Исмат Хушев: МХХ ҳақидаги гапириш мумкин бўлмаган гаплар (2-қисм)

---

МХХ ҳақидаги гапириш мумкин бўлмаган гаплар

Ўзбекистондаги махсус хизмат салтанати ҳақида хориждаги ўзбек журналисти мулоҳазалари

Қўрқоқлар ва 18 ёшдан кичикларга ўқиш тавсия этилмайди.

1.

Миллий Хавфсизлик Хизмати – нима ёки ким ўзи?

МХХ – қайда пул бўлса, ўша жойдан қонунбузарлик изловчи ташкилот.

Худди, Америка қайда нефть бўлса, ўша жойдан инсон ҳуқуқлари бузилишини излагани каби.

МХХнинг вазифаси нима?

Жайдари ва қашқадарёча тилда лўнда қилиб айтадиган бўлсак, МХХ – аслида фақат маълумот тўпловчи вазифасини бажариши лозим.

Ўзбекистондаги МХХ эса – жазоловчи вазифасини бажармоқда…

2.

Собиқ иттифоқ даврини эслайман.

КГБ деб гапиришар эди. Аммо, унинг ўзини кўришмаган. Унинг иш жойи қайдалигини, қайда тунаб қайда овқатланишини ҳам билишмас эди. Улар давлат хавфсизлиги, эл-юрт равнақи учун пинҳона курашишдек шарафли вазифани адо этиб яшашган.

Улар ҳеч қачон шахс сифатида тилга олинмаган. Умумий тарзда КГБнинг амалга оширган ишлари бутун дунёда таҳсинга лойиқ кўрилади.

Болалигим ўтган Китобдаги маҳалламизда Ҳамид Қодиров деган Улуғ Ватан урушида иштирок этган ярми татар, ярми рус бўлган бир киши бор эди.   Унинг КГБ лигини эса 70 ёшдан ошиб вафот этгандагина билдик.

Кўпгина юқори лавозимларда ишлаб пора олмасдан фақат маошга яшаб ўтганлигининг сабаби ҳам шунда бўлган. У ўзидан, ўзининг шарафли вазифасини суйистеъмол қилишдан, давлатнинг билдирган ишончини оёқ ости қилишдан қўрққан.

Шараф ва Қўрқув 45 йил унга ҳамроҳ бўлган…

3.

Бугунги кундаги ана шундай “шарафли” вазифа эгаларига келсак, бирон бир даврага кириб, “ким СНБ” десангиз 10 кишидан 8 нафари “мен СНБ” деб жавоб қайтаришади.

Ҳаттоки, ярми исбот сифатида гувоҳнома ҳам кўрсатиши тайин. Таваккал осмонга тош отсангиз, СНБнинг бошига тушади.

Қисқаси, атрофингиздаги сиздан бошқа барча СНБ ёки СНБларга ишлайдиган “қулоқ” бўлиб чиқади. Собиқ советлар даврида КГБнинг биноси қаерда жойлашганини ҳеч ким билмас эди.

Бугунги кунда эса ҳар бир вилоят ва тумандаги энг ҳашаматли бинонинг пештоқини “МИЛЛИЙ ХАВФСИЗЛИК ХИЗМАТИ” деган зархал ҳарфлар безаб туради…

4.

Кўчада кимдир писта сотса СНБ чопиб келади.

Семечка сотувчи кампир ҳам СНБдаги каттароқ танишининг исми-шарифини айта қолади. Кўчада “крутой” болалар тортишиб қолса дарҳол СНБдаги танишларига қўнғироқ қилиши урф бўлибди. Қайси томон танишининг лавозими каттароқ чиқса ўша томон ғолиб чиқади.

Кўчада обрўлироқ кишиларни кўрсатиб, “фалончи СНБ нинг отаси”, “фалончи СНБ нинг ўғли” ёки “фалончи СНБ нинг тоғаси” қабилидаги “СНБ” сўзи қўшиб гапирилиши одатий ҳолга айланган.

Кимдир ҳужжат қалбакилаштирса ҳам дарҳол СНБ пайдо бўлади. Бу очиқ кўз ҳар нарсани кўраверар экан. Ҳаттоки, дискотекага ҳам гувоҳнома кўрсатиб кириб, кайфи сафо қилган СНБларнинг гувоҳи бўлдик…

5.

Шундай вақтларда СНБлик касбини танламаганимга ачиниб кетаман.

