Эврил Турон: Қора дўлана (роман) (Тўққизинчи қисм)

---

---

«Ўлмас қоялар »романимнинг жанжалидан сўнг (1981 й) мени Ўзбекистонинг биринчи раҳбари Шароф Рашидов қабул қилдилар.

Ўшанда Шароф Рашидов менга (бу суҳбатда Оқил Умрзоқович Салимов ва Сарвар Олимжонович Азимовлар иштирок этишган) замонавий мавзуда бир асар ёзинг, деган эдилар.

Фаҳмимча, узоқни ўйлаб… КГБни оғзини ёпиш учун… «Қора дўлана »шу маслаҳат меваси.

«Қора дўлана» 80-йиллар бошида «Ёшлик »журналида чоп этилган. Бирда, телефонда ёш дўстим Паҳловон Содиқ «Мен студент пайтимда «Қора дўлана»ни ўқиганман. У ўз замонида шов -шувга сабаб бўлган» деди.

«Қора дўлана» босилгандан бери орадан 34 йил вақт ўтди.

Уни янги ўқувчилар ҳукмга ҳавола этишга ўзимда бир истак сездим.

Эврил Турон,

12 июнь, 2017 йил,

Бўстонлиқдаги “Оқтош” санаторияси

Қора дўлана

     роман

      Эврил Турон

      (Мамадали Маҳмуд)

                                                              Киши ўзининг аянчли аҳволидан

                                                       қутилишни истаса, бундай истак натижасиз

                                                     қолмайди.

                                                                                       Петрарка.

          Чумоли юришдай имиллаб кунлар ўтаверди. Ширин Одил Ёқубни ўқиб чиқди. Али унга Лев Толстойни, Жек Лондон, Виктор Гюголарнинг асарларини олиб келиб берди. У “Мартин Иден”ни ўқиркан, унинг орасидан юпқа варақ чиқди. Бунга қуйидагилар битилган эди:

                                                 “Ўзини ҳурмат қилмайдиган киши эркин

                                               бўлолмайди”.

                                                                                       Ж.Ж. Руссо.

                                                 “Ҳамма нарса бой берилган тақдирда ҳам ҳали

                                               олдинда келажак бор”.

                                                                          К. Боуви.

                                                 “Фақат ўзи учун яшаш – инсонийликни

                                               суиистеъмол қилишдир”.

                                                                          В. Шекспир.

                                                 “Тирикмисан, ҳали ҳеч нима йўқотмагансан”.

                                                                          Р. Роллан.

– Жон тоғажон, ундай қилманг, – Сайдалим Эшим зўрнинг оёғини қучоқлаб эланди, – Мени кечиринг, менда айб йўқ… Бизни кечиринг, бизда айб йўқ…

Шундагина Эшим зўр бу мудҳиш фирибгарликнинг орқасида Нурбек турганини туйди ва бирдан унинг жағларида тошбақа маягидек – маягидек

келадиган безлар беомон ўймай бошлади. Кўзлари оч қоплоннинг кўзларидек чақнади. Тишлари ғижирлади. Бироқ «Ким буни уюштирди?» деб сўрамади. Аламидан Сайдалимни кучукдек тепиб юборди. У энсаси билан тупроққа ағдарилди. Чанг кўтарилди.

«Шошмай тур Нурбачча!!! – дея кўнглидан ўтказди Эшим зўр ич – ичидан титраб, ғижиниб, – шошмай тур қўтбачча!!! Бошингга бўрига илакишган қанжиқнинг кунини солмасам, Эшим отимни бошқа қўяман! Мен у* учун сендан шундай қассос оламанки, сен дунёда бош кўтариб юролмай қоласан!..»

– Тур хезалак! – Эшим зўр хаёлини йиғиштираркан, йиртқич бир тусга кириб бўкирди. – Мен билан юр!!!

—————————————————————————————————-

*Кимлик – иш жойидан берилган хужжат.

*У – қизим дейишга тили  бормади

Сайдалим тупроққа беланган уст – бошини қоқмай, тўғрироғи, қоқишга қўрқиб, гандираклаб қалқди. Кекирдагига пичоқ қадаган жаллодга эланган касдек Эшим зўрга эланди:

– Нима десангиз қиламан, фақат у ёққа олиб борманг, тоғажон!..

– Ўла – ўлгунимизча хизматингизда бўламиз, тоғажон! – Қўшмачи Эшим зўрнинг олдига эмаклаб бориб, оёғига бош урди, – бизни…

– Бундоқ қилиб нон егунча, бўқни егин! – Эшим зўр уни бўлди, – Паспорт билан пулни…

   – Ҳозир тоғажон, ҳозир! – қўшмачи Эшим зўрни охиригача эшитмади. Хонага пилдираб кириб, паспорт билан етти минг сўмни олиб чиқди ва унга қўшқўллаб узатди.

– Бизнинг бир қошиқ қонимиздан кечинг, Тоғажон, Ҳамма айб анаву гўрсўхтада…

Бу гал Эшим зўр ўз сезгиси алдамаганлигини билиш учун ундан сўради:

– Ким у?

– Анаву – да…

– Анавунг ким?

– Ичкуёв-да, ичкуёв…

– Эзмаланма, дунёда нима кўп, ичкуёв кўп.

– Каттага куёв… – Қўшмачининг ўрнига Сайдалим жавоб берди.

– Буни эл – юрт билади – ку, тоғажон, – Холида гап сўқди.

Эшим зўр сал юмшади. Буни туйган қўшмачи яна гап тизгинини ўз қўлига олди:

– Бизникига биринчи келишингизмас – ку, тоғажон. Олдинлари биз сизга холис хизмат қилганмиз. Бу гал анаву итдан тарқаган кунта бизни йўлдан оздирди.

Худога қасам ичиб айтаман: ўзи дунёда Шириндан тоза қиз йўқ. Нур ўлгур ундан қутилиш учун, унинг бошига не – не ситамларни солмавотти… Чунки: «Буни катта сезиб қолади» деб қўрқувоти.

