Дадахон Ёқубов: КАСБГА САДОҚАТ (Дўстим Исмат Хушев ҳақида ўйлаганларим)
ДАДАХОН ЁҚУБОВ: КАСБГА САДОҚАТ
Исм қисмат, дерлар бул кўҳна ҳикмат,
Бир кун бирлашади барча исматлар.
Лекин, унутилмас чекилган заҳмат,
Ватан олдидаги буюк хизматлар…
Ҳамроқул Асқар
Ассалому алайкум, Исматжон дўстим!
20¬–ИЮНЬ–мамлакатимизда қўшалоқ байрам. Биринчиси Ўзбекистон Республикасида ”Мустақиллик декларацияси” қабул қилинган кун. Иккинчиси эса ўзбек халқининг асл фарзанди, журналист, шоир ва тарихчи, иқтисодчи олим, йилнинг энг фаол сиёсий арбоби, ўз касбининг садоқатли мутахассиси Исмат Ҳушев таваллуд топган кун.
Бу муборак айёмлар билан бутун халқимизни, мустақиллик ва адолат учун курашган замонамиз қаҳрамонларини ва “Дунё ўзбеклари” мухлисларини чин дилдан қутлаймиз. Уларнинг мамлакатимиз равнақи, халқимиз бахт-саодати, тинчлиги ва фаровонлиги йўлидаги улкан ишларига муваффақият ёр бўлсин.
Сизга эса Исматжон, соғлиқ ва узоқ умрлар тилаймиз. Оила аъзоларингиз бахтига, халқимиз бахтига доимо омон бўлинг! Эзгу ишларингиз ҳаётингиз йўлини ёритиб турсин!
Мақоламиз учун шиор сифатида эрксевар шоир Ҳамроқул Асқарнинг Сизга бағишлаб ёзган достонидан лавҳа келтирдик. Таниқли ижодкор таъкидлаганидек, Сизнинг ҳизматларингизни халқимиз хеч қачон унутмайди, доимо шарафлайверади.
Дарҳақиқат, Исмат Ҳушевнинг шахс сифатида яхши фазилатлари бисёр. Уларнинг ҳаммасини санаб ўтиш мушкул, аниқроғи электрон саҳифалар камлик қилади. Образингизни чизишга ҳам бир оз қийинчилик сезилади. Ахир, олмос-забаржад ранго ранг нур сочади. Унинг тўйинган ёрқин нурлари инсон руҳиятига кўтаринкилик бағишлайди.
Шоир дўстингиз ҳақиқатни ёзган. Сиз Дон Кихот каби ёвқур қаҳрамон, Муқанна сингари ватанпарвар, бир сўз билан мард инсонсиз. Тўғри, баъзи камчиликларингиз ҳам йўқ эмасдир. Мен унинг ижобий, фойда келтирувчи томонларинигина биламан. Баъзан эҳтиросга берилиб, қизишиб кетишингизни, кўнгилчанглигингизни, соддадиллигингизни ҳисобга олмаса нуқсонларингиз йўқ ҳисоб. Яна бир нуқсонингиз эсимга тушди, бошқа одамга яхшилик қилиб, унинг ҳаётдаги мушкулларини ечишга кўмаклашиб, руҳан ҳузур топиш, шу тариқа ўзингизни ва касбингизни намоён қилиш, ўзингизни бу йўлда аямаслик, унинг оқибатида азоб-уқубатларга тез-тез дучор бўлиш кабилардир. Камина бу хусусиятни касбга садоқат дея тушунаман. Сизнинг юзлаб яхши фазилатингиз ичидан фақат биттасини, журналистлик касбига бўлган содиқлигингизни бир оз ифода этишга уриниб кўрамиз (қўлимиздан келганича) ҳамда мазкур мақолага шу мавзуни танлаймиз.
Муқаддима. Журналистика,умуман ижодкорлик инсон шахсининг ўзидан, унинг руҳиятидан бошланади дейишади. Унинг дунёга келиши, оиласи, ота-оналари, олган тарбияси, билимлари, тажриба ва маҳорати. Яна Яратган томонидан инсонга ато этилган иқтидор. Меҳнат ва изланиш.Омад ва кураш. Ота– оналаримиз бизларга ном қўяр эканлар, тақдиримиз учун уни тилак, эзгу ният эканлигини ёшимиз олмишга яқинлашганда англай бошлаймиз. Каминанинг номи Дадахон бўлгани учун, шунга муносиб бўлиш учун интилиб яшадим. Сизнинг номингиз ҳам бугунги кунингизга, қисматингизга туғилган пайтингиздаёқ асос солинганлигини кўрсатиб турибди.
Ўзбек тилининг изоҳли луғатини варақлаймиз. ИСМАТ (а) 1.Номус, иффат,поклик. Гули: Тирикчилик битди–ю,сақланди исмат. Алишер найлайин, шу бўлди қисмат. Уйғун ва Иззат Султон. Навоий драмаси. 2.ИСМАТ–эркаклар исми. Ҳа, бу ном эгаси ўз ор-номусини пок сақлайдиган хақиқий эр йигит фазилатини акс эттирувчи, халқ ўғлонига муносиб исм. Ундай инсоннинг жисми оловда куйиб кетса ҳам, Муқанна каби сирин бой бермайди. Орини сақлайди.
Журналист Исмат Ҳушевнинг тақдирида ана шу воқеалар силсиласини кўриш мумкин. Энди Ҳушев –Ҳуш атамасига келсак, у яхшилик, эзгулик хабари сифатида ўзбек тилидан ўрин олган. Камина ҳам, бошқа мухлислар ҳам ҳар сафар бу сайтга кириш олдидан яхши ният, яхшилик илинжида компьютер муруватини босамиз. Ва ҳар бир мухлис мамнуният хислари билан уни қабул қилади. Бу Сизнинг ҳаётингиз ва у орқали дунёга нигоҳ ташлаш демакдир.Сиз олис Канадада туриб, ўзингизни, оилангизни ва нисор кўнгиллар исматини сақлаб келмоқдасиз. Шоир айтганидек, исмингиз қисматингиз эканлигига энди ишонгандирсиз?
Исматжон, дўстим!
