“Дунё ўзбеклари”га адолатли давлат қуриш орзусида ёзилган мактуб

---

Носир Нўъмон: Кимда қудрат – унда хақиқат. Адолатли давлат қуриш орзуси

“Дунё ўзбеклари”дан:

Нашримизга ҳар куни ўнлаб хат ва хабарлар келади. Уларнинг ҳаммасини ўқиб, ажрим қилиб чиқиш керак бўлади. Кимгадир жавоб ёзилади, кимнингдир хати эълон қилинади, кимгадир жавоб ёзмасликка тўғри келади.

Қуйида эълон қилаётган матнлар – муаллиф таъбири билан айтганда – энг адолатли давлат қуриш орзусида ёзилган дастур ва тамойиллардан иборат. Бирор бир сиёсий партия ваё тузилма раҳбари эмас, балки оддий бир ўқувчининг бу ёзганларини ўқиб, юрагимда ажиб бир умидбахш қониқиш ҳосил бўлди.

Чин юракдан ёзилган ва юксак адолатпарварлик ҳисси билан йўғрилган бу матнларни Сизга ҳам илиндик…

Исмат Хушев,

“Дунё ўзбеклари” Бош муҳаррири,

Торонто шаҳри, Канада, 8 апрель, 2017 йил…

Кимда қудрат – унда хақиқат.

Ер юзидаги барча давлатларга, хукуматларга, халқларга, миллатларга тинч-тотув келажак учун “Мутлоқ давлат” тузиш кўрсатмаси билан

МУРОЖААТ

Бизнинг ушбуни ёзишимиздан мақсад бугунги кунда дунё давлатлари орасидаги масофа замонавий технологиялар оқибатида жуда ҳам яқин бўлиб қолди. Бунинг оқибатида бир давлатдан иккинчи давлатга бориш,телефон ёки интернет орқали воқейликдан бир вақтнинг ўзида хабардор бўлиш имкони  яратилди. Халқлар, миллатлар, динлар бир-бири билан ёнма-ён яшашига тўғри келаяпти. Бундай реалликни тушуниб етмаган сиёсатчи давлат рахбарлари қонунларни эскичасига ушдаб туриб халқлар, миллатлар ва динлар орасидаги низога сабабчи бўлаётганини тан олишмаяпти. Ёки ўз кучларига ишониб фақат ўзларига манфаатли сиёсатда бўлишаяпти.

Келажакда бирон бир давлат ўз ичида яшаётган миллат ва дин вакилларини хуқуқларини камситар экан – тинчлик бўлмайди.Ривожланган давлатлар динга бўлган муносабатини қонунан ўзгартириш вақти етди.  Бир инсоннинг иккинчи инсондан устунлиги тарғиб қилинар экан уруш хеч қачон тугамайди. Дунёни бошқаришни ўзларига лозим кўрган “Фиръавн”лар ер юзида одамларнинг сонини хам белгилаш учун, қурол сотиб ресурслардан текин фойда олиш учун урушларни тўхтатишни исташмайди. Сиёсатчилар бу йўлда хар қандай қабихликларга боради. Диктатор хукуматлар билан уялмасдан қурол сотиш ва диктаторларга ўз халқига зулм қилиш учун ёрдам берадиган шартномалар тузишади ва амалга оширишади. Дунёнинг етакчи давлатлар рахбарлари бундай харакатларини ўз халқининг тинчлиги учун ва иқтисодиётининг барқарорлиги учун қилётганини айтиб оқланмоқчи бўлишади. Лекин бундай ёлғон сиёсат тинчлик олиб келмайди, чунки замон ўзгарди. Шунинг учун тинчликнинг кафолати – бу Адолатнинг хамма инсониятга тенг юритилишидадир. Эндиликда давлатнинг асосий қонуни-конституция фақат партиялар ғоялари ва устувор миллат  манфаати  томонидан эмас балки озчилик бўлган миллатлар ва динлар урф одатлари  ҳам хисобга олинган холда қабул қилиниши керак. Мана бундай конституция мутлоқ контитуция бўлиши муқаррар.

Энди бир мозийга назар ташласак. Европа ўзининг либерал ва демократик қонунда эканини айтиб келади. Норвегиядаги қотил Брейвик нима жазо олди – шу адолатданми, Етмиш олти одамни қотили ўлимга лойиқ эмасмиди. Агар ўлдирилган одамларнинг яқинларидан сўралганда улар кечириб юборишармиди – албатта йўқ чунки ўлганларнинг хуни олиб берилмади. Агар бу молиявий зарар бўлганида ўндирилиб берилар эди. Инсон қадри молиявий бойликдан кейин туриши жахолатдир. Энди демократия дегани халқ бошқаруви дегани бўлса бундай қонунни халқ танламаган эканда, тенглик  бўлса ўлганлар билан Брейвик тенг бўлмадику, уларнинг хам танлови Брейвикни қатл қилиш бўлар эдику. Агар ўлим жазоси бўлганида Брейвик бу қотилликларни қилмаган бўлар эди, шунча одам омон қолган бўлар эди. Норвегия давлати конституцияни шу вақтда ўзгартириб ўлим жазосини унга белгилаганда ҳам ҳеч ким эътироз қилмаган бўларди. Хатто йиртқич ҳайвон қилмайдиган вахшийликни қилган, ўн марта ўлимга лойиқ қотилни бундай сийлаш бу – жахолат, разолат.

Бугунги кунда инсонлар дунёқараши шундай тор бўлиб бораяптики мансаб ва бойлик ақл ўлчовига айланиб қолди. Бу эса моддийлик фалсафаси хамма тушунчалардан устун бўлиши ва бундай фалсафа инсониятни инқирозга олиб боради.