– Хотинчасидан ҳам қўрқаяпти, – гапга суқулди Сайдалим, – ишонасизми, йўқми, у бир аждардай нарса. Яна тўймас… Отга қўшилган… Екатерина ҳам унинг олдида ҳолва…

– Ширин содда қизда, тоға – Холида онасининг гапини тасдиқлади – Нур шундан фойдаланиб, Ширинни алдаган… Энди…

– Бўлди, етарли… – Эшим зўр гапни кесди. Қизидан номус қилганигами, гап ўзанини бурди – сайдалим,  – деди гезариб, – мошеникликни эплаган қилади. Бунга ақл – фаросат керак. Сен бир тўнка бўлсанг, башарангга қара, тўмтоқ, худди бойўғлига ўхшайсан. Сенга шаҳарда пишириб қўйганми? Ишёқмас! – Эшим зўр аламини Сайдалимдан олишда давом этди – шунга милисаликка киргансан. Қишлоғингга кет! Кетмон чоп. Ё мол боқ. Шундан бошқага ярамайсан сен. Чунки миянг йўқ, маймун! Сендакалар шуҳарда тўлиб кетган. Қишлоқ номини булғаб юрибсанлар.

– Хўп, тоға, – деди ёлғондан Сайдалим, – Хўп, у ўнг қўлини кўксига қўйди.

         – Милисанинг ичида Сайдалимга ўхшаганлар тўлиб ётибди, тоға, – Холида эшим зўрни қувватлади, – кўпи юлғич, қасамхўр, бузуқи. Қонун бузарлар ҳам шулар, ўғри бошилар ҳам шулар…

– Ишонаверинг, тақсир, ишонаверинг – қўшмачининг эри Эшим зўрга итдек ялтоқланиб, думини лиқиллатди, – дорнинг остидан қочганлар ҳам шулар, бойиб, қутираётганлар ҳам шулар.

– Бўлди – бўлди, – Ҳамида қўшмачи калтанинг тизгинини тортди,- кўпирма!

Ҳамма гапирсаям, сан гапирма. Ўзингни бил. Ўзинг бир текин томоқсан. Умрингда уйга битта нон қўтариб келдингми? Йўқ. Тилинг бўлса бир қарич. Сан топармон – тутармон бўлганингда ман шу йўлга кирармидим? Номимни булғадим. Ўлсин шу тирикчилик! Ўлсин йўқчилик! Ҳаммаси сани деб!.. – У гапини тугатмай, тугатолмай йиғлади, ер муштлаб  йиғлади.

Эшим зўрнинг қахри тош бўлса хам, негадир, шу онда қўшмачига ачинди. У чиқиндига қарагандай, калтага қаради. Калта кўзини олиб қочди.

«Башарасига қара! – деди ўзига – ўзи, – урғочи маймунга ўхшайди – я! Шуям эркак бўладими? Тубан! – Эшим зўр тупурди. – Мағзава!»

Ҳамида қўшмачи Эшим зўрнинг ўзига мойилроқ боқаётганини сезиб йиғлашдан тўхтади. Ва унга муътелик билан боқиб, ёлворувчан оҳангда деди:

– Тоға, шу Сайдалим кетгани билан Тошканда келгиндилар озайиб қоладими?

Эшим зўр қовоғини ўйди. Қўшмачи: «Ўлгирни ҳамиятига тегдим шекилли?  деб ўйлади, – Оғзимдан чиқиб кетди –да, савил, – Шунга ўз «хато»сини тузатган бўлди, – Ман: «Миллати, дини бошқа келгиндиларга Тошкан тўлиб кетди» демоқчийдим.

– Масалан? – Атайлаб савол берди Эшим зўр.

– Ўзингиз кўриб, сезиб турибсиз – ку тоғажон.

– Ўрисгами? – Ойдинлик киритишга уринди Эшим зўр.

– Тушинганни садағаси кетай. Худога шукур, Сиз билан биз ўзбекмиз, ўз юртимизда яшаяпмиз. Тошканда ўзбек қанча кўп бўлса, шунча яхши, тоға. Йўқса, бу келгиндилар бизга кун бермай қўйишади. Қўйишвотти ҳам…

Ўз ўйимизда эмин – эркин юривобмизми? Ўз тилимизда эмин – эркин сўзлавобмизми? Худди бўғовлаб қўйилганга ўхшаймиз. Тўғрими тоға?

Эшим зўр қўшмачига жавоб бермади. Унга ишонмади. У бундай гапларни ўрислашиб кетмаган ўзга ўзбеклардан ҳам кўп эшитган эди. Бироқ мана бундай чиқиндидан эмас. Ҳайрон бўлди:

«Ипринди, маймун миядан ҳам шунақа гап чиқадими?»

Эшим зўрнинг тунд юзи сезилар – сезилмас ёришди. Чунки у Туркистонни чигирткаю чумолидай босган ўрис уруғини ич – ичидан ёмон кўрарди: «Ҳамма ёқни ғорот қилаяпти» – дерди баъзи – баъзида ўз – ўзига, – ўзбекка кун бермаяпти. Ўзбек пахтада қулдай эзилаяпти. Уни эшакдай миниб олган. Жилови қўлида. У қимирлолмайди. Қимирласа қамоқда чирийди. Отилади…»

Лекин Эшим зўр бу нафратини сира – сира ташига чиқармасдан, билъакс давраю йиғинларда Тузмни, Партияни, Москвани мақтарди. «Ўрис оғамиз бор экан, кам бўлмаймиз» дерди ўрни – ўрни билан керакли ерларда.

Эшим зўрдаги бу нафрат қаердан туғилган? Шубҳасиз:

Ўрис Зулмидан,

Ўрис нафратидан,

Ўрис таҳқиридан…

Шубҳасиз:

Зулмдан Зулм туғилади,

Нафратдан нафрат туғилади,

Таҳқирдан таҳқир туғилади.

«Ўрис «Улуғ рус шовинизми» касалига йўлиққан», – дерди ичида, – бу унинг қон – қонига сингиб кетган. Ракдек тузатиб бўлмас даражада. Энг пачоқ, исқирт, тўнғиз мия ўрис ҳам ўзини дунёдаги ҳамма миллатдан, ҳатто Инглиз, Француз, Олмон, Яхудийлардан ҳам устун қўяди. Туркистон элларини (Ўзбекми, қозоқми, қирғизми, Туркманми, тожикми, айросиз) оёқ учида кўрсатади. Мана, босқинга юз йилдан ошаяптики, эл бўлмаяпти. Ҳеч замон бўлмайди ҳам. У ерли билан бирон нарса устида, масалан, дўконда навбат талашиб қолса ҳам, унга миллатчилик оғусини сочади:

Баран,

Ишак,

Чурбан…»

Эшим зўр Тошкентда, Халқ Хўжалиги институтида ўқиб юрган кезларида деярли ҳар куни бундай жанжал, низоларнинг гувоҳи бўлган. Айрим миллиётчи олимларнинг ғанимга қарши шивир – кучирларини ҳам талай мартта эшитган…

Аммо ундаги тийиқсиз нафрат фақат шундан эмас, балки, қонли кечмишга ҳам бориб тақалади. 1916- йилги Жиззах қўзғолонидан ўрислар унинг бобоси Хонтўра, отаси Бектўра, яна амакилари Эштўра, Бойтўраларни ўлдиришган.

