Муҳаммад Солиҳ: Унутма – фақат сен ҳурсан!

Муҳаммад Солиҳ: Унутма фақат сен ҳурсан!

Бу ҳаётни англасам бир кун
Ва ўлимни тушуниб етсам,
Ҳатто сизнинг кўнглингиз учун
Шеър ёзмайман, ёзмайман ҳеч ҳам!

Бир кун кўрсам бахт-саодатни
Кўриб қолсам агар дафъатан,
Ташлагандай ёмон одатни
Шеър ёзишни ташларман албат! (1984)

Ғариб дарахт

Одамлар каби мен дунёни кезиб
ёза олмадим-ку шеьрий туркумлар,
чунки ота юртдан чиққаним сезиб,
тарк этарлар мени ҳижо, рукнлар.

Чунки келиши-чун кўзларимга ёш
пайдо бўлиши-чун илҳом юракда,
менга жуда зарур аччиқ бир қуёш,
кескин континентал иқлим керакдир.

Шундай экан, денгиз қирғоқларидан,
яшил ўрмонлардан менга сўз очма,
мен ёлгиз Туркистон тупроқларида
ўса оладиган ғариб оғочман…

(1994)

На гўзал

Бир ёнда ожизу, бир ёнда кучли,
кураш бошланaркан тарафма-тараф
ожизнинг ёнини олганинг учун
«хоин» деб ном олмоқ нақадар шараф!

На шараф, халқини қул этган подшоҳ
«менинг душманим» деб сени атаса,
жазавага тушса исминг эшитган чоғ
китобингни ўқиб, йиртса, топтаса!

На шараф-ки зулмга «зулм!» деёлсанг,
бошингда ҳар куни синса-да тўқмоқ,
шайтондан қўрқмаслик нақадар гўзал,
на гўзал ягона Оллоҳдан қўрқмоқ!

(1994)

Прага турмасида ёзилган шеьр

Бугун душман кулиб, дўст йиғлаган он
Умидини ёлгиз Сенга боғлаган он
ё Раб, бизни қўлла, қоп -қора зоғлар
булбулнинг ўрнида чаҳ — чаҳлаган он!

(2001)

Миш-миш

«Ўша сизлар билган шоир М.Солиҳ
аллақачон ўлган, йўқ бўлган, синган!
Дунёни тарк этиб дарвиш мисоли
берилган эмиш у тамоман динга!»…

Қани, тўгри бўлса авомнинг гапи,
аввалги М.Солиҳ ўлган бўлсайди,
юраги дарвишлар юраги каби
динга, фақат динга тўлган бўлсайди!

(2003)

Маҳшар кунида

Орзу этмакдаман: ҳисоб кунида
Раббим кўрар экан менинг ишимни,
менга «қулим Солиҳ» дейиш ўрнига
«солиҳ қулим» дея сасланишини..

(2003)

Ҳаё

Оллоҳим, авлиёлар жаннатни сендан
ҳаё этгани-чун сўрамадилар.
Мен эса сўрадим, сўрамасликдан
ҳаё этганим-чун сўрадим, ё Раб.

(2003)

Қўрқув

Бу дунё мастликдир. Қўрқяпман қараб:
ҳеч кимдан қўрқмасмиш инсон мастликда —
сендан қўрқмасликдан қўрқяпман, ё Раб,
сенга сиғиняпман сиғинмасликдан!

(2003)

ИЛК ШЕЪРЛАР

ИЛК БОР

Дарахтлар кутгансимон баҳорни,
Йигитча илк бора кутарди ёрни.

Мана, келди унинг кўнгил чироғи.
Лоламисол ёниб икки ёноғи.

Йигит ўпмоқчийди…чекинди-ку қиз
Ва деди оҳиста: «Биз ҳали ёшмиз…»

Ўша кеч йигитча қайтиб телбавор
Лабига устара теккизди илк бор.

1966

ТОЛДАГИ ЁЗУВЛАР

Севгимиздан воқиф, гувоҳ барига
Ўша тол билади дардларим фақат.
Бир пайтлар исмимни унинг бағрига
Тилгандим, айбдор менмас-муҳаббат.