Моддийликни манавийликдан устувор бўлиши халқнинг миллат сифатида инқирозга учрашига ва оқибат миллат йўқ бўлишига олиб келади.

КОНСТИТУЦИЯ

Қабилалар, халқлар ўзлари маълум бир тартиб асосида яшашлари учун қонунлар ўйлаб топиб келишган. 15-18чи асрларга келиб қонунлар конституция холатига кела бошлаган.  Лекин бугунга келиб хам давлатлар конституциялари мукаммал эмаслиги аён бўлиб қолди. Шунда бир савол туғилади – қонунларни кимлар топиш керак. қонунларни рахбар сиёсатчилар эмас, хар хил мансабда ишлаб қонунчилик палаталарига кириб олган сиёсий оқимга қараб фақат қўл кўтариб ўтиришга ярайдиган депутатлар эмас –мустақил фикрга эга файласуф донишмандлар ўйлаб топишса мақсадга лойиқ бўлар эди.  Хар қандай қонун хаётда адолат қила олмас экан бу нотўғри қонундир.

Хар қандай қонун, қарор, хукм бир одамнинг қўлида бўлар экан адолатсизликлар ва хатоларнинг чеки бўлмайди. Шундан келиб чиқиб сиёсатчи давлат рахбарларининг яккахокимлик ваколатлари чекланган бўлиши керак. Давлат рахбарлари муҳим қарорлар ва шартномалар қилганда донишманд маслахатчилар билан келишган холда уларнинг розилиги билан  қилиш керак. Донишмандлар халқ ичидан конкурс асосида бутун халқ сайлови билан сайлов қонуни  асосида сайланиши керак. Шахар, туман ва вилоят хокимлари (мэр, губернатор) умумхалқ сайловлари орқали сайланишлари керак. Тайинлаш системаси мутлақо йўқ қилиниши керак.

Конституция қонунлари давлат ичидаги хар бир миллат урф-одатларини ва диннинг конфессияларининг қонунларига зид келмаган бўлиши шарт. Шунинг учун қонунчилик палатасида дин вакиллари албатта бўлиши шарт. Бундай қабул қилинадиган қонунлар тинчлик кафолатидир. Бундан 2500 йиллар олдин Римда ғоялар уруш билан эмас бахс ва сиёсат билан хал қилиниши учун Сенат қабул қилинди. Бугунги кунда  бу дунё (светское государство) қонуни билан яшайдиган давлатларнинг энг катта келиша-олмайдиган мухолифати бу дин вакилларидир.

Қадимги Рим сенати тушунган хақиқатни бугунги сиёсатчилар тушуниб етмаяпти. Улар хаммаси куч ва пул билан хал қилинади деб ўйлашади. Лекин тарих бундай эмас эканлигини бир неча бор кўрсатган. Хаттоки куч ва бойлик билан ғолиб келганда ҳам ғолиблик – хақ дегани эмас. Конституциянинг адолатлиги, софлиги ва қонунларнинг холис ижро этилиши халқнинг хулқини яхши томонга ўзгартиради ва хукуматга бўлган ишончини мустахкам қилади. Бундай давлатда нотинчлик бўлиши мумкин эмас, чунки норозиликнинг ўзи бўлмайди. Афсуски хукумат тепасида бўлган сиёсатчилар ва алохида рахбарлар давлатни бошқариш учун фақат ўзларига қулай бўлган йўлни танлашади. Яна улар ўз манфаатлари йўлида тутган йўлини халқ ғамини ейишда энг одил ғоя эканлигини қўлларидаги мавқэъдан фойдаланиб тарғиб қилишади. Давлат конституцияси тузилганда ёки ўзгартирилганда хукумат тепасида турган партия ва бир гурух сиёсатчилар ўз ғояларига (идеология) ва манфаатларига асосланиб қонунлар киритади. Бу эса халқ фикри билан хамиша ҳам тўғри келавермайди. Агар давлат кўп миллатли ва кўп дин конфессияли бўлса фақат бир-икки ғояга асосланган қонунлар эътирозлар ва жанжаллар, охир-оқибат урушларга олиб келади. Бундай холатлар тарихда кўп такрорланаётган хақиқатдир.

КОРРУПЦИЯ

Хукуматнинг биринчи душмани бу коррупция буни хамма билади лекин бунга амал қилмайди. Коррупция ҳам Давлат,ҳам жамият душмани бўлиб унга амнистия қўлланиши мумкин эмас. Коррупция иқтисодни ва жамият ичидаги хуқуқларни издан чиқарадиган, ривожланишга  тўсқинлик қиладиган иллатдир. Бу қонунга амал қилмаган ва унга қарши курашмаган хукумат коррупция ботқоғига ботади ва халқ ишончидан чиқади. Диктатор хукуматлари бунга амал қилишмайди албатта, чунки уларга халқнинг фикри қизиқ эмас. Улар коррупцияланган холатда бошқаришни маъқул кўради, хар қандай қарор ва қонунларни ўзлари хохлаганча ёзишади ва ўзгартиришади. Лекин ўзлари чиқарган қонунга ўзлари амал қилишмайди. (“Ўзи чиқарган қонунга ўзи амал қилмайдиган хукумат – бандитлар шайкаси” Марк Аврелий).  Бунинг охири қўзғолон ва уруш билан тугайди. Тинчликни шиор қилган хар қандай хукумат – тенгликни хам шиор қилиши керак.