Ҳозир Эшим зўрнинг қўшмачига мойиллик аралаш ҳайрономуз боқиши

ҳам шундан эди. Лекин у бу туйғусини яшириш ва шу билан бирга сездирмай қўшмачини ўйидан чиқариш учун бутун қаҳр – ғазабини Сайдалимга сочди:

– Булар – ку майли, – у қўшмачиларга имо қилди, – булар бир нав… Амоо сенинг елкангда пагонинг бор. Сен давлатнинг ишонган одамисан. Тўғрими?

– Ҳа.

– Бўлмаса, нега бу бўқни единг?

– Ну… рик… – Сайдалимнинг дами ичига тушиб кетди.

– У: «Онангни қил» деса қиласанми?

– …

– Совет Ҳукумати сенга шундай Ҳуқуқ берганми?

– …

– Сўзла тўнғиз!

– Й – й – ўқ…

– Бу шантажнинг бошида сен турибсан. Қонун шундай дейди.

– Н – н – ну – рик…

– Қани унинг қўли? Буни ким исботлайди? Сенинг, сенларнинг оғзаки

валдирашларингга қайси аҳмоқ ишонади? Қолаверса. Каттанинг куёвига ким қарши боради. Эсинг жойидами ўзи? Ўртада сен ёниб кетасан. Ҳа – ҳа, сен! Қонун сени айблайди. Сен қонун ҳимоячиси бўла туриб, буларни ҳам йўлдан оздирдинг. Мен билан қизимга шантаж уюштирдинг. Мақсадинг аён:

Шилиш… Ширинни ўлдириш…

– Ҳа, у бизни йўлдан оздирди, тақсир, –  Калта Эшим зўрнинг қўлтиғига кирди.

– Ҳа – ҳа, шу битлиқи, – Холида ўтга керасин сепди.

– Кўраяпсанми, нима бўлаяпти – Эшим зўр босимни янада кучайтирди, – келиб- келиб таёқ сенинг бошингда синаяпти. Энди қамоқда чирийсан!

– Мени қутқаринг, тоғажон, мени қутқаринг! Умр бўйи қулингиз бўлай, нима десангиз шуни қилай, мени қутқаринг.

  Маккор қўшмачи фурсатдан фойдаланиб қолиш учун орага суқилди:

– Тоғажон, шу Сайдалимнинг бир қошиқ қонидан кечсангиз.

– Уни анави олифта йўлдан урган.

– Йўқ, нафси урган.

– Тоғажон, яхшилик қилинг, илтимос, савоб оласиз.

– Қандоқ савоб?

– Катта савоб, тоғажон, катта савоб, Холида билан Сайдалимнинг бошларини қовуштириб қўяйлик, ўтинаман тоғажон!

«Гап бу ёқда экан – да… – кўнглидан кечирди Эшим зўр ва ногоҳ унинг миясига бир фикр урилди. – «Мени қутқаринг, умр бўйи қулингиз бўлай,нима десангиз шуни қилай» деяптику ит. Э, бундан ортиқ шанс бўладими менга? Бўлмас. Тангрининг ўзи ўнглади – ку ишимни. Айни момент!.. Унинг қўли билан қассос оламан!.. Айни момент!.. » – Каламушни тутган мушукнинг кўзларидек Эшим зўрнинг кўзлари ёнди. Бироқ ичидаги

кечинмани қўшмачиларга сездирмади. Қовоғини уйган ҳолда ва қатъий оҳангда Сайдалимдан сўради:

– Анавинга уйланасанми?

– Сиз нима десангиз шу.

– Ўзинг нима дейсан?

– Мен… мен…май… ли…

– Талмовсирамай сўзла!

– Ҳа.

– Сен – чи? – Эшим зўр Холидадан сўради.

– Хўп – да.

– Ихтиёрларинг… Аммо, ҳозир сен ит мен билан юр.

– Қаерга, тоғажон? – Баттар таҳликага тушди Сайдалим.

– Кейин билиб оласан…

Бу чоғда Ширин Нина Ивановнанинг уч хонадан иборат кафтдек ҳовлисига аянчли бир аҳволда етиб борган эди. Кампир унинг бужмайган уст – бошига, киртайган кўзига, заъфарон юзига қараб, қўрқиб кетди. Шунга шошиб Шириндан сўради:

– Сенга нима бўлди, қизим?

– Йиқилдим, – У “Ғовғо чиқмасин” деган ниятди ёлғон сўзлади.

– Қаерда?

– Бекатда.

– Юрагинг безовта қилдими?

– Ҳа, опа.

– Тўғри сўзлаяпсанми? – Кампир унинг синиққан, руҳсиз юз – кўзига синчковлик билан тикилди.

Ширин ўзини тутолмай йиғлаб юборди. Нина Ивановна ички бир сезги билан уни қўшмачиникига борганини ҳис этди.

– Қизим – а қизим! Сенга шунча зарурмиди шу жодугар? Эҳ қизим – а!..

– Ҳужжатларим… Кийимларим… – Ширин гапиролмай остонага беҳол чўкди.

Нина Ивановна уни ортиқча уринтирганига ўкинди. Қўлтиғидан тутиб, кўтариб, диванга олиб бориб ётқизди. Сўнг қўшмачига сим қоқди:

– Ҳў, юртдан қолган мегажин! Мен Нинаман. Шириннинг нарсаларини ярим соат ичида олиб келмасанг ўзингни қамоқхонада кўрасан! – У манзилни айтди.

– Хўп – хўп, Нина опажон, хўп – хўп.

– Нина опа, илтимос, милисага айтманг, – деди Ширин ўзини тутиб олгач.

– Нимага қизим?

– Шарманда…

– Тушиндим… – Нина Ивановна уни бўлди, – тушиндим, қизим, ортиқча ғовғога менинг ҳам тоқатим йўқ. Лекин уни бир қўрқитиб қўйишдан ўзимни тиёлмайман. Йўқса у сенга яна човут солиши мумкин. Сен ҳозир мен билан

юр, – кампир ширинни мўъжазгина ҳаммомчага бошлаб кирди ва ундан фойдаланиш йўлини кўрсатди. Сўнг унга иккита тутилмаган сочиқ, янги совун ва яримланган шампун берди, – шошмасдан, яхшилаб чўмил қизим.

