Ишхонамизга янги келган ходимани кўрдиму жойимда таққа қотдим. Қани энди бир қадам ҳам силжий олсам! Шунақанги чиройлики, оғзимнинг сувини зўрға ушлаб қолдим. Нафақат мен, балки ҳар қандай эркак ҳам уни кўрганида анграйиб қолиши муқаррар, агар ростдан ҳам эркак бўлса! Кўзлари… билмадим, бу кўзми ёки уммон тубидаги дурмикан? Оҳ, шу кўзларнинг ичига кириб кетсанг-да! Киприкларини айтмайсизми, шу қадар қайрилма ва қуюқки, агар жажжи одамга айланиб, устига чиқиб сакраганингизда ҳам улар синмайди. Икки ёноғи қизғиш, силлиқлигидан эса дунёга донғи кетган “Барби” қўғирчоқлари ҳам ҳасад қилса керак.
Қисқаси, қиз эмас, товус, чиройли товус! Ҳалиги, “қизми бу, кийикми бу”, деб куйлайдиган жингалаксоч йигит кўрганида ҳам извошини ташлаб, югуриб келарди бу қизнинг олдига. Шу қадар гўзал! “Одам бўлмаса керак, — дедим ичимда, — одам бунчалик чиройли бўлиши мумкин эмас. Товус, товус”.
У шундоқ ёнимдан ўтиб кетганида сочларининг енгил силкиниб, пайдо бўлган эпкинидан оёқларимнинг тагигача титроқ кирди. “До-о-д”, — деб юборгим келди.
Мен эс-ҳушимни йиғиб олгунимча у қабулхонадан чиқиб кетди. Ўзимга келишим қийин бўлди. Атак-чечак қилиб юришни ўрганаётган боладек зўрға одимлаб ортидан чиқдим. Сўнг уни тополмай, кафедрага қайтдим.
— Ҳа, нега ранги-қутинг ўчган? — деди мени кўриб ҳайрон бўлган Жалил.
Мен гапиролмадим ва қўрқиб кетдим: “соқов бўлиб қолган бўлсам-а?!” Жалил яна нималар деди, қулоғимга кирмади. Икки ҳушим ўша паривашда эди.
Уйда кечаси билан тўлғаниб чиқдим. Унинг шундоққина ёнимдан ўтиб кетгани “секинлаштирувчи кадрлар” орқали намоён бўлаверди. Кўзимни очсам ҳам шу тасвир, юмсам ҳам! Шу боис тушим билан ўнгим айқаш-уйқаш бўлиб кетди. Фақат эрталаб…
Кўзларимни бир зум очдим-у чўчиб тушдим: шундоқ ёнимда пишиллаганча бир ажина ётарди. Тўғри, одам ўз хотинини ажина дейиши яхши эмас, аммо, гапнинг дангали, ишхонадаги паривашнинг олдида мана бу хотин ажина бўлмай нима?!.
Институтга қанчалик шошилиб бормайин, вақт имиллаб ўтарди. Гўё мен югуряпману, ер шари ўз ўқи атрофида секингина айланаётгандек. Паривашни тезроқ кўриб, гурс-гурс ураётган кўксимни босиб қўймасам, бу юрагим тўртта клапанини узиб, оғзимдан чиқиб кетади-ёв бунақада.
Қабулхонага етай деганимда у ердан Жалил гандираклаб чиқди-да, менга “даранг” этиб урилди.
— Сен уни кўрдингми, воҳ, кўрдингми? — деди у менга. — “Чиқма, Қайс, оҳим бирла, ёнмоқдадир саҳро бугун…”
Демак, Жалилнинг ҳам кўзи тушибди паривашга. Мен унга парво қилмай, қабулхона эшигини очмоқчи эдим, кафедра мудирини кўриб, ноилож ортимга қайтдим. Жалилнинг оғзи тинмас, нималардир деб рашкимни қўзғарди. Қўлим умуман юмушга бормади. Иш столим устига мук тушиб ётдим. Жалил ҳам бошқача бўлиб қолган: гоҳ тиржаяди, гоҳ хомуш бўлиб қолади.