СУД

суд системаси тарихи шуни кўрсатадики мукаммалликка энг яқин бўлган суд бу- суд хайъати (присяжние) билан бўлган суддир. Қолган холларда судга хукумат органлари ва мансабдор шахслари таъсири оқибатида суд  хаттоки кинституция ва жиноят кодексларига зид бўлган хукмларни чиқарганликларини гувоҳи бўлганмиз. Инсоният тарихида хали суд ҳайъати билан бўлган судлардан одилроқ суд жараёни бўлмаган ёки топилмаган. Судъялар фақат сайлов билан белгиланиши керак, шунда у ҳеч ким олдида қарздор бўлмайди. Судъя қонунни бузмаган холатида хар қандай аралашувдан холи бўлиши ва унинг устидан хар қандай рахбарликни дахлсизлиги кафолатланиши шарт. Судда қораловчи прокурор ва химоячи адвокат бўлади буни хамма билади. Прокурор фақат қонун химоячиси бўлиши керак, буни тўғри тушуниш керак – қонун химоячиси дегани хукумат химоячиси дегани эмас. Хукумат рахбарлари хар хил партия ва оқим вакиллари бўлиши мумкин ва уларнинг идеологик ғоялари бўлиши аниқ. Прокурор фақат конституция — қонунга хизмат қилиши керак. Адвокат судланувчининг розилиги билан хар қандай одам бўлиши мумкин. Адвокат дипломсиз ёки бошқа касб эгаси хам бўлиши мумкин, агар у қонун асосида химоя қилишни уддаласа қолганини аҳамияти йўқ. Адвокатларга бериладиган рухсатнома оддий тадбиркорга бериладиган рухсатномадан фарқ қилмаслиги керак. Адвокатлар рухсатномаларини бериш вазирликлар даражасига олиб чиқиш адвокатларнинг ваколатларини чеклашга ва химояланувчининг тақдирини қораловчи қўлига қолишига олиб келади – бу эса адолатсизликдир. Бирон бир юк тортилишидан олдин тарози палласи тенг бўлиши керак.

ЖИНОЯТ КОДЕКСИ

Жиноят кодекслари мукаммаллик даражасига етказилмас экан суд хукмлари адолатсизлик ва хатолардан холи бўлмайди. Хар бир вазиятда чалкашлик жиноят кодекси мукаммал бўлмагани коррупция ва адолатсиз хукмларга олиб келади. Жиноят кодекси шу даражада мукаммал бўлиши керакки судда прокурор билан адвокат  ЖК нинг қайси бобининг қайси бўлимига тўғри  келишини исботлаб бериши керак бўлади холос. ЖКида хар бир жиноят хар хил вазиятларига қараб белгиланиши керак. ЖКда 6 ойдан – 2 йилгача ёки 3 йилдан 8 йилгача деган статъя бўлиши керак эмас. Хар бир жиноят вазиятига қараб бир муддатли жазо билан белгиланиши мақсадлидир. Бир мисол келтирамиз: ўғирликнинг босқинчилик билан содир этилган жиноятини вазиятларда кўриб чиқамиз.

1.

босқинчи уйга бостириб кирди ва уй эгаларини фақат қўрқитиб ўғирлик содир этди – бу холатда 3 ой озодликдан махрум қилиш ва албатта ўғирланган моддий бойлик қопланганда.

2.

Худди шу холатда уй эгаларига нисбатан жисмоний харакат бўлса 6 ой озодликдан махрум қилиш. Албатта бу ерда моддий ва маънавий зарар тўла қопланган бўлиши шарт ва жисмоний зарар қай даражада бўлганлиги билан вазият бошқа бўлимда  кўрилади. Бу мукаммал жиноят кодексидан бир мисол холос. Қонун зарарни тўлалигича ўндириб бериш кафолатида бўлиши керак. Мана бундай вазиятларга қараб жазони белгилаш хар тарафдан адолатлидир. Жиноятчи қилган хар бир харакати учун жазони қандай эканлигини билади ва жазога хеч қандай эътироз қила олмайди. Жабрланувчи ҳам  зарар тўла қоплангандан кейин судга эътирози бўлмайди. Суд системасида коррупция умуман йўқ бўлади. Бундай суд жараёни алохида хеч бир шахснинг қўлида бўлмайди, коррупция бўлмайди. Жиноят содир этган шахс ўзига бўладиган хукмни билади ва хеч қандай эътирозсиз тан олади. ЖКи 20-50 том бўлсин бу унчалик қийин эмас, инсон тақдирини нотўғри белгилаш бу хато эмас – жиноят. Кўпгина давлатлар ўлим жазосига мораторий қўйиши жабрланувчилар томонидан катта норозиликларга сабаб бўлаяпти. Ўлимга лойиқ жиноят қилган одамга ўлим жазоси берилиши – бу адолат, уни авф этиш жахолат ва шу билан бирга жабрланганларга нисбатан зулмдир. Мана бундай жиноят кодексига амал қилган давлат энг адолатли давлат бўлади. Хеч кимни кўрмадикки хукмни қаттиқлигидан ёки юмшоқлигидан норози бўлса. Норозиликлар ва шикоятлар хукмнинг адолатсизлигига бўлади. Хукмларнинг қаттиқлигини зулм билан, хукмларнинг заифлигини адолат билан адаштирмаслик керак. Қонун қаттиқ-адолатли бўлиши керак. Агар хукм адолатли бўлса хукмни шаффоф, яъни оммага очиқ бўлишидан Хукумат халқ олдида юзи ёруғ булади. Мана бундай мукаммал жиноят кодекси одамларни нохақликдан сақлайди ва эркинликни таъминлайди.

АМНИСТИЯ.

