Танишинг – Қулман Очил: ҚАСД (Қисса) – Саккизинчи қисм

---

Ит ҳам ялоғини қизғанади

Шу ёшгача ҳеч кимга гапини олдирмаган отамнинг шохи буткул синди. Ўзим беланги бўлгандай букчайиб қолдим. Ахир ит ҳам ялоғини қизғанади. Бу савдони энди яхшилик билан жойига келтириш қийинлигини англаб турар эдим.

Ўша кезларда ёруғ оламдан, инсон зотидан кўнглим буткул совиб, туни билан илон чаққандай тўлғониб, инграниб чиққанларим ёдимда. Уйқу менга ҳаром бўлди. Юрар йўлимни йўқотиб, галдираб қолдим. Кун ботару тонг отар минг хил режалар туздим.

Ҳаммаси бориб ойболтага тақалар, лекин энди ойболтани қўлга олиш ишнинг осони бўлиб туюлар эди. Туякашларнинг гапи борки, юки оғир келса, туя ўнгга қарайди, чапга қарайди-да, бир қаттиқ пишқиради-ю, ўрнидан туриб, тўғри йўлига кетади. Изласанг, жонингни озгина койитсанг, сен ҳам йўлини топар экансан. Тун оққанида бир фикр миямга келдию ётган жойимдан қандай сакраб турганимни сезмай қолдим. Кейин ўша режани калламда роса пишитдим ва маст туядек наъра тордим: “Энангни эмчагидан осаман!..”

Шу кунгача тарафкашларимга билагимнинг кучини ҳам, қиличимнинг учини ҳам кўрсатмаган эдим. Қонун, муросаю мадора, инсоф йўлини ахтардим. Бироқ марҳум укамнинг ҳақ-ҳуқуқини ҳеч ким – на бирор шарафи манзилат соҳиби, на салтанат аҳли ва на қонунчилик ҳифзу ҳимоясига олди. Кейинчалик ўйласам, халқнинг бошига “қайта қуриш” даҳмазалари тушиб, шаллақилик урфга кирган, сафсата санъат даражасига кўтарилган замондан яна нимани ҳам кутиш мумкин эди. Мен дардимга дармон топа олмадим. Ака-укалар эса Худони унутди. Улар ўзлари учун инсоф йўлини бекитиб, бало эшигини очганини билмас эди. Энди пешонасидан кўрсин!..

Нимасини айтай, вақти-соати келганида тишингни бирров кўрсатиб қўймасанг, бу дунёда сени одам ўрнида кўрадиганлар кам. Не бир каслар юзингга оёғини артиб кетаверади. Бундай пайтда сен ҳам итнинг мурдор оёғи эмас, инсон эканлигингни англатиб қўйишга мажбур бўласан. Мажбур қилишади.

Аслида, у замонларда суд, ҳуқуқ, қонунчилик деганингиз бу замонлардаги бойваччаларнинг тўртинчи хотинидай гап, ўксик бир аҳволда эди: хўжайинли бўлиб бошида тайинли эри йўқ, бева бўлиб кимгадир кўз тиколмайди. Янада аччиқроғи, бамисоли етим. Етимнинг эса отаси, раҳнамою хўжайини кўп бўлади. Хўжайин эса ўз билганидан қолмайди. Ўз йўриғига солади.

Ўшанда ака-укалар Худонинг қаҳрига йўлиқиб, куни битиб, фотиҳаси ўқилиб турганини мен осий қайдан билибман. Аммо бошимизга не бир савдоларни солган, устимиздан не бир жойлари билан кулган бўлса-да, мен уларни маҳв этаман деган хаёлга ҳаргиз борганим йўқ! Ажалнинг бозори қизиб турганини билганим йўқ! Зинҳор! Ишонинг, муҳтарам профессор!

Сиз тажрибали журналист, криминалист, кўплаб детектив асарлар муаллифи, олим сифатида яхши биласиз, уста изқуварлар амал қиладиган шундай қоида бор: жиноятчини фош қилишнинг синалган йўлларидан бири – гумондорнинг ожиз томонидан оқилона фойдаланиш. Бунинг учун аввал унинг ҳушёрлигини сусайтириш, иложи бўлса, сездирмай пинжига кириб олиш керак.
Дилимни аёвсиз ўртаётган ғазаб ўтини икки пиёла бодаи нов билан босиб, юрагимни тошга айлантирдим ва Бозорнинг идорасига тикка кириб бордим. У мени кўриб, бели сингандай ўрнидан туролмай қолди: душманинг хас бўлса ҳам қўрқ!

Укам ўлганидан бери Бозор билан деярли бетма-бет бўлмаган эдик. Икки кафтим терлаб кетди. Сездирмай шимимга артиб, хаёлимни йиғиб олдим. Негаки, қилаётган ишимнинг тўғрилигига ишончим комил. Кўзига тик қарадим. Уялса керак, деб ўйладим. Йўқ, тап тортмади. Бети столи тагидан кўриниб турган қора туфлисининг пошнасидан ҳам қалин экан.

– Йўқ демасангиз, сизга бир ишимиз чиқиб қолди, – дедим.

Замон нотинч, дўконларнинг пештахталари қабристондек ҳувиллаб ётар, пиёда нарида турсин, отлиққа ҳам бир қоп ун топиш – катта омад. Бозорнинг бошига кун туққан. Ошиғи фақат олчи турадиган пайтлар. Сабабки, унга иши тушмаган каснинг ўзи йўқ – инсон борки, овқат ейди, кийим кияди, иморат қуради. Қишлоқда ҳамма унга қуллуқ қилади. Эшитганим бор, қўл остида – давлатнинг йигирмага яқин магазини. Уларга товару мол, демакки, ҳаёту жон тарқатувчи – Бозор.
Мен унинг олдига гўё ун сўраб бордим.