Сиз ҳам энг аввало инсон, кейин журналистсиз. Лекин исм ҳам, касб ва аҳлоқий фазилатларимиз ҳам тақдиримизни белгилаши аниқ. Аммо одам боласининг ўз шахсий ҳаёти, қувончу ташвишлари, армону орзулари бўлади. Журналист бўлса ҳам, ижодкор бўлса ҳам, унинг ҳам ширин жони, руҳи, азобларга дош бериб келаётган қалби бор. Айниқса, муҳожиротда яшашга мажбур этилган ижодкор учун яқинлар, Ватан соғинчи унинг армони ва интилган буюк орзуси эканлигини тасаввур этиш қийин эмас. Ота–оналар, катталар дардига шерик бўлаётган болаларнинг дунё ҳақидаги тасаввурларини ширин эртак деб аташ қийин. Шундай бўлса ҳам, ҳавф –хатар, ҳақоратлани енгиб ўтиб, Исмат Ҳушев ўз мустақил “Дунё ўзбеклари” интернет газетасини яратди. Энг замонавий электрон ахборот воситасига эга бўлди. Бу уринишни наваторлик, яъни ўз касбий фаолиятида янги услуб ва имкониятлардан фойдалана билиш, иҳтиро яратиш, кашф этишга тенглаштириш мумкин.
Наваторлик. Бундай хусусият барча ижодкорларда мавжуд. Аммо Сизда у тажриба оширишдан, мўлжаллаб қўйилган лойиҳалардан, дунёда юз бераётган турли жараёнларга зийраклик билан ёндашувдан бошланади. Ахир, янгиликни хис этмаган ижодкор ҳаётдан орқада қолади. Яратувчилик ҳақида ўйламаган киши эса одамларга бенаф бўлади.
2012 йилда ташкил этилган “Дунё ўзбеклари” мустақил интернет газетаси бошқа сайтларга ўхшамаган, ўз таркибида ОАВ, матнли адабиётлар, хужжатлар, фото, видео ва аудио турларини бирлаштирган архивли, почта аълоқаси, боғланиш тармоқларига эга манбаа сифатида намоён бўлди. Унинг турли интернет тармоқлари орқали узатилиши изчиллигини, мавзулар ранг-баранглиги, жанр хусусиятлари бойлиги, энг муҳими, ўта тезкорлиги оммалашиб кетишини таъминлади. Бу электрон нашрга юборилган матнлар узоғи билан бир-икки соат ичида чоп этилади. Мухлислар муносабати эса очиқ. Қарама–қарши фикрларга ҳам йўл берилади. “Дунё ўзбеклари” интернет тармоғидаги ўзбек тилида нашр қилинадиган энг нуфузли матбуот воситасига айланди. Уни дунёнинг 160 мамлакатида ўқилади, рус ва ингилиз тилларидаги таржима нусхалари ҳамда лотин алифбосидаги матнлари ҳам мавжуд.
Интернет газетасини очганингиздан буён катта ўзгаришлар юз берди. Машиналар нейронлар сари кириб боряпти. Америкалик фантастика ёзувчиси (айтишларича, у ҳам сизнинг аждодларингиздан бири) Айзек Азимов башорат қилган кунлар ҳам етиб келди. Бизга дунё бир қадам. Олам эса электрон саҳифаларга жойлашган. Айниқса, коронавирус падемияси босгандан буён бутун дунё интернет ойналарига термулиб қолди, телефон ва интернет сайтлар асосий ахборат манбасига,ҳаёт вертуалга айланиб кетди. Олам аслига қайтган сари инсониятнинг қалбаки қилиқлари, зарарлари, худбинлиги кўзга ташлана бошлади. Экология, иқлим ўзгаришлари, иқтисодий фирибгарликлар, техноген воқеаларнинг кўпайгани барчани шошириб қўйди. Энди вертуал оламга аҳолининг катта қисми шунғиди. Интернет ахборат воситалари, унинг қаҳрамонлари, муаммолар ўрнига ҳам муҳокамалар объектига айланди. Сизнинг самимий эҳтиросларингизни, Ватан ва унинг Президентига бўлган самимиятингизни “маддоҳлик” дея баҳоловчи “жиддий”лар, акли донолар кўпайиб кетди.Ижтимоий тармоқларнинг ўзбек сигментида муҳолифликдан қасос олиш қуроли сифатида фойдаланиш авжига чиқди. Оқу қоранинг ранги бўзрайди, ўз миллий қадриятларимиз, ҳурматли одамлар юзига лой сочиш амалиёти авжига чиқди. Ҳатто сўз эркинлиги сари дастлабки қадамларни ташлашга йўл очиб бераётганлар ҳам бадномлик ботқоғига ботирила бошланди. Кўпчилик ғанимларнинг қўғирчоғига айланганини ҳатто сезмайдилар ҳам. Аммо кўпчилик интернет журналистлари,блогерлар, тасвирчию гувоҳлар эзгу ишларни амалга ошириб, дарлиларга дардкаш бўлишмоқда. Сиз эса адолат ва ҳақиқат курашчиларининг илк қалдирғочи сифатида тилга олинасиз.
”Дунё ўзбеклари” сайтида Сизнинг қаламингизга мансуб, бевосита эълон қилинаётган “Оқланмаган ишонч қиссаси” ёки “Президент эркатойининг саргузаштлари” туркумлари бу роман ва публицистиканинг уйғунлигида яратилган электрон жанр. Ҳақиқий кашфиёт саналади. Бадиий публицистиканинг интернет нусҳаси дейилса, ҳато бўлмайди. Ундаги воқеалар баёни одамни зериктирмайди, аксинча унинг қатнашчиси ва гувоҳига айлантиради.Унинг қаҳрамонлари тўқима образлар ёки қиёфалар эмас, балки ҳақиқий шахслар,турли одамлардир. Уларнинг ижобий ва салбий хислатлари қандай бўлса шундайлигича ифода қилинади. Демак, бадиийлаштирилган мамлакат ва одамлар тарихи, архиви десак тўғри бўлади. Асар матнларига ўзбекона руҳ берилиши унинг дунёда ягона адабий бадиий жанр хусусиятини инъом этади. Бу ҳар бир ўқувчи учун ибрат ва сабоқ бўлади. Ҳар бир одамнинг тақдири бир боб, замонамиз тарихининг бир бўлаги, реалистик талқинидир. Тарихий воқеалар, ҳаётий жараёнлар мунтазам кетма–кетлик ва изчилликка эга. Исмат Ҳушев ижодий фаолиятига тақриз ёзиш бизнинг қўлимиздан келмайди.Аммо келажакда турли соҳа олимлари, тарихчилар,адабиётшунослар, сиёсатчи, қўйингки, бир қатор мутахассис–экспертлар Сизнинг ижодингизга илмий, бадиий, тарихий баҳо излашларига ишонаман.