Ўша кун ҳазилкаш, гўзал, барно қиз,
Исмин ёзди толга исмимдан узоқ.
Висол оғушида эдик иккимиз,
Толдаги исмлар чекарди фироқ…

Турибман ўша тол қошида яна
У кунларни эслаб учади хаёл.
Мен ҳижрон ўтида ўртансам, мана,
Толдаги исмлар айлабди висол!

1967

ИХТИЁР

Кузатаркан, намлидир кўзинг,
Менинг учун нега ғам ейсан?
Қарашимни ўғирлаб ўзинг,
Яна менга «қараманг» дейсан.

Сени дея қолсам йўлимдан
Майлими, деб сўрайман аста,
Ихтиёрим олиб қўлимдан,
Дейсан яна «ихтиёр сизда…»

1970

БАҲОР ШАМОЛИ

Тиниқлашди осмону фалак,
Булутлар кетдилар шимолга,
Қишнинг кемтик тиши — сумалак
Синди дош беролмай шамолга.

Ортга қарамайман… эҳтимол,
Эриб кетди йўлдаги изим…
Қишнинг тишин синдирган шамол
Силаб ўтар негадир, юзим…

1967

БИОЛОГИК ШЕЪР

Қоронғи бурчакда мўлтирар қўйлар,
Қараган одамнинг дили ачийди —
Хашак кавшаса ҳам қиш бўйи улар
Бари бир оч эди, қўйлар оч эди.

Ахир, қиш ўртаси, йўқ эди кўклам,
Майсалар қуёшга интизор эди,
Уларга ер бағри иссиқ бўлса ҳам,
Қуёшга зор эди, улар зор эди…

Ниҳоят, ниш урди майсалар шодон…
Қўй-қўзи уларни шу зум еб кетди.
Начора, оч эди қўйлар беомон,
Майсалар-чи, қуёшга, ахир, зор эди…

1970

АРАФА

Бу қишлоққа келмаганди ҳали қалдирғоч,
Уйларнинг ҳам ёпиқ эди деразалари,
Дарaхтлар мудрар эди ҳали яланғоч,
Деҳқон эса пўстинини ечмаган ҳали.

Боғда гулнинг ҳиди эмас, шамол кўп изғир,
Ток ҳам ҳали кўтармаган ердан ўмганин,
Эшитарди лекин баъзи одамлар — сезгир —
Кечалари дарёдаги музнинг синганин.

1971

ТЕРАК

Фақат Одам эмас эркни севгувчи…
Занжирда ўлишни истамайдиган,
Фақат одам эмас, буни-чи,
Ҳатто дарахтлар ҳам истамас экан.

Терак туғилмади — уни экдилар,
Балки кўкармасди билганда буни:
Оёғига, ахир, тушов эдилар
Томирлари, яъни, ҳаёти унинг!

Афсус! Озодликни у ҳам севарди —
Орқага бўлса-да, ташлашни қадам,
Лекин терак учун бир йўл бор эди —
Ўнггамас, чапгамас, осмонга у ҳам!

Қаранг, бари бир у ношукур бўлмай,
Хурсанд ўса бошлар болаларсимон,
Лекин, у ёғи-чи, юриш мумкинмас,
Эҳ, яна мумкинмас… у ёғи — осмон…

1970

ШОИР

Алпсифат эмасдир унинг қомати,
Даъвогар эмас у қаҳрамонликка.
Ҳавасга арзимас шоир омади,
Юраги ўхшайди сизларникига.

Фақат бир нарсага берсангиз бас тан:
Шодликда кўп бўлар унинг қувончи,
Ғамга ҳам яқин у — сизларникидан
Кўз ёши кўпроқ бир-икки томчи…

1970

* * *
Гоҳ юрак оёққа буюрар,
Лозимдир олдинга юрмагинг!
Оёғим олдинга юрса гоҳ,
Ортга тортиб кетар юрагим!

