Исмат Хушев: Қудратли матбуот вазирининг уч фожеаси… (Биринчи қисм)
Исмат Хушев
Рустам Шоғуломовнинг ўлими: парвоз ва инқироз.
ёки
Қудратли матбуот вазирининг уч фожеаси.
Мен Шоғуломовнинг некрологини Аъло Маҳсумовичдан ошириб ёзолмаслигим мумкин.
Рустам Шоғуломов ўлими менга бутун совет даври матбуотини яна бир бор кўз ўнгимда гавдалантирди.
Гарчанд ўзим ҳам ўша давр руҳиятининг маҳсули бўлсам-да, Шоғуломов каби гигант шахсларнинг ҳаётдан кетиши қоронғу осмон бағрини тилиб ўтган чақмоққа ўхшайди.
У бир зум бўлса-да, бу тубсиз ва зулмат қоплаган осмонни қоқ иккига бўлиб ёритиб ўтади.
Бугунги ўлим – Шоғуломовлар династиясининг машҳурлигига муайян нуқта қўйиши табиий…
Яна бир неча соатлардан сўнг “Дунё ўзбеклари” Бош муҳаррири Исмат Хушевнинг Ўзбекистон давлат матбуот қўмитасининг ўн беш йиллик раиси Рустам Шомуродович ўлими муносабати билан ёзилган таҳлилий мақоласини ўқийсиз.
Исмат Хушев: Рустам Шоғуломовнинг ўлими: парвоз ва инқироз – Ёднома
Исмат Хушев
Рустам Шоғуломовнинг ўлими: парвоз ва инқироз.
Қудратли матбуот вазирининг уч фожеаси.
Республиканинг “бош цензур”и ўзи яратган қонун қоидалар қопқонига ўзи ҳам тушди…
1.
2014 йилнинг 21 январь тонгида Тошкентда – Ўзбекистон матбуотининг кўзга кўринган ва йирик арбобларидан бири Рустам Шоғуломов 81 ёшида ҳаётдан кўз юмди.
Мустақилликка қадар салкам йигирма йил “Ёш ленинчи” газетасини бошқарган, ундан кейин эса роппа роса ўн олти йил мустақил Ўзбекистон матбуотига воизлик қилган, Республика Матбуот Қўмитасини бошқарган таниқли давлат мулозими вафотига расмий Тошкент муносабат билдирмагани мени ажаблантирди.
Шу билан бирга унинг ўлими – бутун совет ва мустақиллик даври матбуотини кўз ўнгимда бир-бир гавдалантирди.
Гарчанд ўзим ҳам ўша давр руҳиятининг маҳсули бўлсам-да, Шоғуломов каби гигант шахсларнинг ҳаётдан кетиши, бу ёруғ дунёни тарк этиши – биз истаймизми, йўқми – қоронғу осмон бағрини тилиб ўтган чақмоққа ўхшайди.
У бир зум бўлса-да, бу тубсиз ва зулмат қоплаган осмонни қоқ иккига бўлиб, ёритиб ўтади…
2.
Мен Шоғуломов некрологини талантли журналист Аъло Маҳсумович Хўжаевдан ошириб ёзолмаслигим мумкин.
Унинг ўлимини эшитганимда эрта бир кун некролог мақола ёзаман деб ўйламаган ҳам эдим. Чунки эслайдиганлар, унинг оиласи ва яқинларига таъзия билдирадиганлар менсиз ҳам кўп бўлса керак деб ўйлагандим.
Рустам Шоғуломовнинг вафоти муносабати билан – унга некролог ёзишдан кўра кўпроқ унинг Тошкентдаги юзлаб журналист шогирдлари, даврадош дўстлари, улфатларининг бугунги етим ҳолатини кўз олдимга келтиришга ҳаракат қилдим. Улар энди Шоғуломовсиз қандай яшаркин, Ўзбекистон матбуоти энди ўзининг қудратли халоскорисиз қандай кун кўраркин деб ўйлаган эдим.