– Раҳмат опа, – деди Ширин синиқ овозда ўзида ноқулайлик ҳиссини туйиб, мени ишга жойлаб қўйсангиз, бутун кучим билан ишлайман…

– Бу билан сен менга: «Ойлигим икковимизгаям етади» демоқчимисан қизим?

Ширин қизарди.

– Хижолат чекма, қизим. Билсанг, мен миннат деган нарсани ўлгидай ёмон кўраман, ўлгидай. ЖЭКда ишлайсан. Гаплашиб қўйганман. Кечки институтда ҳам ўқийсан. Рус кампирни бунга қўли етади.

– Раҳмат! – Шириннинг юз – кўзлари севинчдан порлади ва ичида Яратганга таволло қилди: – «Тангрим, кўрсатган кунингга шукур!»

Нина Ивановна ундаги бу ҳиссиётни туяркан, жилмайди. Шунда Ширинга ўзбекка ҳам, ўрисга ҳам ўхшаб кетувчи бу хотин яшариб кетгандай туйилди.

Нина Ивановна мамнун бир қиёфада ҳаммом эшигини зичлаб ёпиб ҳовлига чиқди.

Ҳамида қўшмачи айтилган вақтда ўпкасини қўлтиқлаб етиб келди. Нина Ивановна ундан тугунчани олиб, Ширинга бериб қайтди. Ва сўнг бир сўзсиз қўшмачининг қулоқ – чаккасига шапалоқ тортди. У гангдираклаб  кетди. Бироқ йиқилмади. Вой – войламади ҳам. Нина Ивановна унинг сочини бураб, тортиб, тупроққа ағнатди. Оғзига қўқимда (ахлатда) ётган сассиқ латтани тиқди. Тепиб, урди.

– Шу қизга яна бир марта «ғинг» десанг, ачиб, бижиб, сасиб кетган тешигингга шиша қоқаман!!! – деди ваҳший бир тусда титраб – кейин тоштурмага тиқаман!!! Тушиндингми фирибгар?!!

Қўшмачи тупроққа беланган калласини кўтариб эгди. Унинг юзида қон қолмаган, кўзида мислсиз қўрқув, таҳлика акс этмоқда эди.

– Энди бўқ латтани сассиқ оғзингдан ол! – Музданда совуқ, қиличданда ўткир овозда буюрди Нина Ивановна.

Олди. Ўхчиб – ўхчиб қусди. Қусуғига йиқилди. Нина унинг бошига бир пақир совуқ сув қуйди. У аста – секин ўзига келди. Кейин Нинанинг оёғини ялаб, ялинди:

– Товба қилдим, опажон, товба қилдим! Бошқа бундай бўққи емайман! Товба қилдим!!! Минг марта товба қилдим!!!

Нина Ивановна қўшмачини ташқарига судраб чиқди. Ва унинг қусуқ, қон, тупроққа булғанган башарасига тупурди:

– Иккинчи кўзимга кўринма, ифлос!!! Йўқол!!!

Ҳамида қўшмачи милисасиз қутилганига шукурлар қилиб, бели мажақланган қанжиқдек, бекат сари судралди.

                                                          БУ ҚАЙТАР ДУНЁ.

     Ўзбек сўзи.

– Қаерда яшайсан? – Деб сўради кўчага чиқишгач Эшим зўр Сайдалимдан.

– Кадишевада*.

– Ким билан.

– Бир ўзим.

– Квартирами?

– Ҳа.

– Ўзингникими?

– Ҳа.

– Неча хонали?

—————————————————————————————————-

* Сайдалимни Кадишев массивида ҳам уйи бор эди.

– Бир, аммо балкониям бор.

– Пулинг кўпдир?

– Ойликка яшайман.

– Агар мени яна бир мартта алдасанг, энангникига тиқаман!

– Мени кечиринг, тоға, ўзимга яраша – да…

– Ҳар куни тушиб турадими?

– Ҳар кунимас, тоға, ойда икки уч мартта, бусиз шаҳарда яшаш қийин…

– Ҳим… уйингга бозор яқинми?

– Яқин, тоға.

– Ўнта патир, тўрт кило қўй эти, учта ароқ, олтита “Тошкент суви” ол. Помидор, бодринг, пиёз, саримсоқ, қалампир, кўкатларни ҳам унутма. Картўшка билан сабзини ҳам.

– Хўп, тоғажон.

– Ҳа, айтгандай битта фотоаппарат ҳам керак.

– Менда бор тоға, фақат эски.

– Ишлайдими?

– Без отказ.

– Бўлади.

– Нимага бу, тоға.

– Катта билан бирга суратга тушамиз.

– О!.. Ким экан у?

– Сенинг бошлиғинг.

– А?!! – Сайдалим қопқонга илинган каламушдек типирчилаб қолди.

– Эшим зўр бу сўзни унга бўмбадек таъсир этишини хаёлига ҳам келтирмаган ҳолда, шунчаки бир жавоб ўрнида айтган эди. Яна ҳам тўғрироғи беихтиёр. “Тангрининг ўзи йўлимни очаяпти…” деб кўнглидан ўтказди, – энди бундан фойдаланаман, бичоқ (пичоқ)ни теранроқ санчаман. Талвасага тушиб ўлсин каззоб!»

– Эшитганинг, – деди жиддий, қатъий овозда у.

– Нима десангиз шуни қилай, тоғажон! Фақат… фақат… фақат…

– Ҳанги остидаги мочадек чайналма, муттаҳам! Сен мени қизимнинг олдида шарманда қилдинг. Энди ўзингдан кўр! Бу қассоскор дунё!

– Энди оғзим ошга етганда!.. – Ҳиқиллаб йиғлади мент – Мени тириклай ўлдирманг тоғажон! Нима десангиз шуни қиламан, тоғажон! Қулингиз бўламан, тоғажон!

– Нима десам шуни қиласанми? – Сайдалимга сал умид уйғотгандек қилиб кўрсатди ўзини Эшим зўр.

– Ҳа, тоғажон, ҳа!

– Қулим бўласанми?

– Ҳа, тоғажон, ҳа!

– Қасам ич!

– Худо урсин! Онам хотиним бўлсин!

– Бунинг исботини кўрмаяпман.