Интернет газетада таниқли ёзувчи Абдулқосим Мамарасуловнинг қайноқ мақолалари, Ҳамроқул Асқарнинг шеърлари, Муҳаммад Исмоилнинг бадиа, илм-фан, адабиёт,китобсеварликни улуғловчи, Бердиёр Жумаевнинг ёшларни иҳтиро ва кашфиётларга, келажак сари чорловчи илмий мақолалари, дунё ижтимоий тармоқларида берилаётган энг яхши ва қизиқарли мавзулар кенг ёритилмоқда. Ҳоразмий каби Лондондан туриб ёзувчи олим, Отабек Тошев каби сиёсатчи, Матёқуб Ҳамроевдек ватанпарварлар чиқишларини мухлислар орзиқиб кутишади. Айниқса, Эврил Турон билан боғлиқ воқеалар, уни даволаш учун моддий ва маънавий ёрдамнинг ташкил этилиши, ҳавфлардан асралиши интернет сайти мухаррирининг катта ташкилотчи менежер эканлигидан далолат беради. Газетани молиявий жиҳатдан таъминлашдек оғир масала ҳам Сизнинг зиммангизда. Интернет ҳам хазина, ҳам қурол, ундан эзгу ишларда фойдаланиш Сиз каби мутахассисларга боғлиқ.Телевидение эса ўтган асрнинг мўъжизаси сифатида кексайиб қолди. Ижтимоий тармоқларда эълон қилинаётган “Исмат Ҳушев билан юзма-юз” видеодастури муаллифлик кўрсатувининг ҳақиқий намунасидир. Ўз фикрингиз, ўз муносабатингиз бутун бир ҳодиса ва воқеаларни керакли ўзанга солиб юборишини мутахассислар билишади. Оддий тамошабинлар эса барча воқеа ва ҳодисаларга ўз қаричи билан ёндошадилар. Баъзи тушунмаганлар эса ўз фикрини жамоатчилик фикри дея йўналтиришга уринадилар. Сиёсатчилар бу техналогияни кўп қўллашади. Муҳокама қанча ранг баранг бўлса, шунча катта эътиборли эканингизнинг далолатидир.
Муаммо, таҳлил ва ечим. Матбуот, мухбир ёки журналист халқ билан мулозимлар ўртасидаги кўприк десак, бу оз. Балки барча соҳаларда юз берадиган ва содир бўладиган оқибатларнинг сабабларини олдиндан хис этувчи таҳлилчи, башоратчи, ва ҳавфларнинг олдини олувчи ташкилотчи ҳамдир.”Дунё ўзбеклари” сайтида эълон қилган мақолаларингизнинг ижтимоий,сиёсий,иқтисодий, умуман барча натижалари ҳақида изчиллик билан ёритиб боришингиз одамлар ишончини уйғотади ва бу ўз навбатида жамоат фикрини шакллантиради. Жамоат фикри эса моддийлашади. Фикримизни давр ва воқеалар силсиласида далиллашга ҳаракат қиламиз.
Ёдингиздами, 1988 йил ёз ойларида “Ҳаёт қувончлари ва ташвишлари” кўрсатувининг Қашқадарё вилоятига бағишланган сонини суратга олиш жараёнларида Сиз ана шу юрт фарзанди сифатида, ҳаммуаллиф тариқасида менга ёрдам берган эдингиз. Аниқроғи, кўрсатувни биргаликда олиб борган эдик. Тоғлар бағрида жойлашган Китоб туманидаги Жовуз қишлоғидан аҳолини Қарши чўлларига зўрлаб кўчирилаётганидан норози бўлиб ёзилган мактуб “Ҳаёт қувончлари ва ташвишлари” кўрсатуви почтасига келиб тушган эди. Суратга олиш дасгоҳлари билан Жовузга етиб бордик. Қишлоқликлар бизнинг келганимиздан ҳабар топишиб, баланд, тиклигидан босиб қоламан деб турган қир остидаги чойхонага тўпландилар.Одамлар ўз дардларини тўкиб сола бошлашди.Шунда Сиз Исматжон уларга каминани кўрсатиб: “Бу одамни танидингизми? деб савол бердингиз. Кўпчилик “Йўқ”, деб жавоб айтишди. Шунда Сиз “Бу кишини бутун дунё билади, тележурналист Дадахон Ёқубов бўладилар. Тўпланганлар ичидан бир йигит: “Танидим, бу киши “Ҳаёт қувончлари ва ташвишлари бўлади” дейиши билан одамлар ўз муаммоларини унитиб, мен билан мулоқатга киришиб кетдилар.
Сиз эса менга ҳавас билан боқар эдингиз. Телевизор кўрсатмайдиган олис қишлоқ аҳолиси тележурналистни таниганларига жуда ҳам ҳавасингиз келди. Сиздаги самимийлик, болаларга хос соддалик мени ҳам ҳурсанд қилди. Жовуз муаммосини ҳам суратга олдик, ҳам обкомнинг биринчи секретари Ислом Каримов билан маслаҳатлашиб, ечим излашга қарор қилдик. Масалани ўрта ечимини топдик ва кўрсатувда бу ҳақда И. Каримовнинг фикрини суратга олдик. Суратга олиш жараёнида Сиз бир оз қизишиб кетдингиз. Энди, ростини айтаман, ўша даврдаги Қашқадарё область партия қўмитаси биринчи секретари Ислом Каримов: “Исмат Ҳушев ташқарига чиқиб турсагина саволларингизга жавоб бераман!”,– деб туриб олди.Унинг илтимосини бажаришга мажбур бўлдим, Жовуз масаласини уччаламиз биргаликда ижобий ечимга келтирганимиз–бу ҳақиқат. Аҳоли чўлга кўчирилмайдиган бўлди. Обком бува яқин жойдан уйи бузилганларга ер участкаси ажратиб беришга ваъда берди. Шу тариқа мухбирлар ва амалдорлар ҳамкорлигида жавузликларнинг масаласи ечилди. Ҳатто улар бир фалокатдан омон қолдилар. Кўп вақт ўтар ўтмас биз айтган ўша тик адир кўчиб тушди. Лекин хеч ким азият чекмади. (Мақола билан танишаётган мухлислар кўчки балосини, шу табиий офатни эслаб қолишсин, яна унинг давомини мисол тариқасида тилга оламиз).