Паривашни кечга яқин кўрдим. Янада чиройли бўлиб кетибди. Исмини ҳам билиб олдим: жисмига монанд Малак! Бир марта журъат қилиб сўз қотдим. Тилим зўрға айланиб, соат неча бўлганини сўраган эдим, у шундоқ ҳам йирик кўзларини катта-катта очиб кулиб юборди. Вой-ей, овози шу қадар жаранглики, энг хушрўй булбул Чайковский симфониясини жўшқин ноталарда чаляпти, дейсиз. Малак йўлига равона бўлганига қарамай, чиройли кулгуси қулоқларим остида садо бериб тураверди.
Мен дардимни кимга айтай, анови овсар Жалилгами? Ахир, у ҳам ўзини йўқотиб қўйиб, йўлида учраганга тўқнашиб юрибди. Оғзидан сигарет тушмайдиган кафедра мудиригами? Кўзойнаги устидан ғалати қарайди-ю “аризани ёзинг”, дейди, вассалом. Яна ким бор? Ҳа, доцент Маъдиев! Йўқ, тўғри келмайди. Оғзи бўш, етти маҳаллага, э, еттита кафедрага достон қилади.
Уйга кириб борганимда ажина мени ҳайрон бўлиб қарши олди:
— Ҳа, нима бўлди? Тинчликми?
Қани эди, мана шу ажинанинг ўрнига мени Малак кутиб олса! Ишга ҳам бормасдим. Эртадан-кечгача гулрухсорига тикилиб ўтираверардим-ўтираверардим-ўтира…
— Сиз бирортасини топгансиз! — сўнгги тахмини ва атакасини ишга солди у.
— Малак! — бу сўз беихтиёр оғзимдан чиқиб кетди-ю, хотиним ҳам шартта гапдан тўхтади. Негадир болаларим ҳам нимадир рўй бергандек қотиб қолишган эди. Мен зудлик билан вазиятни ўнгламасам бўлмасди.
— Ўн еттинчи асрда шундай шоира ўтган экан, — дедим киприк қоқмай. — Унинг ижодини тадқиқ қиляпман. Бутун эс-хаёлим шу ишда. Агар тадқиқотим яхши амалга ошса, жуда кўп пул оламан.
Хотиним охирги жумлаларимни эшитиб, юзи мулойим тортди. Қанча пул олишим мумкинлигини сўради. Оғзимга келган миқдорни айтиб юбордим. Унинг кўзлари катталашиб кетди, аммо Малакникидан йирик ва чарос эмас бу ажинанинг кўзлари!
Кейин ўйланиб сўради:
— Малак, дедингизми? Шундай курсдош қиз бўларди, бирга ўқиганмиз.
Ичимда яниб қўйдим: “Бирга ўқиганмиш! Малак келиб-келиб сен билан бирга ўқирмиди?..”
Бу кеча ҳам минг азобда ўтди. Малак ҳақида ўйлайвериб, қарийб жинни бўлаёздим. Эрталабгача ухламадим ҳисоби.
Ишга боргач, Жалилдан эшитган биринчи гапим шу бўлди:
Хуллас, бир ҳафта мобайнида Жалил иккимиз бир-биримизга билдирмай, Малакнинг ишқида жизғанак бўлиб юрдик. Бир ҳафта, деганим, шу кунларда унинг таваллуд куни эканлиги ҳақида эшитиб қолдим. Шунчалик қувондимки…
Бораман, осмон гуп этиб узилиб тушсаям, Малакнинг туғилган кунига бораман.
Бир амаллаб унинг қаерда яшашини билиб олдим.
Кейин хотинимдан яшириб юрган пулимга дўконлардан совға излаб, роса тентирадим. Қайси совғани олмоқчи бўлсам, Малак афтини буриштирадигандек туюлаверди. Ниҳоят, иси бутун ер юзига тараладиган атир харид қилдим. Ўзи миттигина-ю нархи осмонча! Катта қилиб “упаковка” қилдирдим. Кейин гулдаста сотиб олдим.
— Аммамнинг туғилган куни эди, — деди у кўзларини мендан олиб қочиб. — Шу атрофда яшайди.
— Зўр-ку! Сенинг амманг билан менинг холам бир кунда туғилганини қара-я! — деб ўзимни қувонгандек кўрсатдим.
