Исмат Хушев: Тошкент шаҳар милицияси (ГУВД) ҳибсхонасида (3-китоб, 4-боб)
Исмат ХУШЕВ:
ПОДШО ЭРКАТОЙИНИНГ САРГУЗАШТЛАРИ
Умри – сaбoқ, дaрслигигa гумoн йўқ,
Мубoҳaсa, бaҳслигигa гумoн йўқ.
Тaрихий шaхс эмaсдир-у вa лекин,
Исмaтжoннинг шaхслигигa гумoн йўқ.
(Mуҳаммад РAҲМOН)
Суратда: Ўзбекистоннинг биринчи рақамли шоири Абдулла Орипов ва республика ГАИ си раҳбари Маҳмуд Бекмуродов олдида мағрур ва улуғвор қиёфада ўтирган Бош муҳаррир Исмат Хушев эрта бир кун бу ҳашаматли кабинетдан тўппа тўғри – қон ва тер ҳиди анқиб турган ҳибсхонага тушиб қолишини етти ухлаб тушида ҳам кўрмаган эди…
Учинчи китобнинг 4-боби
Исмат Хушев:
Тошкент шаҳар ички ишлар бошқармаси ҳибсхонасида
ёки
Фарғоналик бир йигит
1.
Камерамизда фарғоналик бир йигит бор эди. Номи Парпибой эди. Шу йигитни мен ёқтириб қолдим.
– Ака, мени қотилликда айблаяптилар, – деди у бир куни.
Унинг ҳикоя қилишича, Парпибой Тошкентда мардикорчилик қилиб юрар экан. Ўзи дурадгор уста бўлган. Ўзи бировнинг уйида ижарада тураркан.
Сирдарёлик гўзал бир қиз ҳам ўша ижара уй хоналаридан бирига келиб жойлашади. Кейинчалик ўша қизнинг оёқ-қўлларини ахлат ташланадиган темир яшикдан топишади.
Парпибойни қамоққа олишади, уни йигирма-ўттиз кун ҳибсда ушлаб туришгач, ҳеч нарсани аниқлай олмасдан, озод этиб юборишади.
Орадан икки йил ўтгач, уни яна ўша айб билан қамоққа олишади…
2.
Энди у бир ойдан бери яна ҳибсда ўтирибди.
Унинг иккинчи марта қамалиши ғалати эди: икки йилгача нега уни озодликка қўйиб юборишади?
Балки, шаҳар ҳуқуқ-тқртибот идоралари томонидан очилмай қолган қотилликларнинг проценти кўпайиб кетгач, бечораҳол шу йигитни қайтадан ҳибсга олишгандир…
– Исмат ака, сиз журналист экансиз, мабодо озодликка чиқиб кетсангиз, шу воқеани ёзмайсизми? Ахир у қизни мен ўлдирганим йўқ-ку, – дерди Парпибой.
Мен негадир шу йигитга ишондим.
У қотилга ўхшамасди…
3.
Ажабки, ўзимнинг асосий сўроқ-жавобларим бир ёқда қолиб, терговчилар мендан ўша йигит тўғрисидаги фикр ва мулоҳазаларимни, унинг менга айтган гап-сўзларини сўраб-суриштира бошлашди.
– Сиз шу йигитнинг кўнглига йўл топиб, аслида нима бўлганини бизга аниқлаб беринг, – деб илтимос қилишди терговчилар. – У сирдарёлик бир қизни зўрлаб номусига тегади. Сўнг уни ўлдириб, оёқ-қўлларини кесади. Аввал битта оёғини, кейин битта қўлини ахлатхонага опчиқиб ташлаган, – дейишди.
– Ҳеч ким эътибор қилмаганидан кейин, ўлдирилган қиз танасининг бошқа аъзоларини ҳам шу тариқа бирин-кетин йўқ қилади…
4.
Мен аста секин Парпибойдан аслида нима бўлганини сўраб-суриштирдим.
Тавба қилдим-у, терговчиларнинг айрим гаплари ростга ўхшаб туюла бошлади.