– Ҳозирда тоғажон, ҳозир, уйга борайлик…

Таксида Кадишев массивига ёнишди.

«Худди ўзбекча отлар қуриб кетгандай, – деб ўйлади беихтиёр Эшим зўр – Кадишева, Рабочий гарадок, Ново – Московский, Каблукова, Чернаевка каби номларни қўйиб ташлайверишган. Нима, бу ўрусиями? Миллий назорат йўқ – да. Жилов Москванинг қўлида бўлгандан кейин!.. Отасига лаънат! Юрт ҳам, миллат ҳам оёқ ости бўлаяпти. Бир замонлар дунёни титратган бу эл қандоқ қилиб қўй мижоз бўлиб қолган? Қандоқ қилиб?!!» «Э. Эшим, – деди ичида бекиниб ётган ўзга бир Эшим, – ҳозир шуни ўйлайдиган вақтми? Тупур

ҳаммасига, Тупур! Барибир қўлингдан ҳеч нарса келмайди. Оғиз оч – чи, Чўлпондек отишади. Яхшиси қис!»

У ўзини бу ўйдан чалғитиш учун ойнадан ҳаммаси бир хил усулда дидсиз, файзсиз, хуник қурилган бетон уйларга, ярим яланғоч кийинган ўрис хотинларга кўз югуртирди.

«Булар Париж, Лондон, Рим… умуман, Оврўпанинг турли шакл, тусларда бунёд этилган гўзал, ғиштан бинолари олдида молхоналарга, йўқ – йўқ, уйим – уйим қўқимларга ўхшайди, – деб кўнглидан ўтказди Эшим зўр, – бу урғочилар эса айш қилишдан бошқа…»

– Яқинлашиб қолдик, тоға – Сайдалим унинг хаёлини бўлди.

Эшим зўр унга жавоб қайтаришни ўзига эп кўрмади. Аммо, шунда, нима сабабдан Сайдалимникига келаётгани «Лоп» этиб эсига тушди. Чўтирга мойил, отники симон башарасию илон кўзларига «Гуп» этиб ғазабу нафратга қоришиқ алам ифодалар тошди.

«Ўч олишимга бир сония қолди, – деди ўз – ўзига Эшим зўр ич – ичидан титраб. – Шундай ўч оламанки, ўла – ўлгунларича шармандаликдан бошларини кўтариб юролмайдилар!..»

Тўрт қаватли бинонинг сўнгги қаватига чиқишди. Темир эшикни очишлари билан димоқларига мағору яна аллақандоқ нохуш хидлар урилди.Эшим зўр қирғийга мойил бурнини жийирди. Пўканак, чанг босган бурчакларга, стол, стулларга ғижиниб қаради. Сарғайиб кетган ваннада қўлини ювиб, кирланган диванга ноилож чўкди ва ошхонада ивирсиб юрган Сайдалимга буюрди:

– Ойналарни очиб қўй!

– Хўп, тоғажон, – у бир зумда топшириқни бажарди ва сўнг Эшим зўрнинг олдига худди бесақолдай иршанглаб келиб, унга уч тахлам юзталик узатди, – «Жигули»га йиғаётгандим тоға, сизга буюрибди, яхши кунларингизда ишлатинг.

Эшим зўр бироз иккиланиб турди. Кейин: «Бутифосдан заҳарланиб ўлган тракторчининг хотини Гулойга бераман, – деб кўнглидан кечирди, – тўртта боласи билан қийналаяпти шўрлик».

Олди.

Шундан сўнг Сайдалим унга фотоаппаратни ҳам совға тарзда берди. Эшим зўр уни синчиклиб текширгач:

– Ёмонмас, – деди, – энди сен уйни тартибга келтир бозор қил. Мен уч соат ичида бир ерга бориб, қайтиб келаман. Қозонга эт ташлаб қўй.

– Хўп, фақат…

– Мен мардга мардман. Хотирижам бўл. Ҳа, айтгандай, Нинанинг телефон рақамини менга бер.

– А?! – Чўчиб тушди Сайдалим. – Қайси Нина?

– Артистлик қилма, ит!

– Э, анави ўрис хотинними?

– Майнавозчилигингни йиғиштир!

– Ҳа… Ҳа… – талмовсиради мент, – Ҳа… Ҳа…

– Бас, найрангвоз! – У столни қарсиллатиб урди.

– Ҳа… Ҳа… Эсимга тушди… каттанинг куёви берувди…

– Қани?

– Уни бир қоғозга ёзиб қўюдим… топилармикан?

– Топ! – Эшим зўрнинг кўзлари ола – кула бўлиб кетди. – Топ! Бўлмаса кўзингни ўйиб оламан!! – У Сайдалимни бўғди, – Топ!!!

– Ҳо – ҳо – зир… – Мент бўғилиб, хириллади.

Эшим ундан Нина Ивановнанинг уй манзили билан телефон рақамини олиб, пастга тушди. Таксида аввал лабзакдаги аптекага борди. Ҳеч иккиланмай, тўғри эски таниши бўлмиш Пўлат исимли бошлиқнинг хонасига кирди. Қуйиқ саломлашди. Пичирлашди… Эшим зўр унга етти юз сўм узатди. Бунинг эвазига бир кичик шиша идишчада вақтинча эсни оғдирадиган ва ухлатадиган суюқ дори олди. Кейин Нинаникига ёнди. Бироқ унинг уйига кирмади. У билан ташқарида, оғочлар кўланкасида қўнишди. Нина Ивановна Эшим зўрга Ширин тўғрисида илиқ гаплар айтди. Унинг келажаги хақида ҳам сўзлади… У кампирнинг гапида ишонч ва меҳр зоҳирлигини туйди. Бундан Эшим зўрнинг кўнгли таскин топди. У Нина Ивановнага етти минг сўм берди. Сўнг қизидан кўнгли тўлиб, хотиржам бир алпозда Сайдалимникига қайтди.

Мент уни ёлғиз кўраркан, олтин топган кимсадай қувонди.

– Сиз чинданам бир сўзли одам экансиз, тоға, – деди ва унинг юз – кўзидаги қўрқув, таҳлика узил – кесил чекинди.

Эшим зўр Сайдалимнинг сўзини эшитмаганга олди. Уйдаги тартиб, тозаликни, столдаги ноз – неъматни кўздан кечирди.

– Ҳар ҳолда ёмонмас, – деб ғудрунди, – молодец! – Ҳамиша уйни шундай озода тут.

