Танишинг – Қулман Очил: ҚАСД (Қисса) – Ўнинчи қисм

---

Туш

Ёдимда. Ўша куни қуёш қизариб ботган бўлса-да, уфқни тўсиб олган баҳайбат қора булут юракни эзиб, икки чаккам туни билан зирқириб чиққан эди. Маст уйқуда ётган эканман. Алоқ-чалоқ туш кўрдим: боши – ириллаган ит, кети – қуйруғи катта ҳисори қўчқор қаршимдан чиқиб, мени сузмоқчи – тишламоқчи бўлди. Отамнинг чўпон таёғи билан бошига солиб, қонига ботирдим.
Кўрган тушимни менга арши аълодан юборилган ишора деб тушундим. Лекин, яна таъкидлайман, муҳтарам профессор, ака-укаларга фалакда кафан тўни бичила бошлаганини хаёлимга келтирганим йўқ. Минбаъд!
Қўй қирқимга келиб, одамлар жунни қопга қуритиб солаётган маҳал. Мактабда дарслар сийраксиб қолгани учун кечроқ бориб, эртароқ қайтамиз. Шағал босилган кўчамизга кирганимда яна таниш манзаранинг устидан чиқдим: ўкирган, бўкирган, сўкинган овозлар. “Тўйиб олган” Қамбар хотинига эшикни оч, деб темир дарвозани тепар, фалакнинг қулоғини кар қилиб бақирар эди.
Сал берида, уйининг кўланкасида Назар гоҳ энкайиб, гоҳ чўнқайиб қўй қирқаётир. Гўё ўн қадам нарида дунёни бошига кўтариб сўкинаётган йигитнинг унга алоқаси йўқ. Гўё “томоша” театр саҳнасида ёки телевизорда бўлаётиру Назар уни кўрмаётир, эшитмаётир.
Назар менга қаради. Юзимни тескари буриб, кўрмасликка олдим. Оқибатда шундай қилиб, тўғри йўл тутганимга бот-бот амин бўлдим. (Кейинчалик судда ҳам фожиа юз бергунича Назарга ҳам, белга ҳам кўзим тушмаганини айтдим. “Ишдан чарчаб, бошим қаттиқ қақшаб келаётган эдим, – дедим. – Назар полвон қаердан, қандай пайдо бўлди? Кўрмай-билмай қолдим”).
Иш айни тобига келганини сездим. Яратганга таваккал қилиб, тадбиримни бошласам бўлаверарди.
Томоғимни қаттиқ қириб, атрофга яна бир марта синчиклаб разм солиб олдим. Яқин-ўртада одам зотининг қораси кўринмаётганига ишонч ҳосил қилгач, ака-ука эшитадиган овозда ҳайқирдим:
– Яна жанжалми? Яна шармандаликми? Вой, тавба-а! – Қамбар ўкиришдан тўхтаб, мен томонга анграйиб қаради. Шилпиқ кўзларидан бирор гапни англайдиган даражада эмаслиги кўриниб турарди. – Акаларини қачонгача шарманда қилади бу бола-а?..
Ўнг кўзимнинг чети билан кўрдим: Назар қаддини ростлади.
– Ўв, қоч! Қоч деяпман сенга, Қамбар! Қочмасанг, ҳозир Назар полвон каллангни сапчадай узиб ташлайди! Қо-оч!.. Сендай уканинг боридан йўғи яхши!
Гапим гўё Қамбарга айтилаётгандек бўлса-да, аслида Назарга қаратилган, неча марта ўйланган, пишитилган эди. Мабодо, бирор бегона қулоқ эшитиб, даъво қилганида, гувоҳлик берганида ҳам, пишанг бериш – гиз-гизлаш эмас, аслида огоҳлантириш бўлгани кўриниб, англаниб турарди. (Судда ҳам шундай гувоҳлик бердим: “Укасининг иснодига чидаб туролмаган Назар полвоннинг феъли хўйи бузиқлигини сезиб, Қамбарни огоҳлантирдим. “Қоч!” дедим, қочмади…”)