Сиз Исмат Ҳушев журналист сифатида жамиятимиздаги турли муаммоларни ёритар, таҳлил қилар ва уларни ҳал қилиш ҳақида, аниқроғи одамлар ташвишида ғам чекар экансиз, тинчи бузилган амалдор ва мулозимлар йўлингизга ғов, умрингизга эгов бўлишларидан қўрқмадингиз. Сизнинг сафдошларингиз ҳам. Устозимиз Шароф Убайдуллаев ҳам, адолат қидириб, одамлар ташвишида ўз ҳаловатидан, унга берилган катта амаллардан сурилиб, кўп азоб чекканлигига гувоҳман. Тошкент вилоятида яшовчи Равшан Мақсулов Афғон урушидан бир оёғи ва икки қўлидан ажралиб, ногирон бўлиб қайтди. 1988 йил ёзида унинг ҳақ хуқуқларини тиклашга уринган устознинг ёнига мен ҳам қўшилганман. Ёки Жаҳонгир Маматовнинг сесиядаги дадил гапи унинг келгусидаги тақдирини белгилади, Карим Баҳриевнинг давлат раҳбарига “биз қайси йўлни танлайлик, йўл кўрсатинг” деб берган саволи бир умрлик азобларга йўлиқтирди. Камина эса “каттадан” калтак еганим ҳақидаги ҳодиса аввал адолатпарварлар учун ибрат, кейинчалик эса менга нисбатан дашномга айланди. Бу албатта, касбга бўлган садоқатимиз, журналистик исматимиз туфайли содир бўлди. Эътибор берган бўлсангиз, қочоқлар ҳам, жабрланганлар ҳам, Сиз каби Канада ва Жаҳонгир каби Америка сувини ичиб юриш, фақатгина ўзини муҳолифат деб атовчиларгагина эмас, балки биз каби журналистларнинг бошига ҳам тушди. Аммо давлатнинг биринчи шахслари билан тенгма-тенг ўз фикрига эга бўлиш, улар билан ёнма-ён ишлаш, ҳар ким ўз соҳасида эл юмушини бажариш, айтиш жоиз бўлса, ўз ғояси ва эзгу таклифларини рўёбга чиқариш, ўз касбий бурчини адолатли ва ҳалол бажариш ҳамма қаламкашларга, журналистларга насиб қилавермайди. Сиз ҳам, мен ҳам, бошқа ҳамкасбларимиз ҳам муҳолифат бўлмаганмиз. Кейин ҳам уларнинг сафига туртиниб кирмаганмиз. Биздан ҳар икки томон ҳам душман яратишмоқчи бўлишди. Аммо хеч ким бунинг уддасидан чиқа олмади. Биз фақат касбимиз, журналистик принципларига содиқ қолдик. Ҳақиқат ва адолатни куйладик. Одамлар хизматида булдик, ғалаба қилдик, адашдик, баъзан мағлублик азобини чекдик ҳам. Шу ерда мазкур мақолага нуқта кўйсак ҳам бўлар эди. Тўйга борган одам ўз алёрини айтиб, келин-куёвларни шарафлайди. Азада эса ўз дардини айтиб йиғлайди, дейишади. Эътибор берган бўлсангиз, камина ўзим билан беш журналистнинг номини тилга олдим (бошқалардан узр сўраган ҳолда), нокамтарликка йўйманг, улар қилган ишларнинг вазни ва аҳамиятини баҳолашга уриниб кўринг.
Тўйбола Исматжон, ҳақида гапирсак, у ўз ижодий фаолияти ва ташкилотчилиги билан бўлиниб кетган Ўзбекистон фуқароларининг асосий фаол қатламини бир мақсад йўлида бирлаштиришга ҳисса қўшган муҳаррир ва сиёсий арбоб сифатида ўзини намоён қилди. Бу унинг барча камчиликларини (агар улар бўлса) ювиб кетса керак, деган фикрдаман. Унинг башоратли талқинлари рўёбга чиқди.
Башорат, мулоҳаза, ният ва жамоат фикрини уйғотиш, маъсулият, уларни моддийлаштирувчи киберқурол.
Журналистик мулоҳаза, сиёсий таҳлил, башорат ва ижодкор қалбида уйғонган эзгу ниятлар жамоатчлик, муаллиф ва мухаррир, интернет газета мухлислари фикрини ўзгартирди, фуқаролар орзу қилган адолатли ва фаол ислоҳотчи давлат раҳбари образи рўёбга чиқишида озми кўпми ( ҳаммадан кўпроқ), Сиз Исмат Ҳушевнинг ҳам хиссангиз бор. Ижодкор сифатида Сиз Шавкат Мирзиёев ҳақидаги эски фикрлариингиздан воз кечиб, биринчилардан бўлиб, ўзбек халқини яхши кунларга чорловчи ва фаровонлик яратиш қўлидан келадиган менежер ва сиёсий арбоб майдонга чиққанлигидан овоза қилдингиз. Сиз билан ҳамкорлик қилаётган журналистлар сардори Шароф Убайдуллаев каби ижод аҳлини ўз сайтингизда яна ҳам фаоллаштирдингиз, аниқроғи бу ахборот воситаси моддийлаштирувчи эзгулик қуролига айланди.
Журналистика ахлоқи. Иним Исматжон! Тарихдан маълумки, улуғ ижодкорларгина ўз фикрини далил ва исботлар билан қизишмай айтади. Интернет бу киберқурол, уни ўз уйи, ҳамюртлари томон ғазаб ва нафрат ўқи билан отиш хақиқий хоинликдир. Бобур бобомиз, ўзлари Ҳиндистонда шоҳ эдилар, юртимиз гадоси сифатида хеч қачон ёмон сўз айтмаганлар. Ҳатто душманлари ҳақида ҳам.