Амнистия тўғрисида; Амнистия фақат жабрланувчи томонидан берилиши керак. Яъни амнистия- авф бўлса фақат жабрланувчи кечириши мумкин. агар жисмоний шахсга нисбатан жиноят содир этилган бўлса уни фақат жабрланувчи авф этади ва қонун асосида хукм юмшатилиши мумкин бўлади, лекин қонунни бузгани учун қонун олдида жавоб беради. Агар давлатга нисбатан жиноят содир этилган бўлса хукумат яъни сенат авф этади, бунда сенат халқ олдида бу авф қанчага тушганини ва қанчалик мақсадга лойиқ эканини изоҳлаб бериши керак бўлади. Шундай қилиб хеч қандай лавозим эгаси бировга етказилгар зарар учун жавобгар шахсни кечириб юбора олмайди, жавобгар мархаматни фақат жабрланувчидан кутиши – бу адолатни қарор топишидир. Бундай қонун конституцияда мухрланиши – бу адолатдан. Қатағон тузумда қамалганлар ва нохақ қамалганлар амнистия билан эмас оқланиш (реабилитация) билан озод этилиши керак.

Хар қандай шахс эгаллаган лавозимидан ва аввалги қилган хизматларидан қатъий назар қилган жинояти учун қонун олдида жавоб бериши керак. Хеч қандай депутат, Хоким, Вазир ёки Президент қилган жиноятидан дахлсизлик билан кафолатмаслиги керак, Қонун бузилганда Вазир билан Фаррош бир хил жазо олиши керак – бу эса қонун олдида хамма тенг хуқуқлигидир.

ДИН

21 асрга келиб Дин хар қандай давлатнинг мавжудлигида долзарб масалага айланди. 19 асргача давлатлар сиёсатида дин муҳим ўринда турган бўлса 20 асрга келиб сиёсатчилар бу дунё қонунларини (светское г) олдинга суриб динни давлат сиёсатидан сиқиб чиқаришди. Оқибатда хар қандай мантиқсиз партияларга парламент ва сенатларга очиқ бўлган йўл фақат дин вакилларига ёпилди. Мисол учун: пиво ичувчилар партияси, фохишалар, бесоқоллар партиясига ўхшаш партиялар жиддий сиёсий партия хисобланди-ю, лекин дин партиялари таъқиқ қилинди. Советлар мамлакатида коммунистик партия халқига қилган зулм фашистлар қилган зулмдан кам бўлмади, лекин коммунистлар партиясига таъқиқ қўйилгани йўқ. Хар қандай партия ва оқимларга ўзларининг ахмоқона фалсафасини тарғиб қилишга йўл очилди, лекин фақат дин вакилларига уларнинг фалсафасида хато топиша олмаганликларига қарамасдан таъқиқ қўйилди. Давлатларда ўзларининг нотўғри фалсафасини олдинга илғор сурувчи лидерлар пайдо бўлди. Россияда Ленин бошчилигида коммунистлар партиясини давлат тепасига олиб келди, Германияда  Ҳитлер миллатчилар партиясини олиб чиқди. Оқибатда нима бўлди? – Коммунистлар 70 йил давомида бир неча давлатни социалистик тузумга ўтгазишга эришди. Коммунистлар динни энг қаттиқ тазъиқ остига олишди, улар дин-афюндир деган шиор қилиб олишди. Дин хизматчилари зулмга учради, қамалишди ва кўпчиликлари қатл қилинди. Черковлар ва масжидлар бузиб ташланди. Коммунистлар фалсафаси фақат хаёлан мумкин бўлган, хақиқатда эса инсон хулқи у талабга жавоб бермаслиги маълум бўлди ва 70 йил эришилган империя инқирозга учради. Оқибатда коммунистлар хукмдорлик қилган давлатлар бошқа давлатлардан фан, техника, иқтисод, маданият ва бошқа йўналишларда жуда орқада қолиб кетди. Ҳитлер миллатчи партияси хукуматга келиб нима қилгани хаммага маълум. Миллатчилар партияларига миллатчи Ҳитлер нима қилди сизлар ҳам шу ғоядасизлар десанг, у фақат битта шахснинг айби партия ғоясининг дахли йўқ дейишади. Коммунистларга ҳам совет давлатини бошқарган коммунистлар нима қилди десанг у фақат шахсларнинг айби коммунистик ғояни дахли йўқ дейишади. Лекин диндаги бўлган саноқли шахсларнинг қилган айбларида бутун бошли динни айбдор қилиб кўрсатишади. Аслида динни ниқоб қилиб олинган бўлади холос, диннинг фалсафасида бундай ғоя бўлмаган бўлади. Зеъро охириги юз йил давомида бўлган террорни сархисоб қилсак  асосий дин вакилларига юклатилган террор динда бўлмаганлар қилган террорнинг ярмига ҳам бормайди. Катта урушларгаку динни умуман алоқаси йўқ. Ер юзида қанча қирғин бўлган бўлса диннинг дахли йўқ, фақат хукмдорлар ва миллатчилар қилган .