Назар шу гапимни кутиб ўтиргандек қайчини оёқлари қантарилган қўйнинг ёнига ташлаб, девор тагида ётган белни қўлига олди.
Бел лой кесадиган “кафтча” эди. Мен лойкесарни шунгача кўрганим йўқ, кўзим тушган бўлса-да, Назарнинг ерда ётган белга ёпишиши тушимга кирибдими! Пахсачилар яхши биладики, “кафтча”нинг юзи ойнадай силлиқ, қирраси қиличникидай ўткир бўлади.
Кўнглимга фалокат соя сола бошлаганини сездим. Қичаниброқ юрдим ва ўзимни ичкарига урдим. Дарвозанинг тирқишидан бутун вужудим кўзга айланиб кузатмоққа берилдим. Энди ўйласам, ўша маҳалда менинг инон-ихтиёримни ҳам қасос ўти, ҳам изқуварлик ҳаваси, ҳам ғалаба нашидаси, ҳам қўрқув туйғуси қамраб олган экан. Бироқ қилаётган ҳар бир ишим, гапираётган ҳар бир гапим менга ҳузур бағишлаётганини англаб турган бўлсам-да, шу куни Назар ўз укасининг азройилига айланишини, ўзининг ҳам паймонаси тўла бошлаганини сезмаган, билмаган эдим. Мен, ўзимча, Назар айиқдай бўкириб турган укасини икки-уч шапалоқ урса ёки тепса, Қамбар таъзирини еса, хаёли жойига келар, менинг ҳам аламзада кўнглим сал таскин-тасалли топар, деган ўйларга борган бўлсам керак. Лекин Назар тентак, Назар гуппи, Назар девона ундай қилмади. Лопиллаб бориб, белнинг қирраси билан укасининг чап ўмровидан солди.
Қамбар белига ўроқ тушган оққурайдек ерга қулади. Сўнг… Бўлди қиёмат, бўлди қиёмат. Жоним ҳалқумимга келиб томорқа оша мактаб томонга қочишга тушдим. Ўладиган ҳўкиз болтадан тоймас, ҳушига келган девона белни кўтариб устимга келиб қолса, нима қиламан?..
(Терговчи: “Нега ака-укани ажратишга ҳаракат қилмадингиз? Орага тушиш ўрнига, қочиб кетдингиз?” – деб сўради. Мен тўғрисини айтдим: “Қўрққанимдан ўзимни йўқотиб қўйдим. Хаёлим жойига келиб, қарасам, мактабимизнинг “Тарих” кабинетида қандайдир китобларни титиб, дир-дир қалтираб ўтирган эканман…” Терговчи ҳам, суд ҳам, Бозор ҳам – ҳеч ким мендан гумондор бўлолмади.)
Қамбарнинг жанозасига отам билан бирга чиқдик. Ҳовлисини одам тутиб кетган, биров Қамбар бечорани кўммакка, биров Назар полвонни кўрмакка келган. Остонада “укамлаб” турган Бозорга бош ирғаб, ҳамдардлик билдирган бўлдик.
У отамдан ҳам қорайиб, куйиб кетган эди.
Бир укасини ер ўз комига тортиб, иккинчи укаси қамалган, икки келини беваю етти жияни етим қолган Бозорнинг қандай аҳволга тушганини ёзиб ўтирмайман. Мулла минган эшакдай ювош тортган. Жавдирашларини кўрганнинг раҳми келади. Унинг кўҳна касали – “қанди” қўзигач чўпдай қотиб, сомондай сарғайиб кетди.
Кейинчалик қамоқдан суроби тўғри бўлиб келган Назар ҳам кўп яшамади. Жигари касал эмасмиди, қон қуса-қуса рост дунёга равона бўлди.
– Учови ҳам ўзининг бошини ўзи еди! – деди отам.

МАҚОЛАНИ ДЎСТЛАР БИЛАН БАҲАМЛАШИНГ