларнинг Кремлнинг мўҳташам съездлар саройида олиб бораётган машваратлари дунёдаги биринчи рақамли сиёсий воқеага айланиб қолган эди…
2.
Ельцин билан “Лужники”даги митингда содир бўлган фавқулоддаги нохуш ҳодисадан сўнг мен у ерга бормай қўйган эдим. Куним асосан меҳмонхонада – шинам ва сокин хонамдаги телевизор қаршисида ўтарди.
Бир куни Тўлқин Омонов мени тушликка таклиф қилиб қолди. «Россия» меҳмонхонасининг ресторанида бошқа журналистлар қатори менга ҳам алоҳида жой ажратилганди, депутатлар ҳам гуруҳ-гуруҳ бўлишиб алоҳида ўтиришарди.
Ҳар ким кўнглига маъқул келадиган одамлар билан бирлашиб «улфати чор» бўлиб олганди.
Бошқа давраларда ортиқча жой бўлмаслигини билардим. Шунинг учун ҳам бир оз ҳижолат бўлдим. Лекин Тўлқин ака:
– Юраверинг, гап бор, – деди маъноли оҳангда. – Жойдан ташвишланманг…
Маълум бўлишича, улар тўрт киши доим бирга овқатланишар экан:
Тўлқин Омонов – Қашқадарёдаги “Шўртан” газ конлари бирлашмаси бошлиғи, мен тарафини олиб ёзган мақола қаҳрамони, Ислом Абдуғаниевич Каримов – Қашқадарё вилоят партия қўмитасининг биринчи секретари, Алихон Раҳматович Отажонов – Ўзбекистон Министрлар Совети раиси ўринбосари – Республика Госплани раиси, Александр Фёдорович Клепиков – Сирдарё вилояти партия қўмитасининг биринчи секретари.
Ўша кундан эътиборан А.Ф.Клепиков нима учундир бошқа даврага ўтказиб юборилди.
(Унинг нима учун бошқа даврага ўтказиб юборилгани мавзусига ҳали қайтамиз)…
3.
Биз меҳмонхонанинг юқори қаватидан пастги қаватдаги ресторанга (кўп қаватли “Россия” меҳмонхонасининг ҳар икки ё уч қаватида ресторанлар бор эди) тушганимизда, Алихон Раҳматович билан Ислом Абдуғаниевич аллақачон ўз жойларини эгаллашган ва кўҳликкина официант қизга буюртма беришаётган экан.
– Мана ўша журналист йигит – Исмат Хушев! – деб мени таништирди Тўлқин ака Омонов.
Демак, илгари ҳам бу даврада мен тўғримда гап бўлган экан деб ўйладим.
– Келинг, ўтиринг, – деди Ислом ака совуқроқ оҳангда.
Алихон Раҳматович ним табассум қилди…
Ўртага оғир сукунат чўкди. «Демак, «Сайлов сабоқлари» дан сўнг ранжиган эканлар» деб хаёлимдан ўтказдим.
Аслида, ўша мақолани ёзмаганимда яхши бўлармиди, жин урсин!
4.
Таомлар келтирилди, қадаҳлар тўлдирилди.
– Қани, кимга сўз берамиз? – деб Ислом ака ҳаммамизга бир-бир назар солди. Сўнг: – Алихон Раҳматович, марҳамат, бирор нарса денг, – деди.
Ажабо, агар бошқа обком секретари бўлганда, ҳозир ҳукумат раисининг ўринбосарига «бирор нарса денг» дейиш ўрнига аввало, яхшилаб хушомад қиларди – «пахта қўярди». Сўнгра бу кишининг шарафига қадаҳ кўтаришни таклиф этарди. Яъни, субординацияга қатъий амал қиларди ва бундай ҳолатни ҳамма табиий деб биларди.
Лекин Ислом Абдуғаниевич қолипга ёпишиб олмади, ўзини ҳийла эркин ҳис этарди.