Ер юзидаги хамма давлатларни давлат даражасига олиб келган бу-дин, лекин бугунга келиб сиёсатчилар бу хақиқатни таън олгиси келмайди, гўёки улар бошқараётган давлатлар бугунги фалсафаси билан пайдо бўлгандек. Хозирги кундаги хақиқат шулки: Хукумат дин билан биргаликда бошқараётган давлат энг тинч давлатдир. Динга зулм қилаётган хукумат бошқараётган давлат энг нотинч давлатдир. Бугунги кунга келиб дин яна долзарб масалага айланди. Динга бўлган зулмга,динга бўлаётган хақоратларга қарши харакатлар бошланди. Динни химоя қилувчилар хар хил оқимларга бўлиниб кетди. Баъзи йўналишлар тинч йўл билан норозилик қилишаётган бўлса, баъзи йўналишлар радикал яъни куч билан қаршиликлар қила бошлашди. Бунда хукуматларнинг ўзлари қилаётган фитналар ҳам сабабдир. Жуда кўп давлатларда дин вакилларига (хижоб, дўппи, сақол) кийимларини таъқиқловчи, ибодатларини ва динини хақоратловчи қонунлар қабул қилинди. Матбуотларида динни масхара қилувчи хақоратлар босиб чиқарилди ва бунга хукумат эркинликни баҳона қилиб кўрсатди. Агар эркинлик бўлса, сабрлилик (толерантность) бўлса нега оддий кийимга шунча шов-шув бўлади. Бугунги кунда ИШИДга ўтиб кетаётган кўпгина одамларнинг ҳам асосий сабаби ўз ватанларида динга бўлаётган нохақликлар ва тухматли зулмлар бўлаяпти. Ўзларини дунё эгалари хисоблаб келаётган кучли давлатлар ўз ғояларини хақ эканлиги ва бунга қарши чиққанлар экстремист, террорист ва хоказо эканлигини пропоганда ва агитация қилиб келади. Уларнинг бундай сиёсати халқнинг тинчлиги учун бўлиб кўринсада, бу ёлғон сиёсат оқибатда кўп нотинчликлар олиб келади. Норозиликлар негизи қаердан бошланганлиги тўғрисида лом-мим демайди. Норози томонни матбуот ва ахборотларда чиқишини таъқиб остига олади. “Агар сиз бирон бир одамни ўзингизга душман билиб унга душманларча муомилада бўлсангиз у ҳам сизга бир кун келиб душманга бўлган муомилада бўлади”. Баъзи давлатлар динни ўз сиёсати йўлида бошқармоқчи бўлади. Хатто ўзлари қўйган дин пешволари томонидан диндорларнинг фикрини ўз сиёсатига бурмоқчи ҳам бўлишади. Дин энг эркин сиёсат эканлигини улар билишмайди, динда инсонга тоъбе бўлиш йўқ, хаттоки у энг катта пешво бўлса ҳам. Хукумат қўйган дин пешволари хукумат ғоясини тарғиб қилиб баъзан дин қонунларига зид бўлган фатволарни бериб одамларни  тўғри йўлдан қайтиб нотўғри оқимларга ўтиб кетишларига сабабчи бўлишади. Лекин улар одамларнинг нотўғри йўлга кириб кетаётганликларида ўзларининг  иштироки борлигини, ўзларининг хукумат ғояларини динга аралаштириб одамларнинг бошқа йўлдан хақиқат излаб кетаётганликларида ўзларининг катта айблари борлигини тан олишмайди. Динни бошқариш мумкин эмаслигини тушуниб етиш керак. Дин билан тенг хуқуқли муомилада бўлиш керак. Ер юзида ҳеч қайси дин зулмга даъват қилмайди, аксинча зулмдан қайтариб яхшиликка чақиради. Бу руйхатга нотўғри йўлдаги зулмга чақирувчи секталар кирмайди, уларнинг ғоялари ғайриинсоний хисобланади ва уларга нисбатан таъқиқ хақлидир.

ГЕОСИЁСАТ

Геосиёсий манфаатлар асрлар давомида давлатлар ўртасидаги урушларга сабаб бўлиб келган. Албатта геосиёсат негизида иқтисодий манфаатлар ётиши аниқ. Хозирги 21 асрда геосиёсат ер юзидаги давлатларни энг хатарли вазиятга олиб келаяпти. Бугунги замонавий қурол яроғ урушларни тарихдаги энг қирғинбарот уруш бўлишига сабаб бўлаяпти. Дунёнинг энг кучли давлатлари бир-бирлари билан тортишишларида кичик заиф давлатларни ўзларининг қуролларини синайдиган жанг майдонларига айлантириб олишди. Кучли давлатлар қўллари етган жойда ўзларининг манфаат сиёсатини юргизиб кўп урушларга сабаб бўлишаяпти. Оқибитда миллионлаб қочқинлар  армияси пайдо бўлди. Биз бу урушлар қандай бошланганлиги, қайси давлатнинг бунда қандай мақсадлари борлиги тўғрисида қайтариб ўтирмаймиз. Бу геосиёсат ичидаги хар хил мақсадлар ва манфаатлар тўғрисида дунёнинг жуда кўп сиёсатчи ва жуналистлари  ўз фикрларини айтиб ахборот бериб туришибди. Биз бу геосиёсат оқибати нима бўлиши ва уни қандай олдини  олиш мумкинлиги тўғрисида бўлади. Миллионлаб қочқинларни озми-кўпми ривожланган давлатлар қабул қилишга мажбур, чунки ўзи пиширган ошни ўзи ейди. Қочқинларнинг бир қисми ўша ерда ўтроқ бўлиб қолиб кетади, кўп қисми албатта қайтади. Уларнинг ҳам қайтиши учун у давлатлар ўзлари вайрон қилган шаҳарларни  қайтадан қуриб беради. Эвазига нефть ва бошқа бойликлардан олиб туради,лекин булар вақтинча бўлади. Қарамда бўлган давлатлар вақти келиб ўз хақларини талаб қилишни бошлайди, албатта хукумат асосий манфаатни ўз қўлига олишни истайди. У вақтга келиб бошқа лидерлар кўтарила бошлайди ва улар ўз талабини қўйишади. Лекин у даврга келиб жанг майдони хозиргидек бўлмайди. Бугунги кун урушни бошидан кечираётган халқларга катта дарс бўлаяпти. У даврда катта давлатлар аралашуви ўзларига жуда қимматга тушади. Энди у давлатларнинг ҳам ичида қирғин жанглар бўлади. Ахоли кўп фарқи билан бўлса ҳам ҳамма давлатда жабр кўради. Катта давлатлар хукуматлари ички нотинчликлар оқибатида инқирозга учрайди. Дунёнинг тинчлиги хавф устида қолади. Буларнинг хаммаси таҳмин дейишингиз мумкин, лекин бугунги кун хақиқати шундай хулосага мажбур қилаяпти.    Энди буларни олдини олиш бошқа масала, бунинг учун:

1) Уруш тепасида турган катта давлатлар ўз геосиёсатини ўзгартиришлари керак.Қурол сотиш ,арзон нефть ва бошқа бойликларга эга бўлиш манфаатларини, одамларнинг ер юзидаги сонини қисқартириш-белгилаш сиёсатини қайта кўриб чиқишлари керак.