Лекин мен бугун Ўзбекистонда эмас, балки олис Канадада яшаётганим учунми, ватандаги ҳақиқий вазиятни билмаган, хато қилган, адашган эканман…
Некрология борасида Ўзбекистон тарихида алоҳида тартиб яратиб, кимга таъзия билдириш ва билдирмаслик, ким ўлганда сукут сақлашлик “қонун қоидаси”ни яратган “ижодкор”нинг ўзи ҳам – республикада унинг раҳнамолигида чиқиб турган бир минг беш юз (1500) дан зиёд газета ва журналларнинг биронтасида ҳам икки сатр таъзияномага муносиб кўрилмади.
Ҳолбуки у киши Президент ўтказган йиғилишларда, ҳукумат анжуманларида, тантанали мажлисларда соҳа ҳақида гап кетганида: “Менинг қўл остимда бир ярим мингдан зиёд матбуот нашри бор. Мен ана шунча матбуот лицензиясига рухсат бериб, имзо чекканман. Бугун бу даргоҳда юз мингдан ортиқ шогирдларим ишлайди! Истаган ишимни истаган пайтда қилишим, любой матбуотни ёпиб, ходимларини кўчага ҳайдаб юборишим мумкин” – деб фахр ва ифтихор билан, момоталоқ бўлгунича кўкрагига уриб мақтанарди.
Шоғуломов тақдир унга ато этган бу рутба ва вазифа билан астойдил фахрланар, ғурурланар, бу фахр ва ғурур унга ажиб бир завқ-шавқ берарди.
Ажабки, шундай арбобнинг ўзи бугун шунча минглаб газета ва журналларнинг бирортасида ҳам икки оғиз некрологга лойиқ топилмади. Шунча минглаб шогирдларидан бирортаси уни эслаб, ё яхши, ё ёмон деб бир оғиз таъзия ёзмади…
Яна такрорлайман, мустақиллик даври матбуотига 16 йил, яхшими ёмонми, раҳбарлик қилган бу инсон вафот этганида лом мим демаслик адолатдан бўлармикан? Бу – унинг ўша мақтаниб гапириб юрган юзлаб муҳаррир шогирдлари, минглаб журналист ноширлари учун ҳам, унинг хизмати ва садоқатидан беқиёс фойдаланган, завқланиб баҳра олган Ўзбекистон ҳукумати учун ҳам – уят эмасми?!
Бизнинг Ватандан жудо бўлишимизга қайсидир маънода сабабчи бўлган бу инсоннинг хотираси ҳаққи ҳурмати, у кишининг вафоти боис энди ўзимиз олис Канададан бўлса ҳам, бир оғиз муносабат билдирмасак, адолатдан бўлмас…
3.
Мен Шоғуломов билан ҳаётимда биринчи маротаба 1975 йилнинг ёз ойларида кўришган эдим.
Умр оқар дарё деганлари рост экан. Шунга ҳам аллақачон сал кам қирқ йил бўлибди.
Ўрта мактабни битириб, ТошДУнинг журналистика факультетига ўқишга кириш учун отамнинг этагидан тутиб Тошкентга келганимда, факультетдаги масъуллар имтиҳондан олдин ижодий конкурс бўлишини, бунинг учун эса мақолаларим нашр этилган бирор бир газета ва журнал редакциясидан тавсиянома кераклигини айтишди.
Мактабда ўқиган давримда “Ленин учқуни”, “Гулхан” ва “Ёш ленинчи” да “И.Хушев” номи балан мақола-ю, шеърларим босилиб турарди.
– Иложи бўлса “Ёш ленинчи”дан олиш керак, бош муҳаррир Шоғуломовнинг ўзи ҳам “Ижодий конкурс” ҳайъатига аъзо, – деб қолди бизга йўл йўриқ кўрсатган самарқандлик домла Сайди Умиров…
4.
Туш пайтида отам билан “Инқилоб хиёбони” атрофидаги ўн олти қаватли – пешонасида соати бор муҳташам бинони топиб бордик.