– Хўп, тоғажон.

– Мен ароқ ичмайман, менга битта «Оқ лайлак» деган коньякдан олиб кел.

– Бир оғиз сўзингизда, тоғажон. – Сайдалим милиса формасида магазинга чопди.

Эшим зўр ошиқич тарзда шприцда уччала шишадаги ароқни оз- оздан камайтирди, ўрнига ухлатгувчи суйуқ дориларни қуйди. Шприцларни эса болькондан ташқарига улоқтирди ва диванга чўзилди.

Сайдалим Напалион Коньяги билан қайтганда, Эшим зўр хонани кўчургидай бўлиб, хуррак отиб ётарди. У душка кириб, ювиниб чиқди. Шовур – шувирда Эшим зўр уйғонди. – Бир чўмилиб олмайсизми, тоға?

– Яхши таклиф.

Сайдалим унга тутилмаган сочиқлар билан совунлар берди. Эшим зўр ваннага йўналаркан, миясидаги яширин фикрни амалга ошириш учун атайлаб шунчаки оддий бир нарсадай Сайдалимдан сўради:

– Каттанинг куёвини чақирсак яхши бўлармиди?

– Нимага тоғажон? – Сайдалимнинг юраги така – пука бўлиб кетди.

– Шу ўтириш баҳона сен мени у билан яраштириб қўярдинг, – Эшим зўр ёлғонни сўқди, – бундан унинг олдида сенинг ҳам обрўнг ошарди. Шундан кейин у менга қарши бошқа «Ўйин»лар уюштирмасди. Менимча, бу унинг ўзига ҳам фойда. Чунки ортиқча ғалванинг ҳеч кимга кераги йўқ. Нима дейсан?

– Тўғри,  тоға.

– Агар мен ёмонликка олсам тўғри каттанинг олдига чиқаман… Ана унда Нуригинга сичқоннинг ини минг танга бўлиб қолади. Ҳамманг группавой қамаласан, мошенник сифатида… тушунтиролдимми?

– Ҳа, Сайдалим иягини чангаллаб ўйланиб қолди: «Бу энағардан ҳар нарса кутса бўлади. Бекорга уни «Эшим зўр» дейишмайди. Шунга Нурик ундан қўрқиб юрибди. Шириндан ҳам… Шунга у тундаги «ўйин»ни қилди. Миси чиққанини сезгандир?.. Оёғи куйган товуқдай питиллаб юргандир?..»

– Ҳў, овсар, мен сендан жавоб кутаяпман.

– Ҳа – ҳа, гапингиз тўғри, – Сайдалим Эшим зўрнинг овозидаги зарда ва таҳдидни туяркан, иягидан қўлини олиб, сочини асабий бир тарзда чангаллади, – Лекин… лекин, тоға, келармикан у қуён юрак?

– Менинг гапимни айтсанг, оёғини ерга қўймай учиб келади, – Эшим

зўр ўз сўзига жавоб кутмай, ваннага кирди. Бир соатча чўмилди. Эшик қўнғироғи жиринглаганда, артиниб чиқди. Нурикнинг юзи ўлик тусида эди. У Эшим зўрнинг кўзига қаролмай, довдираб турди – да, кўлини кўксига қўйиб, салом берди.

Эшим зўр ўзини орадан ҳеч нарса ўтмагандек кўрсатиб, алик олди. Аммо унинг кўзининг тубида кек деган ёвуз бир нарса илондек буралиб, чақишга шай бўлиб ётарди. Буни фирибгарликда шайтонга дарс берувчи Нурбек илғамади. Ўзича:

«Каттанинг куёвидан ким ҳам чўчимайди?» – деб кўнглидан ўтказди, – Министрлар соямга салом бериб юрибдию, бу Эшим дегани уларнинг олдида сичқондек бир нарсада. Нари борса, дунёдан узилиб қолган қишлоқда, бир ҳисобчи – да. Шунга мен билан ярашмоқчи. Балки директор, балки райком бўлгиси келаётгандир? Жуда маккор одамда. Илоннинг ёғини ялаган. Мендан фойдаланмоқчи… Бир нима илтимос қилса, «хўп» деб қўявераман – да. Қизидан қутилмагунимча, мажбурман… Отасининг гўрига с!.. Лекин, ҳар нечук иш, умуман ҳар қандоқ иш тинч йўл билан битгани яхши. Чумолидек душмандан ҳам Худонинг ўзи асрасин! У бекорга Сайдалимга: «Ёмонликка олсам, ёмон бўлади» деб айтмаган. Ярашишимни истаяптими, ярашаман. Ўзи бошқа йўлим ҳам йўқдай. Барибир ундан эҳтиёт бўлишим керак. У ўз оти билан Эшим зўр…»

– Қани – қани ичкарига, – Сайдалим Нурбекнинг ўйланиб қолганига ховотирга тушди, – марҳамат.

    Нурбек ўзини тутди. У ўз қилмишидан қаттиқ пушаймон бўлаётган кимса қиёфасига кирди:

– Мени кечиринг, мендан ўтди, – деди сохта ўкинчга қотилган ёлворувчан овозда.

Эшим зўр туғма сезгир ва зийрак киши эди. Нурбекнинг сохта қиёфа,

сохта сўзидан ижирғанди, бироқ унга сир бермади:

– Ёшлик – да… – деди жумбоққа қотилган сирли бир йўсунда ва сўнг ўз сўзига унча ҳам ёпишмайдиган мисол келтирди: – Доҳиймиз Лелин: «Ҳеч бир амалий иш қилмайдиган кишигина хато қилмайди» – деганлар. Мен бундан келиб чиққан ҳолда шуни айтаман: – Ҳатоингизни чин кўнглингиздан тан олаётган бўлсангиз, демак, ҳали сиз юрагингизни йўқотмабсиз.

Ҳозир Нурбекнинг ичида қарама – қарши фикирлар ғужғон ўйнаётгани ва бу сезгисини чалғитаётгани учунми, у тўсмага (пардага) ўралган кесатиғни англамади.

Эшим зўр билан Нурбек дидсиз безалган тўрт бурчак шаклидаги стўлнинг икки ёқига қўйилган кул ранг стулларга юзма – юз ўтиришди. Сайдалим ошхона эшигига яқин турган чекка ўриндиққа омонат чўқди.

– Емоқ олдидан бир пиёла – бир пиёла ичсак, – таклиф киритди у.

– Мен рулдаман, – ўз узурини айтди Нурбек.