Исматжон, интернет отамиздан қолган чорбоғ эмас. Унда чоп этилаётган мақолаларнинг ҳам аҳлоқий, ҳам қонуний маъсулияти бор. Эсингизда бўлса, “Жабрдийданинг ҳасрати” деб номланган мақола юбориб, уни Эргашувчи Сулаймонга, кейинчалик номини ва ниқобини ўзгартириб, овга чиққан Қора мерганга очиқ ҳат ўрнида юборган эдим. Лекин уни чоп этмай тўғри қилганингизни англадим. У номсиз, аниқроғи йўқ исмли муҳаррир бош бўлган сайт. Унинг барча башорат ва таҳлиллари тўғри чиқмади. Ёмон адашди, ўзини ишга ёллаганларни ҳам юзини қоро қилди. Ғазаб билан эмас, мулоҳаза билан ёзиш кераклигини, аниқроғи журналистика аҳлоқини билганида шу кунга тушмаган, унга ишонган одамларнинг бошига ташвиш солмаган, жамиятда низо уруғини тарқатмаган бўлар эди. Бу қора қалам ва қора жағ Бундан икки юз йил илгари Байронга, Пушкинга ва Нодирабегим қадр қиммати ва ор номусига лой чопламоқчи бўлган Оқ подшоҳ палончининг фитнасини яна қўллай бошлади. Шунинг ўзи унинг муҳолифат эмас, душманнинг қўғирчоғи ва хоин эканлигини исботлаб турибди.
Бу мухаррирнинг номини эслатмаслик ниятида, андиша қилган ҳолда, ушбу мақоладан бир лавҳани тақдим этаман:” Шу йил (гап 1916 йил апрель ойи ҳақида) 16 апрелда ёзган мақолангизни яна қайтадан чоп этибсиз. Албатта, уни бир оз юмшатибсиз, имло ҳатоларини тўғрилабсиз. Иғвономангизга Янги “ота” деб ном ҳам қўйибсиз. Келинг, агар ёзганингиз сиёсий панфлет бўлса, мендек бечора одамни бадном қилишдан сизга нима фойда? Бу ҳунарингизни шу кунларда ҳам такорорлаб, мағзавангизни яна ичибсиз. Ҳа, ҳа, бир ўқ билан икки нишонни урмоқчисиз. Ҳатто дунёдан кўз юмиб кетган одамга ҳам миннатли насиҳатингизни айтиб, алаҳсирашингизни ҳисобга олсак , Эски мақолангиз ичига бугунги муаммоларни яна чайнаб, тиқиштириб, уч ва ундан кўпроқ нишонни пойлаганингиз аниқ, жаноб Эргаш Сулаймон, Қора мерган қиёфасидаги, қора жағ!
Шу ўринда яна бир гапни айтай, Ўзбекистоннинг биринчи Президенти Ислом Абдуғаниевич Каримов ҳам қаттиққўл раҳбар эди. Кўзингизга қараб ичингизни ўқир эди. Алдасангиз дарров сезар эди. Давлат хизматида қилган ҳатолар учун мулозимларни камдан–кам ҳолларда кечирар эдилар. Жигаристонда зилзила юз берганда ерлик аҳоли Президентимизга арз билан келишди. Кўпчилик, норасмий ташкилот вакиллари ҳам ўпирилиб тушган ерни ковлаб, тупроқ остида қолганларни олиб чиқиш кераклигини менга айтишди ва қўлимга одамларнинг арзи ёзилган видеокассетани олиб келиб беришди. Мен у кассетани Президентнинг яна бир ёрдамчиси Георгий Крайновга бердим ва Исмоил Хакимовичга қаттиқроқ гапириб юборганимни айтдим. Улар Ислом Абдуғаниевичга нотўғри маълумот етказишган. Президент мени қаттиқ койиб, эркакчасига гаплашиб қўйди. Аммо Жаҳонгир дўстим ёзганидек, ёки Эргаш Сулаймон, Қора мерган кўпиртирганидек, тепкилаб ташлаган эмас. Ислом ака эртаси куни тушунмовчилик бўлгани, бир оз қизишиб кетганини тан олиб, мен билан қучоқлашиб кўришди ва кечирим сўраган эди, раҳматли. Биринчи Президент билан ҳам фақат дастлабки уч йилда бирга ишладим. У ҳатолар учун жазолар эди, аммо шахс сифатида ор-номусингизни авайлаб гапирарди.
Баҳтиёр Назаров, Шахобиддин Зиёмовлар билан биргаликда “Наврўз” умумхалқ байрами, Хайит байрамларининг давлат байрами даражасига чиқишига хисса қўшдик. Биринчи президентнинг дастлабки фармонлари ана шулар ҳақида эди.