Кечалари Парпибой жомадонларни кўчага олиб чиқиб кетар экан. Терговчилар ҳам айнан қизнинг оёқ-қўлларини жомадонга жойлаб, ахлатхонага чиқариб ташлаган дейишарди.
– Демак, сиз кўчага олиб чиқиб кетадиган жомадонда оёқ-қўл ҳам бўлганми? – дедим бир куни унинг кўзларига тикилиб.
– Сиз бу гапларни қаердан биласиз, – деди у ажабланиб.
– Менга бу гапларни терговчилар айтишяпти, – дедим. – Зокир деган терговчи шунақа деяпти…
– Ака, улар менга худди шундай дейишяпти. Лекин ўша жомадонда дурадгорлик асбоб-ускуналарим бўларди, холос. Мен у қизни ўлдирмаганман!
5.
Охири терговчиларга ўзимнинг фикр-мулоҳазаларимни айтдим:
– Сирдарёлик қизни бу йигит ўлдирмаган, – дедим. – Лекин сизлар бу йигитни кўп уряпсизлар, қовурғалари синиб кетибди. Айтиб қўяй, бу йигит ўлиб қолади, ичларини эзиб юборибсизлар.
– Йўқ, ҳали кўрасиз, айнан шу йигит қизни ўлдирган бўлиб чиқади. Ўзи жиноятни бўйнига олади, – деди Зокир.
Камерага кирсам, Парпибой тавба тазарру қилади:
– Ўша Зокир мени ёмон уряпти! Товонларимни тилиб, туз тиқди. Ўлимга ҳам розиман! Икки марта деразадан ўзимни отиб юбормоқчи бўлдим, аммо панжараси торлик қилиб қолди, – дейди Парпибой.
Биласизми – йўқми, Тошкент шаҳар ички ишлар Бошқармаси (ГУВД) биносидаги деразаларда ҳозир қалин панжаралар бор. Тергов пайтидаги азобларга чидамаган икки-учта тутқин одам юқори қаватлардан ўзларини ерга ташлаб ўлдирганидан кейин панжаралар қурилган.
Ҳар сафар Зокирнинг хонасига мени олиб чиқишганда:
– Илтимос, анави йигитларга айтиб қўйинг, лифтда мени уришмасин, – деб илтимос қилардим.
Хайрият, у айтиб қўйган шекилли, лифтда мени уришмасди.
Лекин Зокир ҳамкасблари билан фарғоналик Парпибойни кўп урарди…
6.
Ҳаёт эса давом этарди.
Эртадан кечгача камера эшигига калит тиқилишини, зил-замбил темир эшиклар очилиб, ташқаридан мужда келишини кутиб яшардик.
Терговчилар, адвокатлар, соқчилар салтанатида асир ва тутқун эдик. Уларнинг измида эди умримиз. Биз улардан нажот ва яхши сўз кутиб яшардик.
Улар эса ҳеч қачон яхши гап айтишмасди:
– Отиласан ё энг камида 17 йил оласан! – дерди терговчи.
– Яхшиликча, ҳаммасини бўйнингга ол. Тергов билан ҳамкорлик қилсанг, жазонг енгиллашади, – дерди адвокат.
– Уйдагиларингга айт, пул-мул олиб келишсин, яхшироқ – одам камроқ камерага ўтказамиз… – дерди соқчилар…
7.
Улар бир томондан қийнаса, бошқа томондан – очлик қийнарди.
Дарвоқе, очлик ҳақида.
Қамоқдан чиққанимдан сўнг, оиламдан “Нега менга кам овқат юборардинг?” деб сўраганимда, Наргиз йиғлаб юборган эди:
– Саидхон ва Музаффар акамлар қамоққа тоғоралаб овқат ташишарди, болаларим емаса ҳам сизга юборардим, – деди ажабланиб.
Кейин билсам, Наргиз тоғалари орқали бериб юборган ҳамма овқатларни терговчилар, навбатчи соқчилар, милиционерлар ўзлари ейишар экан.