1970

* * *
Сенинг гўзаллигинг бошланган жойда,
Шеърий иқтидорим бўлади тамом.
Сатрлар уялар сен бўлсанг пайдо,
Сатрлар келади сен кетган ҳамон.

1970

«БЕШИНЧИ ФАСЛ» КИТОБИДАН

УЙҒОНИШ

Баҳорда бир шўх телбалик бор,
Мажнунлик бор толлар шаклида,
Ялтиллайди қишги умидлар
Одамларнинг кўзи тагида…

Қорачиғим қитиқлар ранглар!
Паришонлик тўзар парлардай…
Юрак қадаҳ мисол жаранглар,
Томирларда оқа бошлар май…

Оламан-да шеър дафтаримни
Яқин хиёбонга учаман!
Менинг мудроқ қадамларимни
Уйғотади тош йўл-кўчалар.

1974

ПИЁДА ТОҒЛАР

Биз тоғлар қошидан поезда учдик,
Қўл силтдик уларга гоҳо дарёдан.
Минг бор «салом»лашиб, минг «хайр»лашдик,
Тоғлар-чи, пиёда… пиёда.

Улар жуда секин боришаётир,
Учиш истаклари йўқдир самода.
Шундa ҳам етарлар бамайлихотир
Ўзга асрларга… пиёда.

1974

ХУШБЎЙ КУНЛАР

Атиргуллар портлайди аста…
Сени хушбўй кунлар эркалар.
Қизаради қуёш остида
Нон мисоли очиқ елкалар.

Шеър битмоқ бу кунлар аро —
Яратган олдида даҳрийлик.
Май сипқармоқ бурчак-бурчакда —
Баҳор мастлигидан айрилиқ…

1974

КЕЧИККАН БАҲОР

Ҳеч ким шеър ёзмади бугун,
Новданинг бўғзида қолди куртаклар.
Юраклар — кўкракда вазнсиз тугун,
Булут кўр қуёшни юрар етаклаб.

Дарахтлар бир-бирига тикилган,
Ҳайрон бир-бирининг ҳолига,
Гўё меҳмонлардай узоқдан келган
Ва ҳеч ким чиқмаган истиқболига.

Шоир — шеър,
Новда — япроқ,
Турна қанотини ёзмайди нега?
Наҳот «хайр»лашиб қиш билан, энди
Бирор бир фасл йўқ «Салом!» дейишга?!

Бас, етар!
Кутмаймиз энди, ўртоқлар —
Шоир шеърингни ёз! Ёзил, эй тугун!
Новданинг бўғзидан чиқинг, куртаклар,
Бугунги сўзингиз айтинглар бугун!

Бизга фасл керак! Фарқи йўқ бизга
Ҳаттоки бешинчи фасл бўлса ҳам!

1975

СЕВГИДАН ҚЎРҚМАДИК

Севгидан қўрқмадик, Муқаддас севгидан,
Дадил ва мардона олдига бордик.
Кескин ҳаракат-ла, ҳисларга тўла
Юракларни тўкиб юбордик!..

1975

МЕНИНГ СЎЗИМ, СЕНИНГ ҒАЗАБИНГ

Мен сенга энг аччиқ сўзларимни титраб
Бугун айтаман.
Мен сени бугун аямайин сира,
Сен-чи ғазаблан.
Мен айтиб турайин, сен сўздан титра,
Титра нигоҳдан.
Бугун менинг сўзим, сенинг ғазабинг
Ўтсин никоҳдан !

1975

КЎКСИМДАГИ БОШ

Мен сени, юрагим, силагим келар,
Эсиз, қолиб кетар менда бу ҳақинг…
Кўксимга сен каби бирорта дилбар
Бошини қўймаган шунчалар яқин!..

1974

МАНГУРОҚ НОМ ТОПСАНГ…

Лолалар тугаган тоғларда,
Тугаган биз учун завқ-шавқлар,
Хазонлар кезади боғларда,
Биз эса кезмаймиз бу чоқлар.