Кунларнинг бирида Ислом Абдуғаниевич, мени хузурига чақириб наврўзчи мухлисларимдан иборат партия тузиш ниятим борми, йўқми эканлигини сўрадилар. Мен Сиз билан сайловга чиқиш, муҳолиф бўлиш учунми, йўқ, биз Сиз билан биргамиз, деб жавоб бердим. Бирликчилар ичидан эса “Эрк” партияси ўсиб чиқди. Агар Президент руҳсат бермаса, бу партияни ким рўйҳатга олар эди. Олишди ва солишди. Бундан давлатга ҳам, халққа ҳам фойда келмади. Қарс икки қўлдан, деганларидек, ҳеч бўлмаса янги тузилган, ҳали кучга тўлмаган партия номоёндалари ўша даврда келишувга боришганида олам гулистон бўлар эди. Яхши гап билан илон инидан, ёмон гап билан пичоқ ҳинидан деган мақол бор. Бир мисол, “Эрк”чилар 1990 йил 12 июнь куни “Известия” газетасида Елцинчилар эълон қилган “Россия Федарацияси Мустақиллиги Декларацияси” матни асосида “Ўзбекистон Республикасининг Мустақиллик декларациясини” матнини тузишиб, Олий Кенгаш муҳокамасига олиб чиқишди. Тасдиқдан ўтмади. Сессияда тортишув авжига чиқди. 20 июнь куни эрталаб, унинг бир нусҳасини Карим Баҳриевдан олдим. Депутат Ойгул Маматова билан муҳокама қилдик. Иномжон Файзиев ҳам ёнимизда эди. Мени Ислом Абдуғаниевич мажлислар зали фаъесида учратиб қолдилар ва:”Кеча нега тўпалон қилдинглар, деб сўради. Мен эса, “Мустақиллик декларациясини” ўтказа олмадик, дедим. Унинг қўлига хужжат нусҳасини тутиб, уни Россия 12 июнь куни қабул қилганини, биз ҳам қабул қилсак, осмон узилиб тушмас, дедим. Ислом Абдуғаниевич йигитларни чақир, деди. Муҳаммад Солиҳ ва бошқалар биргаликда маслаҳатлашув хонасига кирдик ва хужжатни Президент таҳрир қилди ва шу куни, 1990 йилнинг 20 июнь куни “Мустақиллик декларацияси” қабул қилинди. Агар давлат раҳбари руҳсат бермаса, у қоғозда қолиб кетар эди. Агар ГКЧП хокимиятни олганида, ҳаммамизни танк билан бостириб ташлар эди. “Мустақиллик декларацияси” ўзбек халқининг буюк жасорати ва донилигининг белгисидир. Аммо мустақил давлатчиликни мустаҳкамлаш осон иш эмас.Шу каби Биринчи Президентнинг синовига ҳамма ҳам бардош беролмади. Шавкат Мирзиёев эса сабр тоқат билан давлат бошқариш илмини ва амалиётини ўрганган инсон эканлигини тан олишимиз лозим. Сиёсатда келишув битимларини партиялар, гуруҳлар, турли ғоядаги жамоалар томонидан, ақилли кишилар раҳбарлигида қабул қилинган ҳоллари кўп бўлган.
Тўғрисини айтсам, Президент Шавкат Мирзиёев томонидан қабул қилинган қарорлар, таниқли журналист Шароф Убайдуллаев таъкидлаганидек, одамлар дилида яхши кунларга умид уйғотди. Мен эса бу илиқликни, “Ассалому алайкум баҳор!” деб кутиб олдим. Чунки устимдан жиноят иши, бир жиноятга қайта- қайта очилавериб, чарчаб кетдим. Ҳақиқий фирибгарлар четда қолиб, ариза билан прокуратурага бориб, икки ой гувоҳ, яна икки ой, гумонланувчи, яна кейинги икки ойда жиноятчига айлантирилдим. Гувоҳлар топилди, тайёрланди.
Шу ўринда “Коррупция хақидаги қонун” давлатимиздаги энг катта воқеа эканлигини айтишни истайман. Коррупцияни йўқотишнинг энг асосий омили, берувчининг бўлмаслиги зарурати эканлигини таъкидлашни истар эдим. Пора ёки пул эвазига Қонунларни бузувчи, яъни берувчи одам, олувчидан ҳам кўроқ жазоланиши зарур. Ёзма шартномасиз пул эвазига бажариладиган икки фуқаро муносабатидаги маблағ ҳажми, ҳизматнинг қонунийлиги масалалари белгилаб қўйилиши бу иллатни йўқ қилиш имкониятларини беради.
Менинг шахсимга бўлган бунчалар катта нафрат сизнинг ниятингизда қачон туғилди, нима сабабдан, деган савол кўтарилиши табиий. Сиёсатга, муҳолифатга, давлат ишларига кейинги йигирма уч йил давомида аралашмаган, журналист бўла туриб, бирор марта ҳам мақола ёзмаган, аниқроғи сизнинг муҳолифатингизни танқид қилмаган бўлсам, нега менинг шахсимга осилиб қолдингиз? Демак, сиёсий қора мақсадингиз ғанимлар томонидан берилган грантлар эвазига, менга нисбатан нафратингизни эса олган порангиз, йўқ, риболарингиз эвазига бажараётганингиз маълум бўлади. Ахир, бекордан бекор бир мискин одамни тухмат балоси билан ўлдирмайсиз–ку? Сиз журналист, ёзувчимисиз ёки киберкиллермисиз, ўйлаб кўринг.
Фитрат ҳазратлари тирик бўлганларида Сизнинг “Фитратга мурожаат ёки руҳ билан суҳбат” мақолалар туркумингизни ўқиб, ҳурсанд бўлишларига ишонгим келмайди. Ҳар хил алжирашлар билан бобокалонимизнинг руҳини шод қилиш мумкинми? У киши ўз фикрларини шарм-ҳаё, ўқувчиларга беписанд битмаганлар, андиша билан сўзлардан моҳирона фойдаланганлар. Улуғ зот томонидан ёзилган ”Нажот йўли” (Раҳбари нажот) асари ва айниқса, “Оила ёки оила бошқариш тартиблари” (1914) китобида ҳар жиҳатдан соғлом бўлган оила етиштирган фарзандларгина миллатни юксакка кўтара олишини, уни истибдоддан қутқаришини айтади: “Бу дунё кураш майдонидир. Бу майдоннинг қуроли соғлом жисму тан, ақл ва ахлоқдир. Лекин ана шу қурол-аслаҳамиз синиб, занг босиб чириб кетган. Шундай қуроллар билан бу дунёда бизга на саодат ва на роҳат бор…”. – дейди.