– Агар бизга ҳар куни бир тоғора палов, майда-чуйда юбормасанг, эрингни каллакесарлар роса уришади. Озиқ-овқат юборсанг, биз уни хонамизга чақириб олиб, бирга бирга овқатланамиз, уни азоблардан сақлаб қоламиз, – дейишаркан.
Шу боис Наргиз тақинчоқларини сотиб бўлса-да, ҳар куни (бир ой давомида, то мен МХХ ҳибсхонасига ўтганимга қадар) бир тоғора палов дамлаб, устига қази босиб, ёнига майда-чуйда қўшиб ГУВДнинг Жуковскийдаги ҳибсхонасига бериб юборар экан.
Уйда эса бола-чақам оч-наҳор ўтираверибди…
8.
Энг даҳшатлиси шундаки, янги ўқув йили бошлангач, болаларимни мактабдан ҳайдаб юборишибди: “Бу болаларнинг отаси қамалган, уларга бизнинг сафимиздан ўрин йўқ!” деб.
Яхшиямки, ён қўшнимиз – Жаҳон Тиллар университетида немис тилидан дарс берувчи домла Баҳодир ака (У бир пайтлар Мавлон Умрзоқов билан таржимонлик қилиб, Германияга борган эди) 110-мактабнинг директорига учрашиб: “Уят бўлади! Отаси қамалган бўлса – норасида болаларда нима айб бор?” дейди.
Директор инсофли киши экан, болаларимни ўқишга олади.
Баҳодир акамга ҳам, 110-мактабнинг ўша пайтдаги директорига ҳам минг раҳмат!
Яқинда Тошкентдан – ўша қўшнимиз, ажойиб инсон, Баҳодир Ҳусанхўжаевнинг вафот этганини эшитганимда юрагимдан бир нарса узилиб тушгандай бўлди.
Яхши одам эди Баҳодир ака. Жойлари жаннатдан бўлсин, илоҳим…
9.
Лекин маҳбусларга бериладиган “передача” масаласида терговчилар мисли кўрилмаган даражада инсофсизлик қилишар экан.
Қаровсиз қолган норасида болаларнинг ҳақини ейдиган одам, билмадим, кечаси қандай ухларкин.
Оилам ҳар куни ҳибсхонага тоғора тоғора палов бериб юборар экан-у, менга эса бир ҳафтада фақат бир мартагина – бир бўлак патир билан – бир ҳовуч майда-чуйда беришарди, холос.
Бу энди тўқсонинчи йиллар бошидаги гап-сўз.
Ўзбекистон ҳибсхона ва қамоқхоналаридаги бугунги аҳволни эса – гапирмаса ҳам бўлаверади.
Порахўрлик, тамагирлик, юлғичлик ва юзсизлик кўлами бир неча ўн баробар ошган бўлса бор-ки, лекин сира камаймаган.
Мустақиллик бизга берган боқий шарофат – олий саодат бу…
10.
Шу ўринда адвокатлар ҳақида ҳам икки оғиз ўз фикримни айтиб ўтишим лозим.
Адвокат – бу содда қилиб, қишлоқча тил билан айтганда – ҳибсга олинган маҳбуснинг ҳимоячиси дегани.
У сизни қонунсизлик ва адолатсизликдан ҳимоя қилиши лозим!
Бир сўз билан айтганда – у Сизга ҳуқуқий ёрдам бериши, ҳибс ва маҳкамадаги ҳақ-ҳуқуқингизни ҳимоя қилиши керак.
Хўш, аслида-чи?
Оилам гаплашган адвокат, дастлаб катта пул сўрайди.
Наргизнинг тоғалари у билан гаплашганда ҳам жуда катта пул сўрайди. Ҳатто, мен билан учрашгани ҳибсхонага келадиган кунлари ҳам машинасига бензин олиш учун пул сўраб олар экан.
Қонунда кўрсатилган ва кўзда тутилган миқдорда хизмати учун пул олса, майли, буюрсин!
Аммо у отасининг баҳосини сўрар экан.
Шунча пул олгандан кейин малакали хизмат қилса, кошкийди.