СНБ шу қадар кўпайиб кетдики, ёмғирдан кейинги қўзиқориндай ҳар ёқни ўраб олди. Штат ва штатсиз ходимлар ҳаддан зиёд кўпайиб кетганлигидан Рустам Иноятовнинг ўзи ҳам бошқара олмай қолди.

Яна, энг ажабланарлиси шуки,  уларни бир бечора камбағалнинг эрки топталаётган жойлардан топа олмайсиз. Уларни пул кўпроқ айланадиган жойлардан топасиз.

Бирор жиноятда гумонланувчини СНБ ушлаб судга олиб борса, сўроқ қилмасдан дарҳол ҳукм ўқилиши аниқ. Судялар ҳам “СНБ олиб келган” дея ҳукмни қўшимча муддатлари билан дарҳол ўқиб қўя қолади.

Акс ҳолда судянинг ўзига ҳукм ўқилиши муқаррар…

6.

Бир бўлган воқеани эшитиб МХХ Ўзбекистондаги энг қудратли куч эканлигига яна бир бор амин бўлдим:

Қашқадарё вилоятининг Қамаши туманида 20 нафар йигитлар байрамдан маст ҳолда чиқиб бир бечора камбағалнинг боласини уриб ўлдириб қўйишади.

20 нафар ғўр йигитларнинг қамалиб кетишларини истамаган ота-оналар пул йиғишиб МХХнинг марказий аппаратидан топилган каттароқ танишларига узатишади. СНБдан топшириқ боргач мурда “сувда чўкиб ўлган” деган экспертиза хулосаси билан иш ёпиб юборилади.

Боласидан айрилган камбағал ота-она қайси ташкилотга бош суқмасин, ҳеч бир юқори ташкилот ишни қайта очишга журъат эта олмайди.

Бунинг сабаби оддий. Ҳар бир ташкилотга, оддий қоровулдан тортиб, ҳаттоки, ИИВ ва Бош прократурага ҳам ишга ўтиш учун МХХнинг рухсати берилиши шарт.

Шу жойга келганда мантиқ бузилмоқда.

СНБга қарши туриши керак бўлган Ички Ишларга ҳам СНБни назорат қилувчи Прокуратурага ҳам ишга кириш учун СНБнинг рухсати зарур бўлса.

Бу ерда адолат тамойили бузилмаганмикан?

7.

Шу масалага келганда фикрларим чалкашиб кетади.

Биргина мисол: Шу кунларда Тошкент шаҳрининг 5 та туман ИИБ бошлиқларининг ўрни бўш турибди. Боиси, берилаётган номзодлар СНБдан ўтмаётган эмиш.

Энди ИИВ ходимлари ҳам СНБдан қўйилиши шартмикан?

Миллий Хавфсизлик хизмати – анчадан бўён Ички Ишларнинг ваколат ва вазифасини сурбетларча эгаллаб олган. Ички Ишлар эса деярли қоровуллик вазифасини бажарадиган бўлиб қолди.

Энди эса Ўзбекистонга ҳақиқий Давлат Хавфсизлик Хизмати (ДХХ) керак бўлади. Давлат Хавфсизлик Хизмати деганим боиси, аслида кўп миллатли Ўзбекистонда хавфсизлик хизматига “Миллий” атамасини қўллаш, назаримда,  мантиққа зид ҳисобланади.

Миллий деганда қайси миллатни назарда тутиш лозим бўлади?

Мисол учун, Миллий Хавфсизлик Хизматининг раиси Рустам Иноятовнинг асл миллати тожик бўлса. Шу жойга келганда ўй-хаёлларим чалкашиб кетмоқда.

Майли, раис қайси миллатдан бўлиши кўп миллатли Ўзбекистон учун ҳеч қандай аҳамиятга эга эмас.

Асосийси, “таги тешик чўнтак” учун эмас, юрт фаровонлиги учун жон куйдирадиган раҳбар бўлса бас…

8.

Менинг олис Канададан туриб бундай юқори ва нуфузли ташкилот учун таклиф беришим одобдан бўлмаса-да, яхши ва ёруғ ният билан бир таклифни ўртага ташлайман:

Ўзбекистоннинг янги сайланган Президенти Шавкат Миромонович Мирзиёев катта ислоҳотлар остонасида турган МХХнинг ваколатларини қайта кўриб чиқиб – фақат буюк ва шарафли бўлган ўз профессионал вазифасини бажарадиган ҳақиқий Давлат Хавфсизлиги Хизмати (ДХХ) ни ташкил этиши лозим.