– Каттанинг куёвидан шу гапни кутмовдим, Нур ака. Бу юртда сизнинг пишагингизни ҳам ҳеч ким «пишт» деёлмайди. Қолаверса, ёнингизда катта лейтенант ўтиради.

– Яъни сиз… – тиржайди Нурбек.

Эшим зўр унинг овозида катта фаҳмлликка қоришган калака оҳангни туйди.

– Бугун яхши кунга ўхшайди, ичсак – ичибмизда дўст.

– Фақат сен камроқ от, – деди Эшим зўр ўзига конъяк қуяркан, – Ҳар қалай елкангда погонинг бор. Нурбекни уйигача… – У атайлаб гапини тугатмади.

– Бир оғиз сўзингизда, тоғажон, – У  ярим пиёла ароқ ичди – энди, бўлди, бошқа ичмайман.

– Ярашаётганимизга, – Эшим зўр конъякни кўтарди.

– Негадир таъми бошқачами? – Сўради Нурбек пиёлани бўшатгач.

– Э, Нур ака, бу «Распутин», энг тоза ароқ.

– Менга шундай туюлаётгандир – да, дўст.

– Шундай – Шундай, – Сайдалим ошхонага йўналди, бир пастдан сўнг бир лаган қўй эти, кейин патнисда уч коса шўрва олиб келди.

Овқат олдидан ичишди. Катта сопол товоққа тўғралган аччиқ -чучукдан газак қилишди.

– Майли, Сайдалим, сен ҳам отақол, фақат охирги марта.

– Сизлар билан уриштириб ичай – да Нур ака.

– Қуй.

Қуйди.

Уччови ҳам ичишди.

Нурбек сузилиб қолди.

– Ўткирда савил, миямдан олди… – ғудранди у, – нима бўлса бўлди, тағин қуй, кейин ичмайман.

Тағин қуйди.

Тағин ичишди.

Нурбек гандираклаб турди. Ёзилмага гандираклаб кирди. Мувозанитини сақлолмай, шимини ҳўллади.

– Вой, кўнглим айнияпти! – деди ўзига ўзи, – вой, бошим айланаяпти! Қиззиғар!.. Ичида бир боласи бор экан!.. Эҳ!.. – У остонада қулади.

Сайдалимнинг ҳам кайфи ошиб қолди. У йиқилиб – сурилиб, бир амаллаб, Нурбекни балкўнга судраб чиқди. Унинг юз – бошига сув сепди. У кўзини очмади. Сайдалим ваҳимага тушиб, чийиллади:

– Энди нима қиламиз!

– Эшим зўр унга таскин берди:

– Унга жинам урмайди . У  икки, нари борса уч соатдан кейин ўзига келади.

– Сиз буни қайердан биласиз?

– Бундоқларни кўравериб кўзим пишиб кетган.

– Ҳа, ундай бўлса яхши.

– Яланғоч қил.

– Нимага тоға.

– Баданига ҳаво киради.

– Ноқулай – да, тоға.

– Бўлмаса ўлади.

– Хўп, – у истамай топшириқни бажарди.

Эшим зўр бу «манзарани» суратга олди.

Сайдалим маст бўлса ҳам унинг юрагида юрак қолмади, оёқ – қўллари дир – дир титрай бошлади. Эшим зўр бунга парво этмай буюрди:

– Турсигини ҳам еч!

– Э, қўйсангиз – чи, тоға.

– Бўл!

– Балога қоламан, тоғажон:

– Бу унга фойда бўлади аҳмоқ.

– Йўқ, тоғажон, – Сайдалим Нурбекдек гарангсиб, гангираб қолса ҳам ўзини тутди, – бу менинг қўлимдан келмайди.

– Мен сен билан сичқон – мушук ўйнамаяпман, бола! – Қоплондек хириллади Эшим зўр, – еч! Йўқса, ўзингни шу ҳолга соламан!

– Одамни зўрламанг – да, тоғажон.

– Мен сенга сўнгги мартта айтаман: еч! – Эшим зўрнинг қаҳр – ғазабга тўлган кўзлари ўлимдай совуқ йилтиради.

«Бу одамдан ҳар нарса кутса бўлади» – деб ўйлади Сайдалим қалт – қалт қалтираб  ва иложсиз бир тарзда унинг айтганини қилди. Айни шу сонияда Эшим зўр фотоаппаратни шиқиллатди.

– Яша! – деди Эшим зўр, – Энди, ука менинг гапимни яхшилаб эшит: У хушига келса, биринчи галда сени туг – томиринг билан қўпориб ташлайди. Шу нарса бўлмасин десанг, Нурнинг тилини қисиқ қиласан.

– Қандай?

– Эркакмисан?

– Эркакман.

– Хўроз товуқни босгандек, уни босасан.

– Йўқ – йўқ тоғажон, ўлсам ҳам бундай қилмайман.

– Бўлмаса «Куним битди» деявер.

– Мени қийнаманг, тоғажон.

– «Нима десангиз қиламан» дегандинг – ку қанжиқ.

– Фақат шуни…

– Бас!!! – Уни қиличдек кесди Эшим зўр, – «Худо урсин», «Онам хотиним бўлсин» деб қасам ичгансан ғаламис!

– Мени тириклай ўтга ташламанг – да, тоғажон.

– Аксинча мен сенга қурол бераяпман, дахшатли қурол. Сал ақлингни ишлат. Бу қурол билан сен юксак чўққига чиқасан. Фақат айтганимни қилсанг… Мен ўша лаҳза… фотоаппаратга тушураман. Сенга ҳам икки учта расм бераман. Куёвча “ғинг” деса унга шу суратларни кўрсатасан. Шунда у сенинг чотингни ялайди, айтганингни қилади. Яъни сен Нур орқали:

Начальник бўласан,

Генерал бўласан,

Миллионер бўласан…

Сайдалим Нубекнинг чўчқа орқасига бенгзовчи иккига бўлинган оппоқ думбасига қараб ўйланиб қолди:

«Тўғри айтаяпти, энағар! Агар мен шундай қилмасам, у мени ерга қозиқдек қоқиваради. Майли… кейин мен ундан фойдаланаман:

Начальник…

Генарал…

Жарақ – жарақ пул…

Оёғида зўрға турган Сайдалимнинг кўзлари порлади.

Босди.

Ўликни босгандек босди.

Эшим зўр бу иркит «Манзара»ни бир неча мартта суратга олди. Сўнг шодмон оҳангда Сайдалимга мурожаат этди:

– Манави ишинг мақтовга лойиқ. Энди Нурҳезнинг жилови сенинг қўлингда. Тез чўмилиб чиқ.