Қаёқда!!!
Адвокатлар масаласи – бугунги Ўзбекистонда ҳар беш оиладан учтаси қамалаётган бир пайтда куннинг энг долзар масаласи ва муаммосига айлангани бежиз эмас…
11.
Боз устига адвокат – маҳбуснинг оила аъзолари билан терговчи ўртасида “воситачилик” қилиб, қамоқда ётган одамни озодликка чиқариш учун қанча пора бериш масаласини ҳам гаплашиб берар экан.
Мен бу ерда ўзимнинг “жиноий иш”им ва ўз адвокатим ҳақида эмас, умуман, “жиноий иш”лар ва адвокатлар ҳақида гапиряпман.
Баъзи одамларнинг ўзлари адвокатлардан илтимос қилишар экан, терговчилар билан “гаплашиб” беринг деб.
Кўп ҳолларда эса, адвокатларнинг ўзлари мижозларига терговчи билан улар орасида “воситачи” бўлишни, пул олди-бердисини амалга оширишни таклиф этишаркан.
Яъни, адвокатларнинг ўзлари одамларни қонунсизликка, порахўрликка ўргатишар экан.
Бу ярамас ҳол – ўзбек жамиятидаги ҳуқуқ-тартибот тизимининг ич-ичидан тамомила айниб кетганини кўрсатади…
12.
Юқорида айтганимдек, ўша кунларда Тошкент шаҳар ички ишлар бошқармаси бошлиғи, генерал Ғофуровнинг иш столи устида сирли тарзда вафот этганини камерада эшитдик.
Ногаҳоний бу ўлимдан жуда ачиндик.
Эсингизда бўлса, қашқадарёлик бир кишининг ақли заиф укаси Тошкентда йўқолиб қолганида биз у кишидан ёрдам сўраганмиз. Ўшанда генерал Ғофуров бизга ситқидилдан ёрдам берган, қашқадарёликлардан – укасини топиб бериш эвазига пул сўраган милиция ходимларини қаттиқ жазолаган эди.
Шунинг учун ҳам биз генералнинг бу ўлимидан жуда қайғурдик. У киши ҳақида кейин ҳам кўп яхши гаплар эшитдик.
Кези келганда айтиб ўтишим керак, ички ишлар вазирлиги соҳасида, умуман куч ишлатар идораларида ҳам ўз касбига садоқатли бўлган, генерал Ғофуров каби ҳақиқий профессионал ва диёнатли инсонлар талайгина эди.
Лекин бу тизим кейинги пайтда издан чиқди ва бора-бора тамомила бузилиб кетди. Яхши ва инсоф-диёнатли бўлиб қолиш – соҳа вакиллари учун мутлақо имконсиз ҳолга айланди.
Юзсизлик ва маломат, юлғичлик ва жаҳолат, куч ишлатиш ва ҳақорат – уларнинг энг муҳим ва асосий касб штрихи ва критериясига айланиб қолди.
Ўзбек халқини қўрқув ва исканжада ушлаб туриш – бугунги кунда куч ишлатар тизими ходимларининг биринчи галдаги улуғвор ва муқаддас вазифаси қилиб белгиланди…
13.
Шу ўринда яна бир гап.
Ўзбекистонда генерал Ғофуровга ўхшаб кутилмаганда ўз кабинетида сирли ўлим топган мулозимлар милиция, суд, прокуратура ва СНБ соҳаларида кўп бўлса керак.
Яқин кунларгача бундай “ўлимлар” элга ошкор этилмасди.
Лекин яқиндан бошлаб – ошкор этмасликнинг мутлақо иложи бўлмай қолаяпти. “Озодлик” радиоси хабар қилган кейинги пайтдаги Милиция ва СНБ мулозимларининг ўзларини ўзлари отиб ўлдириш ва ўз жонига қасд қилиш ҳоллари бунинг ёрқин мисолидир.
Лекин Ўзбекистонда бугунга қадар қанчадан қанча бу тизим мулозимларининг сирли ўлимлари ёпиқлигича қолиб кетган бўлиши мумкин.