Иккаламиз икки томонга кетдик, орқамизга қараб-қараб. Аблаҳ, Жалил! Сенга пишириб қўйибдими бу ерда? Малакни биринчи бўлиб мен кўрганман-ку, ахир! Шундай экан, нима қиласан орага суқилиб?!. Майли, аввал сен кира қол, шармандангни чиқариб ҳайдаб солса, биласан!..
Шу мақсадда тўққиз-ўнта домни бамайлихотир айланиб, қайтиб келсам, Жалил кўринмайди. Малакнинг олдидамикан? Йўқ, у аллақачон ҳайдаб юборган, тўртта боласи бор кўзи қийшиқни бошига урадими?..
Мен учинчи қаватга кўтарилар эканман, эшикка қулоғимни қўйдим. Ичкарида магнитофон қўйилган, ундан шўх тарона тараларди. Малак Жалил билан рақс тушаётган бўлса-я! Шартта эшик қўнғироғини босдим. Бироздан сўнг эшик очилди-ю, кўзлари чарос Малак пайдо бўлди… Пайдо бўлди-ю юрагим аввал оёғим тубига тушиб, кейин бошимга чиқиб кетди.
— Мен… мен… мен… — дедим фақат.
— Вой, бунча чиройли, — Малак кулимсираб қўлимдан гулни олди ва мени ичкарига таклиф қилди.
Малакка савол аломати билан қарадим. У елкасини қисди. Мен жентльменларга хос ўрнимдан турдим-у, эшикка яқинлашиб, аввал кўзчасидан қарадим. Қарадим-у капалагим учиб кетди: ташқарида пўрим кийинган кафедрамиз мудири турарди. Бу домла шунақангки инжиқ, мижғовки, агар мени бу уйда кўрса, кейин минг баҳона топиб бўлса-да, ишдан бўшатиб юборади. Хотинимга айтишдан ҳам тоймайди. Бабник!
— Малак, мен яширинмасам бўлмайди, — дедим қалтираб. — Бу домлага тезгина жавоб бериб юборсангиз, суҳбатимизни кейин давом эттирардик. ХХI аср муҳаббати…
Малак ҳам шошиб қолди. Диваннинг тагини кўрсатди, аммо у ерга мен сиғмадим. Эшик қўнғироғи қайта жиринглагач, мен ўзимни шкаф ичига урдим. Қоп-қоронғуда қандайдир мулойим нарсанинг устига ўтириб олдим-у, дамимни ичимга ютдим. Кафедра мудирининг уйга киргани, нималардир дегани эшитиларкан, тагимдаги нарса қимирлаб қолди.
— Қорнимдан туш, — деган Жалилнинг овози келди қоронғилик қаъридан.
— Бақирма, кафедра мудири эшитади, — дедиму секин қорнидан тушдим. — Сенга бало бормиди бу ерда?
Жалилнинг енгил нафас олгани эшитилди. Бироздан кейин сўради:
— Нима қиляпсан, Нозим?
Кулгим қистади.
— Трамвай кутяпман, — дедим бир латифани эслаб.
Қанча ўтирдик, билмайман, оёқларим акашак бўлиб кетди. Бир пайт шкаф эшиги очилиб, кафедра мудири ҳам ўзини ичкарига урди. Мен шошганимдан бошимга қандайдир юбкани ўраб олдим. Бақалоқ мудир нақ тиззамга жойлашиб ўтирса, денг! Мен-ку чидардим-а, аммо Жалил ўзини боса олмай, пиқир-пиқир кула бошласа бўладими!
— Ким бор бу ерда? — сўради кафедра мудири паст овозда. — Ким бор, деб сўраяпман.
— Биз аспирантлармиз, — деди Жалил пичирлаб.
Мен овозимни ўзгартириб, унинг хатосини тўғирлаган бўлдим:
— Биз бошқа институтданмиз.
Кафедра мудиримиз талмовсираб қолди:
— А… бу… ноқулай бўлди-ку… ҳм-м…
— Декан келиб қолдими, дейман? — ҳиринглади Жалил.