Ҳар бир мақолангизда “Миракизм” атамасини қўллаб, Ўзбекистон халқининг барчасини “Миракизмчи” деб атабсиз. Луғатлардан қидириб, бу атаманинг маъносини топа олмадим. Бу калит сўзнинг” илмий” моҳиятини ҳам ўзингиз изоҳлаб берибсиз. Ана кашфиёту, ана фалсафа! Муаллиф сифатида патент олсангиз арзир экан деб, яна ўқишни давом эттирдим. Сиз “файласуф” сифатида: ” Бугунги ўзбекларнинг ақли ва руҳига ҳукмрон бўлган ҳақиқий дин – ислом эмас, мустақилликнинг ижод намунаси, миракизмдир” ,-деб фикр айтибсиз. Ўз мусулмон миллатига туҳмат тошини отган бу “одам” руҳан касал бўлиб қолган, ҳаммадан норози, жаҳил устида ёзгандир, деб яна “доно” фикрларингизни ўқишни давом эттирдим. Қай кўз билан кўрайки, қандай гап айтайки, бу кашфиётда “миракизм” атамасини ўзингиз учун қўллаётганлигингиз маълум бўла бошлади. Фитрат бобомиз ўз китобида “ақл ва ахлоқи чириб битган” деб айтилган кимса Сизга ўхшаганлар бўлса керак, деб ўйлаб қолдим. Ожиз бандаман, фикрим ҳам ожизлиги аниқ, тухмат қилиб қўймайин деб, айтмаган гапимга узр сўрайман деб турган эдим, “мустақилликнинг ижод намунамунаси “миракизмдир” , деган жумлангизга кўзим тушиши билан, ғазабланиб кетдим. Ахир, қанчадан қанча аждодларимиз бу кунларга етолмай, дунёдан кўз юмиб кетганлар. Фитрат бобомиз ҳам, камина ҳам, барча ўзбеклару ўзбекистонлик ватандошларимиз ҳам Мустақиллик деган Аллоҳ неъматига мушарраф бўлишни бир умр орзу қилиб, курашлар ва қурбонлар эвазига эришганликларимизни сизга айтгим келди.
Мусулмон одам бошқа мусулмонларга туҳмат қилмайди. Мен ҳам чўзиб юбордим. Ҳасратим кўпайиб кетган экан. Яна бир мақолангизни “Туҳмат тоши ёхуд бир-биримизни асрамасак, бизларни ким асрайди?!” деб номлабсиз.Мақолангизда фикрдан кўра ҳақорат кўпайиб кетибди. Улардан кичик кўчирмалар:” Отабек Тошев деган аллакимнинг аччиқ эътирози босилди, унда сиёсий ва журналистик маҳорат йўқ ҳисоби эди, калла-почча сотадиган кампир, шарму ҳаё у учун сўнгги масала эди…”
ХХХ жаноблари! Мендек оқсоқол, эл юрт учун озми кўпми ишлаган журналист ҳақида ор-номусга тегувчи ҳақорат ва туҳмат гапларни айтишга Сизнинг ҳам маънавий хаққингиз бормиди? Шариатда ҳам, қонунда ҳам далил исбот зарур бўлади.Билиб билмай ўтганлар руҳига, тириклар дилига озор берманг. Зулм қилманг! Ишқилиб, гуноҳга ботиб кетманг. Ғийбат қилиш гуноҳи кабирадир. Аллоҳ таоло бундай амир қилади.”… бирингиз бирингизни ғийбат қилмасин! Сизлардан бирор киши ўлган биродарининг гўштини ейишни хоҳлайдими?! Уни ёмон кўрасизку, ахир! Аллоҳдан қўрқингиз! Албатта, Аллоҳ тавбаларни қабул қилувчи ва раҳимли Зотдир” (Ҳужурот,12). Мен тавба қилдим, Сиз ҳам…ИНСОНлигингизча қолинг, “ХХХ” эмас. Дилингиз оғритган бўлсам, узримни қабул қилинг”.
Жамиятдаги янгиланишларни хис этиш.
Азиз дўстим, Исматжон! Бу ёзишмаларни тилга олишимдан мақсад, бир икки қора жағ одамлар тухмат тошини Сизга, Сизнинг оилангизга ҳам отшди. Уларни бундан тўрт йил олдин, фош қилиб ташлайлик. Бизни уларнинг бемаза курашлари билан нима ишимиз бор, деб Сиза ёзганимда изн бермадингиз. Ундай одамлар тузлиғига тупурувчилардир. Менинг яраштирувчи сиёсатим амалга ошмагач, давлат ишларидан суриб ташландим. Аммо журналист сифатида холислигимча қолдим. Сизда ҳам бу холислик, қонунийлик, адолатпарварлик ёзган асарларингизда сақланиб қолган. Аммо видеочиқишларингиздаги ортиқча эҳтиросга берилиш, муҳолифатнинг ғазабини қўзгатди, нишонга олиндингиз. Мен нега нишонга олиндим. “Мустақиллик декларацияси” ташкилотчиларидан бири сифатида 30 йилдирки, ҳар икки томондан ҳам бирон бир рўшнолик кўрмадим, турмаларга кириб чиқдим, пенсиям қоровулникидан ҳам пастроқ. Ҳануз ўзимга муносиб иш қидираман. Аммо Қора мерганга яна нима керак? Мени эътиқдимдан қайтармоқчими? Мени сиёсатлар билан ишим йўқ. Аммо Ватан ва халққа муносиб хизмат қилиб келяпман. Перезидентимизнинг бир гапи доимо қулоғим остида акс садо беради: “Халқимизда “Икки кеманинг бошини тутган ғарқ бўлади”, деган мақол бор. Қайси раҳбар, қайси имом-хатиб у томонга ҳам, бу томонга ҳам ёқаман, деб иш кўрмоқчи бўлса, қаттиқ адашади. Бизга бундай иккиюзламачи, мунофиқ одамлар мутлақо керак эмас. Мусулмончилик ҳар биримизнинг юрагимизда, виждонимизда бўлиши лозим. Инсон имон-эътиқодли бўлса, юртига содиқ бўлиб хизмат қилса, у ҳақиқий ватанпарвар бўлади”.
Ҳа, бу сўзлар ижодкор-журналист аҳлоқининг ўзгинаси. Муҳбир қўлида қалам ушлайди. Эл-юртига ҳизмат қилади. Қаламлар олтин,кумуш,мис бўлиши мумкин. Энг аввало олтин бош омон бўлиши, у оддий қалам билан олтин яратиши даркор. У эзгулик олтини бўлади.
Ҳақ таоло биринчи бор ўз Расулига мурожаат қилиб: (“Эй муҳаммад, барча мавжудодни) яратган зот бўлмиш Парвардигорингиз номи билан (бошлаб) ўқинг!”, – дейди. Бу сурада Аллоҳ ана шундай марҳамат қилади:”Ўқинг! Сизнинг Парвардигорингиз (инсониятга) қаламни( яъни ёзишни–хатни) ўргатган ўта карамли зотдир. У зот инсонга унинг билмаган нарсаларини ўргатди”. Демак, Яратганнинг каромати билимдан, ўқиш ва ўрганишдан бошланган.”, – деб ёзади фалсафа фанлари доктори Бўри Зиёмуҳаммедов ўзининг “Комилликка элтувчи китоб”ида.