Ёки турли даврларда – Ички Ишлар вазири (Зокиржон Алматов, Баҳодир Матлубов), Бош прокурор (Бўритош Мустафоев, Рашид Қодиров) ва СНБ раиси (Ғулом Алиев, Рустам Инятов) ларнинг зуғумига учраб, умри хазон бўлган, инсульт ва ё инфаркт олиб, ҳаётдан бевақт кўз юмган қанчадан қанча офицер ва генералларни биз билмай юргандирмиз.
Биз журналистларнинг биринчи галдаги вазифаси – Ўзбекистон каби ёпиқ жамиятдаги бу сирли ўлимларни – мустақилликнинг биринчи йилларидан бошлаб очиқлаш, уларнинг сабаб ва моҳиятларини ипидан игнасигача аниқлашдан иборат бўлмоғи лозим.
Мен шахсан ўзимнинг журналист сифатидаги бундан кейинги асосий вазифамни мана шунда деб биламан…
14.
Майли, яна ўз жойимизга – ҳибсхонага қайтсак.
Тошкент шаҳар ички ишлар бошқармасининг қамоқхонасида мени роппа роса қирқ кун ушлаб туришди.
Агар эсингизда бўлса, олдинги бобларда мени СНБ ҳибсхонасига ўтказиш ҳақида гап бўлганини ёзган эдим.
Бу гапни улар кейинги пайтда тез-тез айтадиган бўлиб қолишди:
– СНБнинг қамоқхонасига ўтишни истайсанми? У ерда уч маҳал иссиқ овқат, кўрпа-тўшак ва оппоқ чойшаблар берилади! – дерди терговчи ҳар куни.
– Албатта, истайман!
Шу орада мени қамоқда ушлаб туриш ҳақидаги санкциямни икки ойдан яна тўрт ойга узайтиришган эди. Аслида, бу ишларни икки ҳафтада ҳал этиб, ишни судга ўтказиб юбориш мумкин эди.
Лекин Ўзбекистонда одамни руҳан эзиб, махлуқ қиёфасига киритиш учун терговлар атайлаб чўзилар экан. Булар ниҳоятда ярамас ва ноинсоний одатлар. Ҳатто олти ойлаб, йиллаб чўзилган терговлар бор эди.
Европа ва умуман, инсон ҳақ-ҳуқуқларига меҳр ва муҳаббат кучли бўлган, ҳар томонлама ривожланган давлатларда бундай эмас: терговлар – бир ҳафта ё бир ой, энг узоғи билан – икки ой давом этгач, ишлар дарҳол судга оширилади…
15.
Хуллас, қон ва тер ҳиди анқиб турган ҳибсхонадаги умримиз даҳшатли туш каби ўтиб борарди.
Энди ГУВДда кўрган кечирганларимизга қайсидир маънода якун ясасак ҳам бўлар.
Шундай қилиб, Тошкент шаҳар ички ишлар бошқармасининг қамоқхонасида терговчилар, навбатчи милиционер ва соқчилар маҳбуслар учун уйларидан юбориладиган озиқ-овқатларни еб қўйишади.
Иккинчидан, камераларда ҳаддан зиёд кўп одам сақланади.
Учинчидан, маҳбусларни уриш, уларни бўғиш ва “противогаз” кийдириш, қовурғаларини синдириш ва товонларини тилиб, туз тиқиш – бу ерда кенг йўлга қўйилган.
Буларни мен осмондан олиб айтаётганим йўқ. Ўзим кўриб, шахсан гувоҳ бўлганим учун ҳам қалб амри билан айтаяпман ва ёзаяпман…
16.
Шу орада терговчи мендан яна-тағин:
– СНБнинг қамоқхонасига ўтказишларини истайсанми? – деб сўраб қолди.
– Нега? – дедим ҳайрон бўлиб. – Ахир у жойда қамалиб ётиш учун энг камида Абдулла Қодирий ёки Чўлпон бўлиш керак-ку!
Терговчи кулди.