— Нима?.. Йўк, Маъдиев деган бир ғийбатчи… Сизлар қаердан биласизлар? — деди кафедра мудири.
— Бошимиздан ўтган-да, домла, — жавоб берди дўриллаб Жалил. — Агар… Агар бу уйга декан, проректор ҳам келадиган бўлса, билмадим, ҳолимиз нима кечади?
— Сизлар қайси институтдан? — яна вайсади кафедра мудири.
Мен ҳозиржавоблик билан оғзимга келганини айтдим:
— Агроқурилишдан… Малак олдин ўша ерда ишлаган.
— Ҳм-м, — ўйланиб қолди у. — Сизларда Исмоилов ишларди, кафедра мудири эди. Ҳозир қаерда у?
Мендан олдин Жалил боплаб жавоб берди:
— Исмоилов бошқа шкафда ўтирибди, домла.
Жалилни туртиб қўйдим. Яна жимлик чўкди. Мен кафедра мудирини қандай қилиб қўйнимдан турғазишни билмасдим. Қолаверса, ундан тамакининг бадбўй иси келиб, кўнглим айниб бошлаган эди. Бу доцент Маъдиев қачон кетаркан-а?
Катта кўчага чиққанимизда ҳам телефонимнинг овози эшитилиб турарди. Жалил ҳар қанча таскин бермасин, мен довдираб қолган эдим. Хотиним ростдан ҳам рашкчи, умуман, рашкчи бўлмаганида ҳам дугонасининг деразасига эрининг шими илиниб турса, ҳар қандай хотин ҳам жиғибийрон бўлади. Аввало, у Малакни қиймалаб бошлагандир.
Не кўргиликларга гирифторман-у, йўлда бизни милиция ходимлари тўхтатса, денг! Мен тақдирга тан берганча безрайиб туравердим, Жалил роса тавалло қилди. Фойдаси бўлмади, бизни бўлимга олиб бориб, баённома тузишди. Яхшиям, бир таниш чиқиб қолиб, ишни бизнинг фойдамизга ҳал қилиб берди.
Шу кеча режа бўйича аввал Жалилнинг укасиникига бордик, у менга шимини берди. Кейин менинг уйимга йўл олдик.
— Ана, кўрдингизми? — гапни илиб кетди Жалил. — Ҳеч кимни танимаяпти бу. Кўп ишлашнинг оқибати бу. Остропамятерапия, дейилади. Яъни мия фалажланиб, хотира маълум вақтга ўчади. Менга ўша ходимамиз телефон қилди, борсам, бу деразадан ташлайман, деб турган экан, улгуролмадим. Агар эрингизнинг ҳозирги аҳволида бўлмағур саволлар берилаверса, у буткул жинни бўлиб қолиши мумкин. Хотираси жойига тушганида эса сизга айтган лойиҳасидан кўп пул беради.
Хайриятки, хотиним рашкчи бўлса-да, шунга яраша соддагина. Яна ишонди. Ана шу ишонгани учун ҳам кўзимга бошқача бўлиб кетди. Ўзимнинг паривашим!
— Яхши қиз, майлими, сиз билан танишсам? — дедим суюлиб кетиб.
Жалил пичирлаб қўйди:
— Ҳой, ошириб юборяпсан… Бўпти, мен кетдим, ҳали хотинимга нима дейман, ҳайронман, — шундай деб у кетди.
Хотиним анқайиб қолган эди. Мен унинг қўлларидан астойдил ушладим:
— Намунча қўлларингиз мулойим?
— Энди… билмасам… — шундай деб хотиним эри-и-и-и-б кетди.
Мен Малакни кўз олдимга келтириб, ачиниб қўйдим: у-бу жойи дока билан боғланиб ётгандир бечора! Чиройлининг жазоси шу бўлади. Қолаверса, зўрдан зўр чиқади, хотинимга ўхшаб. Эр бермоқ – жон бермоқ. Қайси хотиннинг ўз жонини бергиси келарди?
Яна бир гап: чиройлини севган эркакка ҳам қийин, ёлғондакам хотирасидан айрилади-да, менга ўхшаб хотинининг қўлларини сила-а-а-б ўтиради. Тўғрими, нима дедингиз?..