Севгини лолага ўхшатиб,
Гўзалим, биз тўғри қилибмиз.
Лоланинг умрини қақшатиб,
Муҳаббат устидан кулибмиз.

Кулибмиз севгидан биз майин,
Яхшиси юракни тилсайдик.
Лолани узмасдан кулмайин, —
Биз учун ишқлигин билсайдик.

Севгини лолага ўхшатма!
Энди биз бу ҳақда айтмайлик.
Ишқимиз ёшларга сен айтма…
Мангуроқ ном топсанг айт, майли.

1971

БОЛАЛИК

Мен бунга ўзимни кўришга келдим,
Аммо мен йўқ эдим жийда тагида.
У пайт эртакларга ишонар эдим,
Учиб кетдиммикин эртакдагидай?

Балки мен ҳали ҳам ўша баҳорда
Юрибман қушларга егулик ташиб.
Балки «ҳалок» бўлдим қоронғи ғорда
Ўн бошли аждаҳо билан олишиб?…

Оҳ, учгим келади Болалик томон,
Лекин на кўролдим, на унга тўйдим.
Учмоққа қанот ҳам йўқдир бу замон,
Чунки мен эртакка ишонмай қўйдим.

1974

МАКТУБ

Хатим қисқа бўлди, она,
Сенинг уйқунг каби қисқа.
Табиат сени уйқудан, она,
Мени эса сўздан қисган.

Бу қисқа хат орамиздаги
Масофани қамрар бехосдан!
Мaктуб ҳам бир парча, ҳар ҳолда,
Сиғар юзларингни боссанг…

1975

ХАЁЛ

Бунда лойқа эмас сукунат —
Саслар чўкиб ётар қаърида.
Бунда мутлоқ шаффоф табиат,
Мен ҳам софман унинг бағрида.

Ерлар тоза, осмонлар тоза,
Ёмғир ювган чангли майсани.
Қуртлар тоза, илонлар тоза —
Ўпиш мумкин ҳамма нарсани…

1974

ЁМҒИР

Шундоқ деразанинг ортида
Мендан қочиб, яшириниб, жим.
Осмоннинг кўз ёшлари билан
Учрашади менинг қувончим.

1974

ГЎЗАЛ ИЗИДАН

Бир сирли шарпадан кетаман уйғониб,
Кимнингдир киприги юзимга қадалар.
Бўйнимдан сочми у ўтади сирғалиб,
Яна ҳам сирлироқ тундаги қадамлар.

Шарпанинг изидан мен туриб бораман,
Гуноҳни унутиб, тушаман пайига.
Ойнани очаркан, мен уриб оламан
Пешонамни… Тонгнинг оқ манглайига.

1973

ЙЎЛ

Сенинг билан борар эдик жим, —
Йўл борарди яна ҳам жимроқ.
Гўё биздан у юмган кўзин,
Гўё бизга солмайди қулоқ.

Борлигини унинг бари бир
Сезар эдик келганда довон.
Йўл бечора бой бермайин сир,
Интиларди бўлай деб равон.

Йўл — учинчи — ортиқча эди,
Юрмади ҳам бизга илашиб,
Мағрурона изига қайтди,
Бизлар эса кетдик адашиб.

1973

ОВОЗИМ

Овозим!
Эшит, мен айтайин ўз билганимни.
Чиройли кийинган Овозим,
Биласанми қандай туғилганингни?..
Ибтидоий яшинлар чақнаган кунда,
Қип-яланғоч эдинг…мен билан бирга.
Энди сени таниб бўлмас, мени ҳам шундай,
Биз анча тушундик кийим деган сирга!
Сен энди ечинасан нафрат олдида,
Бутун гўзаллигинг, жозибанг билан!
Баъзилар тескари қарайди шунда…
Ҳар ҳолда кийимдек гўзалмас бу тан!

1974

ЙИЛЛАР

Бу хушбўй йилларни,
Бу рангдор йилларни,
Гул каби бирма-бир узаман.
Умр бўйи мен сархуш юриб,
Улардан гулдаста тузаман.
Бир куни бу хушбўй,
Бу рангдор гуллар
Сиғмай қолар ахир, бағримга,
Шунда мен ачинмай, уларни
Қўяман ўзимнинг қабримга.