– Уч маҳал иссиқ овқат, оппоқ чойшаблар берилади, кутубхонаси бор…
Кутубхонани эшитиб, менга жон кирди.
– Бўпти, истайман-у, лекин барибир Қодирий бўлолмайман-да…
– У ёққа ўтиш учун Қодирий бўлиш шарт эмас. Фақат Президентдан кечирим сўраб, видеога тушсанг, бас. Мавлон Умрзоқов ва бошқа кимсаларнинг айбларини айтиб турсанг, биз видеога ёзиб оламиз. Кейин СНБга ўтказиб юборамиз. У ерда маҳбусларни уришмайди…
Шайтон кўнглимга ғулғула солади: ўн-ўн беш йил қамалиб кетишим аниқ бўлгач, СНБда одамга ўхшаб яшаш мумкин экан-ку. Видеога тушсам тушибман-да, деб ўйлайман.
Камерадошларим ҳам СНБнинг қамоқхонасини роса мақташарди, лекин ҳеч кимни у ёққа ўтказишмасди…
– Исмат ака, шу бир видеога тушиб берсангиз… – деб терговчи қайта қайта илтимос қилишдан чарчамасди…
17.
Кейин билсам, улар ана шу видеони иккинчи маҳбусга қўйиб беришиб: “Мана, ишонган дўстинг сени арзон гаровга сотиб юборди!” дейишар экан ва иккинчи маҳбусни энди сизнинг ўзингизга қарши гиж-гижлашар экан.
Албатта, булбулчадек сайраётганингизни кўрган “қадрдон” маҳбуснинг ғазаби қўзиб, йўқ айбларингизни ҳам ўйлаб топиб, Сиздан яхшигина ўч олишга интилади.
Натижада калаванинг учи чувалашиб кетади-ю, бир гуруҳ одам бир бирининг оёғидан тортиб, жарга қулаб тушади.
Ниҳоят айтилган кунда видеочи келди. Видеога қараб турдим-да:
– Йўқ, мен видеога тушмайман, – дедим.
Бунинг эса ўзига хос ва мос сабаби бор эди.
Қолаверса, бу сабаб – бевосита Президентга, мени ҳибсга олишга изн берган устозим Ислом Каримовга бориб тақаларди…
18.
Кейинчалик маълум бўлишича, видеога битта мен тушмаган эканман.
Бунинг учун албатта Ислом Каримовдан миннатдор бўлдим. Нега миннатдор бўлганимни кейин айтаман.
Ҳатто Мавлон Умрзоқов ҳам видеога тушибди: унинг видео-тавбасини бошқаларга қўйиб беришади.
Сўнг Мавлон аканинг қудаси Маҳмуд Мелиқўзиев ҳам, Аҳмад Отажонов ҳам, бошқалар ҳам видеога тушадилар.
Уларнинг видеоларини бир-бирларига қўйиб берадилар, уларни худди занжиридан бўшатиб юборилган бўрибосарлар мисоли бир-бирларига қарши олқишлаб юборадилар.
Мана, энди давр ўзгариб, улар батамом оқланса ва сайлаб қўйиладиган каттароқ мансабга даъвогарлик қилсалар, уларни ҳеч ким сайламайди.
Чунки ўша видео-тавбаларни мухолифат қандай бўлмасин сотиб олади-да, матбуот ва ё телевиденияда эълон қилиб юборади.
Равшанки, ўзининг дўсти ва ё сафдошига хиёнат қилган кимсани ҳеч ким раҳбарликка сайламайди.
Яратган Эгамга минг бор шукрки, мен видеога тушмадим.
Улар: “Президентга қўйиб берамиз!” , деб мени алдамоқчи бўлишди. Аслида, бундай видеоларни томошо қилиб ўтиришга Президентнинг вақти ҳам бўлмаса керак.
Улар бошқа мақсадларда фойдаланиш учун иродасиз одамларни видеога тушириб олишар экан.
Хўш, нима учун Худо кўнглимга солиб, мен видеога тушмадим? Мен ростдан ҳам узоқни кўзлайдиган йигитманми?