Айниқса, Алихон Раҳматович қадаҳ сўзи айтгач, улар ўртасидаги фарқ яққол кўзга ташланиб қолди.
– Аввалом бор, қайта қуришга раҳбарлик қилаётган ҳурматли Михаил Сергеевич Горбачёв ҳамиша омон бўлсинлар! Қолаверса, СССР халқларининг интернационал дўстлиги абадий бўлсин! Мен мана шулар учун қадаҳ кўтаришларингни сўрайман! – деди Алихон Раҳматович.
Бироқ, Отажонов ароқ ичмас экан, фақат пиво хўплаб ўтирди. Ароқ ичмайдиган одамгина шунақа тост айтса керак деб ўйладим.
Тўғри-да, орамизда ўзга миллат вакиллари бўлмаса, хўш, нима учун «интердўстлик» шарафига қадаҳ кўтариш керак экан? Бизнинг даврамизга М.С. Горбачёвнинг нима алоқаси бор? Ахир, Горбачёв бизнинг соғлигимиз учун қадаҳ кўтармайди-ку!
Эҳтимол, Алихон Раҳматович журналист ўтирган даврада расмий гапириш керак деб ўйладими ё обкомнинг биринчи секретарлари ва СССР халқ депутатлари даврасида бу одатий ҳолмиди, билмадим.
Билиб бўладими, журналист халқи оғиздан чиққан гапни дўмбира қилишни яхши кўради.
Боз устига, Исмат Хушев қашқадарёда бўлган сайлов ҳангомаларини дўмбира қилган экан.
Ичимда А.Р.Отажонов унчалик нутқига қўшилмадим…
5.
Кейинги қадаҳ сўзини Ислом аканинг ўзи айтди:
– Сайловлар ортда қолди. Мана, Москвадамиз. Бизни сайлаган, бизга ишонч билдирган халқимизга минг раҳмат! – деди у киши самимий оҳангда. – Тўлқин Омонов масаласига келсак, – деб менга қараб давом этдилар, – халқ бизнинг хатомизни тузатди. Бундан ҳеч қандай фожеа ясамаслик керак. Обком ҳам адашиши мумкин. Энг муҳими, ана шу адашишни, шу хатони ўз вақтида тўғри англаб етишда. Шу масалада бизни тўғри танқид қила олган газета ва унинг жасоратли журналистларининг ишларига омад тилайман!
Қадаҳлар бўшатилди…
Очиғини айтсам, ҳар қандай гап бўлишини кутган бўлсам-да, лекин Ислом Каримовдан бунақа гап эшитаман деб асло ўйламаган эдим.
Чунки менинг назаримда обком секретарлари ҳамиша ўзларини ҳақ деб қатъий ишонадиган калондимоғ кимсалар бўлади, улар танқидни кўтара олмайди, арзимаган гап учун ҳам лов этиб ёниб кетади деб ўйлардим…
Даврада ўтирган Тўлқин аканинг чиройи очилиб кетди. Навбатдаги сўзни у киши айтдилар:
– Алихон Раҳматович, биринчидан, сизга соғлик-саломатлик тилайман, ишларингиз ҳамиша ўнгидан келаверсин! Менимча, Ислом Абдуғаниевич, бу қадаҳни Сиз учун ва умумий ишларимизнинг ривожи учун кўтарсак айни муддао бўларди, – деди Тўлқин ака…
6.
Ўтиришимиз охирлаб бораётган эди. Бир пайт Ислом ака:
– Қани, журналистлардан ҳам эшитайлик-чи, – деб қолдилар.
Мен тост айтаман деб ўйламагандим. Лекин довдираб қолмадим. Чунки Ислом Абдуғаниевичга хос бўлган самимият кишининг оғзига қулф солмасди, аксинча, унинг қулфи-дилини очиб юборарди.