1974

АЁЛ

Аёл пайдо бўлди ҳовлида;
Қуёшга қаради, кўзини қисди
Ва дорга эрининг баҳайбат, содда,
Ювилган кўйлагини осди.

Пайдо бўлди ҳовлида аёл;
Ҳилпирай бошлади намойишдаги
(Ўша дорда) байроқча мисол
Жажжи ўғилчасин кўйлаги.

Аёл пайдо бўлди ҳовлида:
Эҳ-е, бунча ўтли қуёшнинг кўзи!..
Бунисини осмади, қолди қўлида,
Ўзининг кўйлаги буниси…

1975

ҚАЙТИШ

Қалб қўрқар ўзининг гўзаллигидан…
Нурлар қайтаётир чеҳрага шу зум,
Кўз ёш қайтиб келди кўзларга бирдан,
Турнадай
Қайтмоқда
лабга
табассум,
Қалбга юзиб келди оғриқ — бир кема…
Ниҳоят уйида, уйида ҳамма!

1974

СЕВГИНИНГ БИР СОНИЯСИ

Сен — Қушсан,
Хабаринг йўқ сенинг бу сирдан ҳали.
Титраб қарайдирман қанотларингга,
Ахир сен вақтнинг ҳар бир мaҳали
Мумкин тушунмоғинг машъум сирингга!

Хайрият, сен бундан куляпсан,
Сўрадинг: «Бу сенга кўринган тушми?»
Хайрият, кўзгуга тикиляпсан,
Фаришта чеҳрадан тополмай қушни.

Мен сени тутмадим. Ўрадим фақат,
Ожиз хаёлларим тўрини ёзиб.
Йўталиш — бу бахтни ҳуркитмоқ абад,
Қўлни теккизмоқлик сенга — бу орзу…

Сенинг қанотларинг қўрқитар мени,
Осмоннинг кенглиги — ундан ҳам баттар.

1975

АВГУСТ

Август.
Ҳеч кимнинг кўнглига тегмайдиган илиқ бир фасл.
Япроқлар саросимада бу майинликдан.
Тунда шивирлаб кўр,
Ойга эшитилади шивиринг.
Жим қадам босасан
Юлдузлар тўкилиб кетмасин дея…
Август.
Япроқлар саросимада.

1975

КЕЧИККАН КАПАЛАКЛАР

Аччиқ январ уларга,
Кўринар апрел каби.
Капалакка қўналға
Қизларнинг ғунча лаби.

Кечиккан капалаклар
Айланишар интизор,
Қўрқув, ҳадиксиз қўнар
Елкаларга беозор…

Одамларнинг ҳаммасин
Гул деб ўйлашар улар…

1974

ЭНГ СОДДА ҚЎШИҚ

Деразам ортида: боғлар
Кўчалар,
Шаҳарлар,
Тоғлар.
Ундан ҳам нарида денгизлар,
Йўллар,
Йўл,
Йўлнинг охирида бир маъюс кўзлар…

1974

СЎНГГИ ЛАҲЗАДА

Нега бугун борлиқ самовий,
Менинг билан қилмайди ҳисоб.
Юракни қон қилгудай мовий,
Чидаб бўлмас даражада соф?

Нега бунча гўзал булутлар,
Севгимизга аччиқма-аччиқ?
Келиб-келиб шундай бир кунда
Қиламизми орани очиқ?

Иши йўқки, севгимиз билан
Сочларингнинг — шамолда сочиқ,
Қўлларимга тегар, интилар,
Севгимизга аччиқма-аччиқ!

Нега энди, айрилиш пайти
Бари гўзал, барчаси гўзал?!

1975

ФАРОҒАТ

Чўзилиб ётаман, юмганча кўзимни,
Танани эгаллар ажиб бир фароғат.
Қуёшнинг иплари қитиқлар юзимни,
Юрагим қайгадир қилади саёҳат.