2) Ривожланган катта давлатлар ўз ичларида бўлган кам сонли миллат вакилларига ва бошқа дин вакилларига бўлган сиёсатини ўзгартириши керак. Бу давлатлар асосий халқи ҳам ўзга миллат ва динга бўлган қарашларини ўзгартиришлари керак бўлади. Худди шундай сиёсат ва қарашларни ташқи сиёсатида ҳам кўрсатишлари талаб қилинади. Улар ўз сиёсатларида тоталитар, Диктаторлик тузумидаги хукуматлар билан бўлган сиёсатини ҳам манфаат олиш учун эмас адолат қилиш учун ўзгартиришлари керак. Бу бир томондан қийин, иккинчи томондан осон кўринади. Қийин томони шундаки: миллиардлаб фойда кўраётган фиръавнлар қурол сотиш, арзон нефтьдан воз кечишларини ақлларига сиғдира олмайдилар, ер юзи яшаш учун неча одам қолиш кераклиги сиёсати ҳам уларни ғамидек. Катта давлатлар халқлари ҳам ўзларининг яшаш фалсафасини ўзгартиришни исташмайди, уларга ўзларини бошқалардан устун миллат ё халқ деган кибр тушунчаларини ўзгартиришга йўл бермайди. Хамма бало шундаки бундай сиёсат ва фалсафа бугунгача ўзини оқлаб келган. Энди замон ўзгарганлигини ва бундай сиёсат ва фалсафалар ҳам ўзгариш кераклигини тан олишга бўйинлари йўғонлик қилаяпти. Ушбу давлатлар халқлари ўз тинчликлари учун хукуматдан адолатли сиёсатга ўтишни талаб қилишлари керак. Келажакда фақат адолатли сиёсат олиб борадиган давлатларда тинчлик кафолатланади. Шундай қилиб геосиёсий манфаатлар куч қўллаш усулидан сиёсий келишувларга ўтмас экан иккала томонда ҳам тинчлик бўлмайди.

ҒОЯ

Хар хил партия ва сиёсий уюшмалар хукумат тепасига келганда фақат ўзларининг ғоялари устувор бўлишларини хохлашади, бу тушунарли албатта. Лекин баъзи давлат хукуматлари ўз ғояларини одамлар фикрига ҳам сингдирмоқчи бўлишади. Улар ўз ғояларини мактаб дарсликларига киритишади, маорифнинг хар бир йўналишида илғор суришади. Мактаблар, колледжлар, олий ўқув юртларида имтиҳонларида ўз рахбарларининг маърузаларини имтиҳон саволларига киритишади ва ўқиш дарсликларига киритишади. Давлат корхоналарида ишга қабул қилишда ҳам хукумат ғоясига қарши одам ишга олинмайди. Хукумат ўз ғоясини тарғиб қилиб ёш авлодни манқуртга (зомби) айлантиради. Оқибатда инсон фақат шу ғояни ҳаёт фалсафаси билиб фикр юритишга умуман қодир бўлмай қолади ва хукумат ғояси энг юқори чўққига чиқади. Лекин хеч қайси партия ғояси мукаммал эмаслиги панд бериб қолади. Хукумат ўзи қилиши керак бўлган вазифани ҳам уддалай олмай қолади. Шунда хукумат ўз айбини яшириш учун хато ва камчиликларини бошқаларга юкламоқчи бўлади. Бу муттахам йўлда мухолифат ва дин рақибдан душманга айлантирилади,бу асосий муаммодан чалғитиш йўлидир. Биз бу холатни Совет иттифоқи тузумида коммунистлар партиясида кўрдик. Оилаларнинг бузилишидан тортиб ёшларнинг нотўғри йўлларга кириб кетишигача, иқтисодни абгор аҳволидан тортиб давлат хавфсизлигигача мухолифат ва динни айбдор қилиб кўрсатади. Чунки халқ хукуматдан умидини узиб диндан илинж қила бошлайди. Бунда хукуматнинг рақиби мухолифат ва дин бўлиб,дин ҳеч қандай ғояни ўз фалсафасидан  устун қўймайди. Хукуматдаги партия ўзига бўлган танқид ва талабларни қабул қила олмайди, чунки улар ўзларини халқдан устун қўйишади ва бу танқид-талабларни хақорат деб тушунишади. Муттахамлик билан ўзларига бўлган эътирозларни – “бизни кўролмаслик, давлатимиз тинчлигига раҳна солиш” деб халқнинг орқасига ўтиб олиб ўзларини ҳимоя қила бошлайди. Баъзи давлатлар хукуматлари мана бундай коррупция ботқоғига ботиб ўз халқига йиллар давомида зулм ўтказиб келаётгани бугунги 21 асрда феодал тузумининг замонавий кўринишидир. Бундай ўзидан  бошқа ҳеч кимни тан олмайдиган яккахокимлик сиёсати жамиятни бўлиб юборишга сабаб бўлади. Улар ўзларининг хукумат тепасидан тушмаслиги учун хар қандай қабиҳликлар ва фитналардан ҳам қайтишмайди. Миллатларни,динларни бир-бирига қарши қўйиш ҳам шу фитналар хосилидир. Партия ва сиёсий уюшмалар ғоялари дин фалсафасига қарши сиёсий жангда мағлуб бўлиб келган, шунинг учун мухолифат ва динга қарши тухматлар ва бўхтонлар қилиб жисмоний зулмлар ўтказиб келган. Лекин бугун замон ўзгарди, партия ва сиёсий уюшмалар осмондан ерга тушсинлар, бугунги хақиқатни тан олсинлар. Уларнинг нотўғри ғоялари жамиятни инқирозга олиб келганини кўзларини очиб кўрсинлар. Баъзи давлатлар рахбарлари ўз ватанларида қинғир ишларни қилиб бошқа давлатларга қочиб кетишади, лекин ер юзидан қочиб кетишнинг иложи бормикан, қолаверса ўз виждонингдан қочишни иложи бормикан – агар у бўлса. Ғоялар курашининг чеки бўлмайди,бунда мутлоқ ғолибнинг ўзи ҳам бўлмайди.