– Ҳўп, тоғажоним, – Сайдалим ваннага йўрғалади.

Эшим зўр ўзига бир пиёла коньяк қуйди. Кейин қолган Напалеонга кўп миқдорда хушдан кетказувчи дори солди.

– Анави бесоқолдек кўтаролмасанг ичма, – деди у Сайдалим покланиб келгач, – ароқ ўлгур ёмондай. Яхшиси конякдан от. Коняк тоза ичимлик. Яна у ўз оти билан: Напалеон. Нима дейсан? Қуйяйми?

– Мен ҳам шуни айтмоқчийдим, тоға. Бугун бозор, ичсам бўлади, фақат бир пиёла, тўлдириброқ, кейин ичмайман.

– Хоҳишинг, одам хурмачасига сиққанича ичади, ошиғи ошиқ. Бугун мен учун ҳам яхши кун, бесоқолдан ўч олдим. У кўплаб қизларни йўлдан урган… Учига чиққан фирибгар. Бу ҳезга умрбод сабоқ бўлади. Энди унга итам қарамайди.

– Ўзи ҳам эл ичида бош кўтариб юролмайди.

– Энди сенинг ошиғинг олчи бўлади. Шунинг учун оламиз, охиргача.

Стаканлар жаранглади.

Сайдалим ютоқиб ичди. Эшим зўр унинг кўзини шамғалтй қилиб, коньякни оёғининг остига тўкди. Сўнг ўзини этга урди. Напалеон ментнинг бўғзидан олди:

– Яна бир кўрсамми, То- о- ға? – деб иршайди.

– Ёқиб қолибди – да?

– Э – эн – ди шу…

– Ёқмай ўлсин… бор, боравер.

– У – у – уй – ғо – ниб қо – қо – лса – чи?

– Индамайди, ўзини уйқуга солиб ётаверади, маззасини татиб кўрди – да,  хо – хо – хо!..

– А… шу – шу – шун – дай – ми?..

– Сен уни кўз очиб кўрганисан, қизлигини олдинг. Энди у сенинг

хотининг «пас» десанг у «пир» этиб қўлингга  қўнади. Энди унинг ҳаёти синди. Энди у тирик ўлди. Чўчима. Бос!..

Сайдалим чайқалиб қолди. Чалкаша – чулкаша балконга йўналди. Остонага қоқилди. Нурбекнинг оёғи учига беҳуш йиқилди. Эшим зўр сўнгги ниятини амалга оширди: Сайдалимнинг оғзини Нурбекнинг чоти орасига – «ўсимта»га тиқди. Суратга олди. Кейин шишаларда қолган ароқларни ёзилмага тўкди. Ва пастга тушиб, қоронғилик қаърига шўнғиди.

                             Кириш ва битиш

                                                 Бир ёмонликнинг бир яхшилиги бор.

                                                                  Ўзбек  сўзи.

     Мен “Саодат” журналида ишлардим. Қиш кунларининг бирида мени бош муҳарриримиз Зулфия ўз ҳузурларига чақириб қолдилар. Мен столимда сочилиб ётган қоғозларни тахлашни ҳам унутиб, шошилинч равишда уларнинг қабулларига кирдим. У киши мени тиниқ табассум билан қарши оларканлар, рўпараларидаги стулни кўрсатдилар.

     – Марҳамат.

     Зулфия хоним хушбичим, салобатли, тўғри сўз аёл эди. Биз ходимлар унга тик боқишга ҳам тортинардик. Мен ўриндиққа (ўзимни ноқулай сезган ҳолда) омонат ўтирдим.

     – Таниқли олима Ширин хоним ҳақида эшитгандирсан-а, Мамадали? – деб сўрадилар.

     – Ҳа, опа.

     Хоним фикрларини жамлаб олиш учунми, ёки ўзларичами, билмадим, деразадан гупиллаб ёғаётган қорга бироз қараб турдилар-да, кейин менга юзланиб дедилар:

     – Журналимизнинг март сонига бир очерк ёзиб беришингни истайман. Юрагингдан. Профессор Ширин хонимнинг кечмиши аччиқ, аммо мазмунли ҳам жозибали… Балки, бу сенга, келажакда, бир бадиий асар ёзишингга туртки ҳам бўлар…

     – Сиз шундай ўйлаяпсизми, опа, бу менга ишонч бағишлайди.

     – Мен сендан яхши асарлар кутаман.

     Мен опанинг ёруғ, файзли хоналаридан қувноқ руҳ билан чиқдим. Троллейбусда Тошкент Давлат Университетига бордим. Ректорнинг қабулхонасида ўтирган ёш, қораширғай, кўркам қизга ўзимни таништирдим ва кимлигимни (ҳужжатимни) кўрсатдим.

     – Ярим соатча олдин уйларига кетувдилар, – деди у тотли овозда негадир менга бошдан-оёқ разм солиб.

     – Омадим юришмабти-да, – дедим афсусланиб.

     – Аксинча, – сирли кулди қиз.

     – Нимага асосланиб бундай деяпсиз? – Ҳайрон бўлдим мен.

     – Узр, Мамадали ака, “Боғдон қашқирини” сиз ёзганмисиз?

     – Топдингиз.

     – Менга ёқди. Ойимга ҳам…

     – Раҳмат.

     – Менинг отим Гулюз.

     – Гўзал исм, ҳуснингизга мос.

     – Менга мақтов ёқади, лекин сал оширвордингиз, – қизарди қиз.

     – Одам ўзини билмайди.

     – Мен онамнинг олдида кўримсизгинаман. – Гулюз мени олдиндан танийдигандай очилиб сўзлади.

     – Камтарлик ҳам гўзаллик.

     – Чин сўзим, тотли жилмайди қиз.

     – Онангизни танимасам.

     – Танийсиз.

     – Ким эканлар-а? – Манглайимни қашидим.

     – Суратларини газета-журналларда кўргансиз, телевизорларда ҳам…

     – Шунчалар машҳурларми?

     – Бутун дунё билади. Оврўпа, Америкаларга бориб, лексиялар ўқиб келадилар.

     – Ў!..

     – Танишишни истайсизми?

     – Албатта.

     – Бир шартим бор.

     – Айтинг.

(Давоми бор)

МАҚОЛАНИ ДЎСТЛАР БИЛАН БАҲАМЛАШИНГ