Бошимни қуёшда қиздира бошлайман,
Фикрлар қайси бир чечакдай очилар.
Уларни ҳидлайман, тўяман, ташлайман —
Хотирнинг қоронғи бурчида сочилар.

Қайгадир учади пушаймон, ўксиниш,
Унут ҳам қилурман берилган аҳдни.
Тинчдайман, агарда, айтмасам кўксимни
Жим эзаётганин оёғи Вақтнинг…

1974

ШИРИН ХАЁЛ

Ухлаб қолибман мен
Ширин хаёлимни қучоқлаб…
«Яшаш яхши,
уйқу — йўл бўлса,
уйқу элтиб қўйса, кимгадир сени,
ёмонми?

Бу уйқум уланар
сенинг қўлларингга —
Мени уйғотмоқчи қўлларинг
турибди бу уйқу сўнгида…»

Мен ухлаб қолибман
шу ширин хаёлни қучоқлаб.

1975

СИРЛИ МАСОФА

О, сирли масофа!..
Сен олган нафас
Менинг нафасимга қўшилиб кетар!
Юзларингни эса бунча яқиндан
Кўрмаган эканман шу кунга қадар —

Ногоҳ нафас олмай қўйдинг бир йўла,
Менинг-да нафасим қайтди ўша чоқ…
Ким ҳам ишонарди, менинг сен билан
Яшай олишимга ҳавосиз узоқ.

1974

ЗИЁФАТДА

Олим чўзди саломга қўлин,
Танишмади, афсуски, уни.

Шоирни ҳам шафқатсизларча
танимади бу ерда барча.

Ҳамма боқар ҳаммага хафа —
Танимади ҳаммани ҳамма…

Фақат кимдир чеккада хурсанд:
Танишмади уни, хайрият!

1975

ВУЖУДСИЗ СЕВГИ

Менга бир жуфт катта-катта кўз,
Қордан-да шаффофроқ бир бадан
ва қирқдан ортиқроқ кокилларни
асраш топширилган Оллоҳдан.

Мен уларни асрарман ахир,
Бутун қонунларга қилиб риоя!
Лекин менга энг оғири, энг оғири —
Вужудсиз севгини қилмоқ ҳимоя.

1974

ТОҒДА

Кўкда ёлғиз қолган тўлин ой
Бошинг узра тўкади титроқ…
Оқиб борар тоғдан тушган сой
Сукунатнинг ўртасидан қоқ.

Ойдинликнинг муздай сутида
Сен ўзингни қўйдинг йўқотиб…
Бу бахт оздай, бунинг устига
Кимдир сени севади қаттиқ…

1975

МЕН СЕНИ ИЗЛАДИМ

Мен сени ўтгандан сўрадим,
Келгандан, кeтгандан сўрадим.
Мен сенга интилдим, мен сенга чопдим,
Мен сени изладим, ниҳоят топдим.

Бизларга ўтганлар қаради,
Келганлар, кетганлар қаради.
Мен эса ёнингдан индамай ўтдим,
Бир сўз ҳам, бир сўз ҳам айтолмай кетдим.

1975

СЎНГГИ ИМКОН

Гоҳо қувонч кирар юракка:
Менда ахир имкон бор ҳали
«Шеър — севги» деб алдамасликка
Озодликни севган инсонни!

Бисотимда имкон бор, ахир —
Қаламни синдириш имкони!

1975

МЕН БАХТЛИМАН

Бир сўзнинг устида
Тун бўйи йиғлаб,
Чиқара олмасанг уни бўғзингдан,
Ҳирқирасанг,
Бўғилсанг,
Ёпиб қўйса нафас йўлларингни у сўз,
Шунда ҳеч ким тушунмаса сени,
Сен эса жилмайсанг,
Кўзингдаги ёшни ҳам артмай,
Жилмайсанг, уларга бир соқов каби…

…Ва шулар Бахт бўлса,
Мен — бахтлиман!

1974

“Дунё ўзбеклари” учун махсус Тошкентдан юборилди