Шундай қилиб хукумат давлатни бошқаришда ғоявий яккахокимликдан воз кечиш керак. Давлат бошқарилишида фақат қонунни асос қилиб олиш керак, қонун эса шаффоф нуқсонсиз бўлиши шарт. Ғоялар ва фалсафаларни жанг майдонларидан сиёсий майдонларга кўчириш керак. Фикр эркинлиги қонунан амалда таъминланиши шарт.

МУХОЛИФАТ

Ҳар қандай хукумат ёки партия мухолифати бўлиши амалдаги партия ва хукуматнинг ўз ишида зийрак бўлиши ва ўз хатоларидан огоҳ бўлиб туришини  кафолатидир. Мухолифатни рақиб эмас душман деб билиш хукуматни авторитар бошқарувга интилишидир ва бунинг оқибати диктаторлик тузумига олиб келади. Биз тарихда мана шундай сценарийни жуда кўп гувоҳи бўлганмиз. Амалдаги хукуматнинг ўз хато ва камчиликларида мухолифатни айблаши муттахамликдан бошқа нарса эмас. Сиёсий мухолифатни амалдаги хукуматнинг давлат бошқаришида жуда муҳим ўрни бор. Ҳеч қандай партия ёки алоҳида рахбар хокимиятни ёлғиз ўзиники қилиб олишга на қонун олдида, на мантиқан хаққи йўқ. Агар давлат демократик тузумга даъво қилар экан хамма партия ва шахслар тенг хуқуқда бўлиши шарт, бундай тенглик бўлмас экан ғирромлик ва зўравонликни ҳеч қандай важ оқламайди. Шундай қилиб партиялар ва шахслар тенглиги бўлар экан халқ уларнинг дастурларига қараб эркин сайлаш имкони бўлади. Сиёсий хаётда халқнинг эркин иштирок этиши демократиянинг асосий қонунидир. Амалдаги хукумат билан мухолифатнинг тенг хуқуқ ва имконияти тинчлик гаровидир.

ТЎРТИНЧИ ХОКИМИЯТ

21 чи асрда ахборот жанги тўқнашувсиз энг кучли курашга айланиб қолди. Кучли давлатлар ўзларини зулмкордан жабрланувчига айлантириб ,хаққини сўраганни зулмкор қилиб ахборот бераяпти. Баъзи давлтлар хукуматлари оммавий ахборот воситаларини ўз манфаатида фойдаланишда хаддидан ошиб кетаяпти. Ташқи сиёсатда ўз давлатини химоя қилиш учун қўллаётганини тушуниш мумкин, лекин ички сиёсатда ўз халқига нисбатан авторитар режим олиб бориб оммавий ахборот воситаларига таъқиқлар қўйиб фақат ўз ғоясида ишлатиб келаяпти. Оммавий ахборот воситалари  вазифаси воқейликдан жамиятни огоҳ қилиш, кимнингдир ғоясига хизмат қилиш эмас. Шунинг учун журналистикани таъқиқлардан озод тутиш керак, фикр ва сўз эркинлиги кафолатланиши шарт. Фақат эркин матбуот хақиқатни айтиши мумкин. Лекин матбуот диний эътиқодга, миллий урф одатларга хақоратли бўлиши ва фитна чиқариши қаттиқ назоратда бўлиши керак. Эркинлик фақат ахборотда бўлиши керак. Хар қандай тузумдаги хукумат оммавий ахборот воситаларини ўз қўлида таъқиқлар билан ушлаб турар экан, буни ҳеч қандай важ билан оқлаб бўлмайди – бу яккахокимлик, зулмкорлик. Фикр ва сўз эркинлигини тўғри тушуниш керак, бу эса хаёлига келганини тилига чиқариш эмас. Хар қандай тузум хатто энг демократик хукумат ҳам оммавий ахборот воситаларини жиловлашга уруниши адолатсизликдир. Фикр ва сўз эркинлиги бўлмас экан, ҳеч қандай демократик тузумга даъво бўлиши мумкин эмас.

ТЕРРОРИЗМ ХАҚИДА

Бугунги кунда терроризм нима эканлигини ёш бола ҳам билади. 21 асрнинг энг дахшатли вабоси бўлди десак муболаға бўлмаса керак. Тинч ахолига қаратилган террорни хар қандай йўлига қаршимиз. Лекин хукуматлар ҳам ўз зўравонлик харакати билан одамларни террор қилишга мажбурлаб қўяётганини ўйлаб кўришсин.