Илтимосимни эшитиб, ўликдан ҳам ўпич тилайдиган раиснинг хурсандчиликдан юраги тарс ёрилгудек бўлиб, ўрнидан туриб кетди. Гапим унга ёққан, жуда ёққан эди. Устимиздан ёзиб-чизиб, кўнгли кўпчимаган бу инжиқ муаллим энди мендан бир нарса ундириш кўйига тушибди. Майли, шу бечора ҳам бир нималик бўлиб қолсин, деган хаёлларга борганини пайқадим. Лекин хонасига киришим билан қўлимга, костюмимнинг чўнтакларига ўғринча қараб олганини ҳам сездим. Юз-кўзимга ҳадик аралаш кўз югуртирди.

Мен ҳам: “Қани нималар деб валдирар экан?” деб бир муддат атайлаб сукут сақлаб, бепарво турдим. У бе­зовталанди, гўштдор қўллари титраб, қақшаб, узоқ ғимирланди. Энди, ўзим саломига келганимда, лоақал, кўнглим учун бўлса-да: “Биздан ҳам айб ўтган бўлса, узр!”, деган гапни айтиб, озгина пушаймонлик билдиришини кутдим. Шундай деса, шояд, вужудимни аёвсиз куйдираётган қасос ўти сўниб, аҳду жаҳдимдан қайтар эдим. Йўқ, ўша пайтлар урфга кирган темир тугмали пўрим кўйлак ­кийиб, тепаси лойсупадек теп-текис кузалган сочлари жайранинг найзаларидек тип-тикка даққиюнус бунинг ўрнига ялтоқланишни афзал кўрди.

– Эски гапларни қўйинг, – деди у бирдан шофёрига танбеҳ бераётгандай қўлини пахса қилиб. – Хизматлар бўлса, тортинмай айтаверинг. Бемалол!

У олдидаги қаламдондан кўзини узмай гапираётган бўлса-да, юзида: “Тавбангга таяниб келар экансан-ку!” деган истеҳзо ўйнаб турар эди. Гапларини эшитиб, тилим ҳам, қўлим ҳам ёмон қичишди. Икки путининг ўртасига, оч биқинига яхшилаб тепиб, хумордан чиққиларим келди. Чайир йигит эмасманми, урсам, столининг тагига тиқиб қўяр эдим. Ундан кейин гап билан яхшилаб чақиб олиш ниятим ҳам йўқ эмасди: “Келинимизга меҳрибонлик қилиб юрган эмишсиз, Бозорбой. Ушлаб олган қушингиз муборак бўлсин!..”

Шу гапларни хаёлимдан ўтказар эканман, яна ўйладим: “Укам яғрини ёзиқ, бўйи тоғдай, келишган йигит эди. Бу эса бир қоп гўшт. Йўқ, гўшт нима, атала. Келин деган мегажин бунинг нимасига учди экан?.. Пулига учган. Ҳа, пулига. Нафс ўлсин-а!” Лекин ўзимни тийдим. Ичимдагини сиртимга чиқармадим. Чиқара олмадим! “Худо бетингни тескари қилсин!” – дедим ичимда.
– Майли, – дедим ташимда. – Бўлар иш бўлди. Энди эски гаплардан наф йўқ… Бирор қоп уннинг иложи бормикан?
– Нима? Ун?
– Ҳа.
– Қирқ кило уннинг нонини кимнинг оғзидан топасиз, икки қоп олинг! – Бозор илтимосимдан қўрғошиндай эриб, рапидадек юзлари ёришиб кетди. –Пулидан қочманг… Шофёримга айтаман, ҳозир уйингизга олиб бориб ташлайди…

Ўзимни соҳиби беғараз тутиб, ака-укалар билан тез орада ичак-қорин бўлиб кетдим. Ўртадаги совуқчилик кўтарилиб, бир-биримизга анча эркинсиб, кўзимизга тик қараб гапирадиган бўлдик. Қишлоқда гап-сўз ўрчиди. Биласиз, бекорчи аҳлининг оёғи эмас, тили кўпроқ ҳаракатда бўлади. Отамнинг кўнгли кўтарилар деган умидда йиққан-терганимга эскироқ “Москвич” олиб берганимдан кейин бундай гаплар суваракдай болалаб кетган эди: “Фалончи укасининг мурдасини эски машинага алмашибди”.

Хаёлимда ҳамма устимдан кулаётгандай. “Кулса, энасининг қорнига”, дедим. Ғанимларим билан аввалгидан ҳам яқинроқ бўлиб олдим. Гўё орада ўлим бўлмаган, хусумат йўқ, араз йўқ. Лавҳу луъбга мойиллигимиз ортиб, гўё ўйин-кулги, таралабедодликни касб этдик. Тез-тез бирга ичамиз. Баъзан пул тикиб, баъзан шунчаки, эрмак учун қимору шиш-биш ҳам ўйнаймиз.

Баъзан Бозорбойдан атайлаб қарз сўрайман. Лекин у пулини қистаб келган кун бўлмайди, дарҳол узаман. Ака-укалар ҳашар қилса, “ҳорманг, бор бўлинг”га чиқаман. Ҳазил-ҳузул, ўйин-кулги – мўл-кўл. Илгари мени унчалик кўзига илмайдиган Бозор энди ўзи билан тенг кўрадиган бўлиб қолди. Ҳар ҳолда, менга шундай туюлар эди. Мен ҳам уларнинг ҳурматини жойига қўйиб юравердим.

(Давоми бор)

МАҚОЛАНИ ДЎСТЛАР БИЛАН БАҲАМЛАШИНГ