– Мен раҳбарлар тўғрисида нотўғри тасаввурга эга эканман. Раҳбарлар деганда катта амалдорларни, яъни Сизларни назарда тутяпман. Лекин бугун мен Сизнинг чин дилдан айтган сўзларингизни эшитиб амин бўлдимки, биз журналистлар ҳам хато қилар эканмиз. Мана, кўриб турибманки, ҳамма раҳбарлар ҳам ёппасига ёмон бўлавермас экан. Ана шу ҳақиқатни исботлаб берган Ислом Абдуғаниевич, Сиз учун, Сизнинг тимсолингизда, афсуски, раҳбарлар орасида кам учрайдиган ҳалол ва адолатли, мард ва одил сардорларимиз учун қадаҳ кўтаришни таклиф қиламан! – дедим.
Назаримда қадаҳ сўзим самимияти билан ҳаммага маъқул бўлди…
7.
Эрталаб хонамнинг эшигини тақиллатиб Тўлқин ака кириб келдилар.
– Сизни Ислом ака сўраяптилар, – деди укиши. – Биринчи қаватда кутиб турибдилар. Галстукни ҳам тақиб олинг, суратга тушсак керак.
Уёқ-буёғимни тўғрилаб дарров пастга тушдим.
Меҳмонхонанинг биринчи қаватида қашқадарёдан сайланган Ислом Абдуғаниевич бошчилигидаги бир гуруҳ депутатлар тўпланишиб туришган экан.
Қаердандир Аҳмаджон Мухторов ҳам келиб сафимизга қўшилди.
“Россия” меҳмонхонасининг Кремлга қарама қарши бўлган қанотида ҳаммамиз биргалашиб суратга тушдик.
Мен Ислом аканинг ёнида турган эдим. Аҳмаджон ака келиб сафимизга қўшилганидан сўнг у кишининг ҳурматини қилиб, четга ўтдим. (Сурат берилади).
8.
Шоҳга яқин бўлдим деб суюнма, эй, дил!
Халқимизда “Подшоҳга яқинлашганинг – қиличнинг домига яқинлашганинг демакдир…” деган гап бор.
Унинг нақадар ростлигини мана шу суратнинг бугунги изоҳи ҳам исботлаб турибди.
Бир пайтлар мамлакатнинг энг олий органи – СССР Олий Советига депутат этиб сайланган қашқадарёлик бу халқ ноибларининг бугунги тақдири менга номаълум. Улар Ислом Каримов даврида тамомила унутилишга, хорлик ва зорликка юз тутишди.
Шаҳрисабз касалхонаси Бош врачи Фотима бадалбоева кейинчалик жиноий жавобгарликка тортилиб, ҳибсга олинганини эшитдим…
“Шўртангаз” конлар Бирлашмаси Бош директори, Ғузор райкомининг собиқ биринчи секретари, собиқ СССР халқ депутати Тўлқин Омонов ҳам кейинчалик сиёсий саҳналардан урилиб, қамалиб, кўп азоб ва уқубат чекканини биламан…
Аҳмаджон Мухторов эса “Халқ сўзи” Бош муҳарририлигидан ноҳақ ишдан бўшатилганидан сўнг, ақлдан озиб, миясига қон қуйилиб, бевақт вафот этди…
Исмат Хушев бугун хорижда, Канадада давлатида сиёсий муҳожирликда….
Ислом ака эса ҳануз тахтда…
7.
Бугун Ўзбекистондан олис Канаданинг сирли ва сукунатли август оқшомида Тўлқин Омоновни билган ва таниган шонли ва суронли, айтиш мумкинки – армонли йилларимга разм соларканман, у киши билан боғлиқ ўлмас хотиралар хаёлимда қайта жонланди.
На чора, ўлим ҳақ.
Тўлқин Омонов яхши одам эдилар. Жойлари жаннатдан бўлсин, илоҳим…
Исмат Хушев,
“Дунё ўзбеклари” Бош муҳаррири,
19 август, 2020 йил, Торонто шаҳри, Канада…
МАҚОЛАНИ ДЎСТЛАР БИЛАН БАҲАМЛАШИНГ