ИҚТИСОД

Иқтисод давлатнинг стратегик йўналишларидан ташқари барча соҳаларида эркин бўлиши керак. Иқтисодни фақат давлат томонидан бошқарилиши хўжасизликка олиб келади. Узоққа боришни кераги йўқ, буни собиқ Совет давлатида кўрдик. Иқтисодни қирраси жуда кўп бўлгани учун кўрсатмага мухтож эмас, уни бозор хал қилади. Давлатнинг иқтисоддаги режаси фақат фойда олишда бўлиш керак, тазъиқ ва бошқаришга уриниши инқирозга олиб келади. Давлат “сих ҳам кабоб ҳам куймасин” қабилида иш тутиб солиқ сиёсатида тўхтамасдан изланишда бўлиши керак. Солиқ фоизлари турмуш тарзига қараб ва имкониятга қараб тарози палласидай (золотая середина)  мувозанатда туриши керак. Ички ва ташқи иқтисодий сиёсати бошқа масала. Иқтисодда ҳам эркинлик тараққиёт гаровидир. Ҳар қандай қобилиятга эркин муҳит бўлмас экан ўсиш бўлмайди.

ХУЛОСА

Бугунги кунда инсониятнинг энг катта инқирози асоси — бу ёлғон. Ёлғон сиёсатда, иқтисодда, ахборотда, ижтимоий хаётда жуда долзарб муаммо бўлиб қолди. Хар қандай сохада ёлғон йўқ қилинмас экан ривожланиш бўлмайди, чунки ривожланиш кўрсаткичини ўзи ҳам ёлғон бўлади. Ростлик осон бўлмайди, чунки ўтмишдаги ёлғонларни тан олишга тўғри келади-бу эса фақат иродаси кучли бўлганлар қўлидан келади. Лекин бундай қудратли бўлганлар хақиқатни тан оладилар ва бундай олийжаноб хулқ билан тарихда қоладилар. Ёлғондан хақиқатга ўтиш вақти келди, умр қисқа фош бўлиб шарманда бўлмасдан олдин мардларча таън олиб оқланиб қолиш керак..

Бу ёзганларимиз келажак МУТЛОҚ КОНСТИТУЦИЯси ёзилишида асосий дастхат бўлиб, ушбу кўрсатмалардан ташқарига чиқиш адолатсизликлар ва хатоларни қайтарилишига олиб келади. Ер юзидаги хар қандай давлат бу кўрсатмаларни ўзларига асос қилиб олса хукумат инқирозга учрамайди, халқ тинчлик-осойишталикда яшайди. Сиёсатчилар тайёрлов курсларида бу кўрсатмаларни дарслик сифатида фойдаланиши мумкин. Давлатнинг халқ бошқарувидаги мансабдорлар, сенаторлар,хокимлар сайланганида бу кўрсатмаларни билишлари имтиҳон сифатида талаб қилиниши мақсадлидир.

Келажакда ер юзи хаёлда битта давлат бўлиши ҳам бор. Агар шундай бўлса ҳам ушбу кўрсатмалар асосий дастхат бўлса ажабмас. Ҳеч бир одам, айниқса рахбар одам ўзига ақл ўргатилишини қабул қила олмайди. Ривожланган давлатлар хукуматлари ўз тушунчаларини ўзгартиришга ғурурлари йўл қўймайди, чунки бугунги кунгача уларнинг тутган йўллари ўзини оқлаб келган. Лекин дунё ўзгарди, энди ўз халқининг тинчлиги учун, давлатининг барқарорлиги учун бу оддий хақиқатни тушуниб етади деган умиддамиз. Баъзи давлатларда ушбу кўрсатмада ёзилган қоидалар мавжуд (суд системаси, адвокатлар ва иқтисод эркинлиги) лекин барчаси ҳеч бир давлатда мужассам эмас.

Ушбу кўрсатмалар асосида қонун юритган давлат ер юзида энг адолатли биринчи давлат бўлади. Ушбу кўрсатмалар асосида ёзиладиган конституция, суд системаси ва жиноят кодекслари биронтаси иккинчисидан узилган холда қўлланиши мумкин эмас. Акс холда биз назарда тутган идеаллик йўқолади. Ушбу кўрсатмада фақат асосий йўналишлар кўрсатилган, агар зарурат туғилса хар бир бўлим шархлари билан китоб холатида ёзилиши мумкин.

Инсон ўзининг дунёқарашидан ва хулқидан келиб чиқиб мулоҳаза қилмасдан ер юзидаги барча инсоният учун ёзилганидан хулоса қилсин. Ушбу кўрсатмалар ҳеч қандай сиёсий қараш, диний тараф, миллат ва миллий манфаатларни ўзига дастур қилиб олмаган, бунда бутун ер юзидаги барча давлатлар ва халқларнинг тинчлиги ва манфаатлари асосий дастур қилиб олинган. Бу дастур энг ривожланган давлатларга қандай тегишли бўлса, энг қолоқ давлатларга ҳам бирдай тегишлидир.

Хар қндай қонун, қарор, хукм,келишувларда АДОЛАТни асос қилиб олиниши хаётнинг барча йўналишларида барқарорлик гаровидир.

“Кимда қудрат – унда хақиқат” шиоридаги “қудрат” сўзини моддийлик фалсафасидаги (материалист) лар жисмоний куч деб тушуниб келишади, зеъро бу сўзда рухий ички қудрат назарда тутилган.

Ер юзида бирон-бир давлат шу кўрсатмалар асосида реформалар қилмоқчи бўлса биз ҳизматга тайёрмиз. Агар ўз ватанимизда халқимиз келажаги учун ҳизмат қилиш насиб қилса ………. беадад шукур деймиз.

Эътироз билдирувчилар бўлса бирон-бир кўрсатмани адолатсизлигини исботлаб берсин.

НОСИР  НЎЪМОН,

“Дунё ўзбеклари” учун махсус

1 шарҳ

1. sh

   04/08/2017 at 2:40 PM  (Edit)

   koproq shunaqa maqolalar bosing Ismat aka.

МАҚОЛАНИ ДЎСТЛАР БИЛАН БАҲАМЛАШИНГ