Биз ҳам фикримизни яна-да аниқлаштирадиган бўлсак, қалам инсон забони, тили оҳангини рамзларда ифода этиб, сўз айтишга ва шу сўзлардан гап тузишга, фикрини баён этишга, инсондан инсонга, замондан-замонга, ҳудуддан-худудга узатувчи кўргазмали коммуникация воситаси эканлигидан ҳайратга тушамиз ва Яратган қудратига имон келтирамиз,шукрона айтамиз.
Диний – аҳлоқий қарашларимизда энг аввало эзгу ва яхши ишларни амалга ошириш инсоний мезон сифатида қаралади. Матбуот назариясига, унинг фалсафасига инсон ҳаёти учун фойда келтирадиган, гўзаллик ва мамнунлик ҳисларини уйғотадиган урф-одатларимиз асос бўлиши табиий заруратдир.
Абу Лайс Самарқандийнинг “Танбеҳул ғофилийн” асарида ёзилганидек, Набий (с.а.в.) айтадилар: Мўминнинг нияти унинг амалидан яхшидир”. Аҳли илмларнинг баъзилари бу ҳадис ҳақида шундай дейишади: “Чунки киши ниятининг яхшилиги учун савоб олаверади, гарчи амал қилмаган бўлса ҳам. Амалга эса ниятсиз савоб ололмайди”.
Бир олим киши айтади: “Мўминнинг нияти амалидан яхшидир. Чунки нияти кўп, амали кам. У тирик экан, яхши амал қилишни ният этади, аммо у ўлгунча, яхши амални давом эттира олмайди”.
Баъзилар дейишади: ”Чунки ният қалбнинг амалидир. Қалб маърифатнинг макони. Нимаики маърифат маконида бўлса, бошқасидан афзалдир”.
Буюк ёзувчи Чингиз Айтматовнинг катта ўғли Санжардан газета мухбирлари сўраб қолишади: “Отангизнинг дунёда машҳур асарларидан қандай фалсафа ёдингизда қолган?”. У жавоб беради: “Сиз мендан отамнинг фалсафасидаги умуминсоний қадриятларни куйлагани, дунёнинг миллат ва чегарабилмас адибига айлантирди, деган жавобни кутмоқдасиз. Аммо мен унинг “Фудзиямага кўтарилиш” пъесасидаги “ бугунги кунларда инсон қандай қилиб, инсон бўлиб қолиши керак!”, деган ҳитобининг мағзини чақишга интиламан. Асарда илгари сурилган ғоянинг қудрати ҳам шунда”,— деган эди Санжар Айтматов.Ҳа, инсон инсонлигича қолиши керак.
Абу Лайс ас-Самарқандий “Танбеҳ-ул ғофилин” деб номланган асарида касб офати ва ҳаромдан ҳазар қилиш деб номланган бобида шундай айтади: “Бу гапни бир зоҳид тафсир қилган: Амирлар халқнинг тартибини сақлашади. Олимлар пайғамбарларнинг меъросхўрлари. Улар халққа охиратни англатиб туришади ва одамлар уларга эргашади. Қуролли аскарлар Аллоҳнинг аскарлари. Улар мусулмонлар тинчлигини сақлаш учун керак. Аммо чўпон бўрига айланса, подани ким боқади, ким сақлайди? Олимлар илмни ташлаб, дунё билан шуғулланиб кетишса, халқ кимга эргашади? Аскарлар юқори мансабга интилса ва таъма учун чиқса, халқини душмандан қандай ҳимоя қилади? Касб эгалари ҳиёнат қилсалар, одамлар улардан қандай омонлик топишади?”
Истайсизми, йўқми, журналист бу – олим, олим бўлганда ҳам ҳар куни, ҳар он, ҳар лаҳза кашф қилувчи олим. У одамларни эзгу ишларига бошлайди. Эзгулик манзили томон етаклайди. Гоҳида амирлар мисоли ўз ижоди билан халқ тартибини сақлайди, одамларни ҳалолликка чорлайди. Керак бўлса, эл бошига иш тушганида кўкрагини қалқон қилади. Чўпонларнинг бўри бўлмаслиги учун қайғуради. Агар улар ўз касбларини ташлаб кетишса, халқ кимга, нимага эргашади. Ҳақни, ҳақиқатни, адолатни топиш осон эмас. Бу йўл, ҳавф-хатарли йўл. Аммо жаннат йўлидир. Аллоҳнинг ўзи бу йўлда мададкор бўлсин. Барча ёмонликлардан ўзи асрасин.
Ўзбекнинг таниқли журналисти, касбига ва юртига содиқ инсон Исмат Ҳушев! Бугун иккимиз мухлислар билан “исмат” ва “ҳуш” сўзлари мазмуни билан танишиб, Сизнинг ижод йўлингизга ва баъзи фазилатларингизга эътиборимизни қаратдик. Сиз журналистикада Исмат Ҳушев фаол ва халқпарвар журналист образи сифатида гавдаландингиз. Касбга садоқатли ижодкор сифатида ном қозондингиз. Исмат сўзи ор-номус, иффат деган маънони беради. Сиз ўзбек исматисиз. Маддоҳ деганларнинг ўзи маддоҳ! Гапирса гап кўп. Ниятимиз эзгу. Камолат ва улуғлик палласида, боболик мавсумида бир оз бўлса ҳам Ватанга хизмат қилиш барчамизга насиб этсин.
Сизга узоқ умр ва омадлар ёр бўлсин. Таваллуд айёмларингиз муборак бўлсин. Сизни табриклаш баробарида ўзимни ҳам “Мустақиллик декларацияси куни” билан табриклаб қўймоқчиман. Аллоҳ озодлигимизни абадий қилсин. Халқимизни бало офатлардан ўзи асрасин! Авлодларимиз тинч, фаровон, эркин ва адолатли давлат барпо этсинлар. Инсон қадр қиммати юксалсин!
Самимий эҳтиром ила Ўзбекистон санъат арбоби, тележурналист Дадахон Ёқубов.