Ичкарига кирайлик десак, навбатчилар қўйишмади: “Ҳамма тушликда” , дейишди. Ноилож ташқарига қайтиб чиқдик.
Отам бурчакда сигарет чекиб турган нотаниш бир йигит билан уч-тўрт оғиз гаплашди, сўнг ёнимга келиб: “Елкаcига костюмини елвагай ташлаб юрадиган одам Рустам Шоғуломов экан – “Ёш ленинчи”нинг бош муҳаррири, – деди.
Отам мени бир жойга турғазиб қўйиб, ўзи катта кўчанинг ёқасига кетди.
Бир пайт қapaсaм, oтам айнан костюмини елкасига елвагай ташлаб олган пасон бир киши билан гаплашиб келяпти.
– Ўғлингиз шу йигитми? – деб cўради Рустам ака менга синчиковлик билан разм солиб.
– Ҳа, шу йигит, – деди oтам. “Қани, юр-чи”, – деб йўл бошлади Рустам ака ўзига хос виқор билан.
У бизни бошлаб лифтга чиқди. Қайсидир қaвaтгa кўтарилдик.
Узун йўлак бўйлаб хонасига олиб кирди. Калта стил кўйлак кийиб, сочларини ёйиб юборган оҳудек ҳуркак котибасига чой дамлатди. Отам билан уёқ-буёқдан гаплашиб ўтирди.
Бир-икки пиёла чой ичилгач, камон қошли дилбар котиба бир варақ қоғозни кўтариб хонага кирди.
Рустам ака уни ўқиб остига имзо чекди-да, отамга узатди.
Сўнг: “Омадини берсин” деб бизни йўлаккача кузатиб қўйди…
5.
Шу тариқа журналист бўлишимдан олдин биринчи маротаба Рустам аканинг суҳбатидан ўтганман. Йўлланмасини олганман.
Шоғуломов ўша пайтда кўзимга бу дунёдаги энг катта ва қудратли журналист, буюк инсон бўлиб кўринган эди.
Кейин йиллар ўтиб, ўзим ҳам Бош муҳаррир бўлгач, Рустам ака билан ҳаётда жуда кўп маротаба тўқнаш келдик. У киши баъзан: «Сени журналистикага киришингга ўзим йўлланма берганман, лекин ҳали бир пиёла чойингни ичганим йўқ» деб ҳазиллашиб қўярди.
Рустам Шоғуломов олифта ва мағрур, лекин қўли очиқ ва мард одам эди. Унинг дўстлари кўп, шогирдлари беҳисоб, лекин душманлари ҳам бисёр эди. Газета ва журнал Бош муҳаррирлари ундан чўчишар, уни ёмон кўришарди.
Лекин учрашиб ё кўришиб қолишганда энг азиз ва қадрдон одамларини кўриб қолгандай ажиб бир мутеълик, ғаройиб бир меҳр – муҳаббат билан таъзим бажо айлаб сўрашишарди…
6.
Ўзи умр бўйи бирор сатр мақола ҳам ёзмаган бўлса-да, совет даврида қарийб йигирма йил ёшлар газетасига бош муҳаррир, мустақиллик йилларида эса ўн олти йил давомида бутун ўзбек матбуотига етакчилик қилди.
Айни пайтда республиканинг бош цензорлик вазифасини ҳам тарихда мисли кўрилмаган даражада бешафқатлик билан бажарди.
У журналистлар учун матбуот ҳақидаги бир неча «темир қонун»ларни яратиш ва чоп этиш ташаббускори бўлиб, айни пайтда ижодкорлар учун беомон қопқонлар яратилишига ҳам каттагина замин ҳозирлади.
У ана шундай чекловчи ва ижодкорнинг қўл оёғини кишанловчи қонунларнинг ашаддий тарафдорлари бўлиб, бу “ижоди” ва фаолиятидан ўзи ҳам завқланиб, ҳузур қиларди…
Хуллас, у ўзбек матбуотига «қойил мақом» даражада раҳабарлик қилди.
Раҳбарлик қилганда ҳам айтгани – айтган, дегани – деган бўлди…