Рустам Иноятов салкам чорак асрдан бўён бошқариб келаётган махфий хизмат идорасини тамомила қайта қуриш керак: Жамият ижтимоий-сиёсий ҳаётининг барча жабҳаларидаги МХХ назоратини жиддий таҳлил этиш, унинг чексиз – чегарасиз ҳуқуқ ва ваколатларини чеклаш, чегаралаш шарт!!!

МХХ дан ноҳақ четлатилган ҳалол ва соф виждонли, тажрибали ва профессионал кадрлар билан бирма бир суҳбатлашиб, уларнинг дил дарди ва ҳасратига, изтироб ва маломатига қулоқ тутилса, бу соҳага оид жуда кўп адолатсизликлар ошкор бўлади, яна кўп бошқа сир-у, синоатлар, биз билган ва билмаган бошқа тилсимотлар ҳам ойдинлашади…

9. 

Шу ўринда ўзбек махсус хизматларининг маънавий ва маиший ҳаётига ҳам бир назар солсак.

Санъаткорларимиз машҳур бўлишгач СНБларнинг тўй-маросимларида, туғилган кунларида беминнат хизмат қилиши табиий ва мажбурий бир ҳолга айланди.

Санъаткор қанчалар банд ва ё бетоб бўлмасин, бирон бир СНБ ходимининг туғилган куни ва ё тўйига айтилдими, бориши шарт. Акс ҳолда минг бир айб бўйнига қўйилиб лецинзияси бекор қилинади.

Кейинги пайтларда кўплаб таниқли хонанда-ю, созандалар билан боғлиқ “лецинзия муаммоси” айнан МХХ томонидан яратилган ярамас иллат эканини бугун одамлар билиб қўйишини истайман. Уларни матбуотга қоралаб мақолалар уюштириш саъати ҳам айнан шу идора ходимларининг ижод маҳсулидир.

Бу-ку, майли. Ўзбекистон санъаткорларининг маиший ва шахсий ҳаёти ҳам СНБ қўлида ўйинчоқ бўлиб қолган. Ҳатто, гўзал ва соҳибжамол хонандалар, таниқли актриса ва ойнаи жаҳон дикторларининг юқори лавозимларда ишлаётган СНБ ходимларига очиқ-ошкор маъшуқа ё иккинчи хотин бўлиб тегиши урфга айланди.

Гар улар шу йўлни танлашмаса, Ўзбекистонда бемалол яшаш ва ижод қилишлари, ишлашлари амримаҳол бўлиб қолди…

10.

МХХ ходимларидан жабр кўрганлар бирон юқори ташкилотга арз қилиб борса, МХХ ходимининг устидан келган жабрланувчининг додини эшитишга ҳеч кимнинг “духи” етмайди.

СНБнинг устидан мабодо СНБ нинг ўзига арз қилиб борсангиз, “ўзинг айб қилгансанки, СНБ сенга тегинган. Акс ҳолда бекорга тегинмайди” деган дағдаға билан қувиб солади.

Бу етмагандай МХХнинг архивидаги шахсий варақасига “ёзувчи” деган тамғани ҳам бостириб қўйишади.

Ҳаммага маълумки, Ўзбекистонда ёзилмаган қонунга кўра “ёзувчи”лар ҳеч қайга ишга олинмайди.

Лекин аслини олганда, ўз ҳақ-ҳуқуқини талаб қилувчи бошқа, “ёзувчи” бошқа.

Бу иккисини фарқлаш лозим. “Фуқаролар ўз ҳақ-ҳуқуқларини билишлари керак” деб жар соламиз. Аммо, ўз ҳаққини талаб қилганни “ёзувчи”га чиқарамиз, “дело”сига тамға босамиз.

Бу – ҳалқни мажбуран манқуртга айлантириш эмасми?

Аслида, “ёзувчи” атамасини – ҳукуматнинг “соққали” жойига ўтириб олиб бемалол талончилик билан шуғулланувчилар ўйлаб топишган.

Бу атама – раҳбарчаларнинг талончилик қилишларига ҳалақит берадиганларга нисбатан ишлатилади…

Исмат Хушев,

“Дунё ўзбеклари” Бош муҳаррири,

5 февраль, 2017 йил, Торонто шаҳри, Канада

(Давоми эртага 6 февраль куни эълон қилинади)

МАҚОЛАНИ ДЎСТЛАР БИЛАН БАҲАМЛАШИНГ