Энди шу нарсанинг сабабини айтаман…
19.
Видеога тушмаганимнинг энг асосий сабаби – Ислом Каримовнинг менга берган аччиқ бир сабоғи бўлди.
Эсингизда бўлса, Назир Ражабов деган маҳаллий раҳбарлардан бирини москвалик “десантчилар” пора олди бердисига аралашган деб, қамаб юборишади. У ҳали ёш, келажаги порлоқ раҳбарлардан бири эди.
Лекин синдирилади…
Ошкоралик даврида Назир Ражабов “оқланиб” чиқади ва яна тағин юксак мартабаларга ҳақли равишда даъвогарлик қила бошлайди.
Республика миқёсидаги коммунистларнинг қайсидир бир анжуманида Н.Ражабов тарафдорлари бош кўтариб: “Назир ака сиёсий жаҳатдан ҳам оқлансин, унга ўзига мос энг катта мансаблардан биттаси берилсин!”деган талабни илгари сурадилар.
Бу масалани эндигина Ўзбекистон Компартияси Марказий Комитетининг биринчи секретари бўлиб республика раҳбарлигига келган Ислом Каримов тор доирада муҳокама этади ва Назир Ражабовнинг номзоди юксак мартабаларга номуносиб деган фикрни айтади.
Назир Ражабов – яхши нотиқ, ташкилотчан одам, бир сўз билан айтганда – истеъдодли раҳбар эди. Ким билади дейсиз, узоқни кўра оладиган ҳушёр ва айёр сиёсатчи Ислом Каримов унинг тимсолида ўзининг келажакдаги муқаррар ва потенциал рақибини кўра олганми, бу ёғи менга қоронғу.
Хуллас, Ислом ака негадир Назир Ражабовнинг яна катта мансабларга чиқишига қарши бўлади.
– Агар Н.Ражабовнинг тарафдорлари сўзга чиқиб, тўполон қиладиган бўлса, Исматни уларга қарши гапиришга тайёрлаб қўйинглар, – дейди Ислом Абдуғаниевич. – “Видеони кўрдим, Назир ака. Ўзбекистонлик раҳбарларга, ўзбек халқига қанчалик тош отганингизни, энг яқин дўстларингизга хиёнат қилганингизни кўриб, видео қаршисида туриб, ростини айтсам, ёқамни ушладим. Мен Сизнинг қиёфангизда – ХХ асрдаги энг буюк сотқинлардан бирини кўриб турибман! Сиз, Назир ака, босқинчи Чингизхоннинг итялоғини ялаган Маҳмуд Ялавочга ўхшайсиз!”, десин.
Мен ўшанда Тошкент обкомининг номенклатурада турувчи аъзоси ва Ўзбекистон Компартияси съезди делегати ҳам эдим.
– Лозим бўлса Исматга ўша видеони ҳам кўрсатинглар. Лекин ҳозирча, ҳар эҳтимолга қарши, Исматни сўзга чиқишга тайёрлаб қўйинглар, – деб кўрсатма беради Ислом ака…
20.
Ишончли одамлар орқали Назир Ражабов огоҳлантирилади:
“Тарафдорларингизнинг жиловини тортиб қўймасангиз, видео масаласи ошкор қилинади, кейин Ўзбекистондан бош олиб чиқиб кетишга мажбур бўласиз…”
Шундай қилиб, Назир Ражабов тарафдорлари пилдирпис бўлиб кетишади ва табиийки, мен ҳам сўзга чиқмаганман.
Видео-кассеталар тарихда қолар экан, кейин умр бўйи оёққа кишан бўлиб юраркан.
Демак, бало-қазодан мени яна-тағин Ислом аканинг ўзи асраб қолади.
Мен ГУВД ертўласида ўтириб, у кишининг сўзларини эслайман ва хиёнат ҳеч қачон кечирилмайди деган хулосага келаман.
Майли, қон қусиб ётган камерадошларимнинг оҳ-фарёдини эшитиб, тун бўйи тўлғониб чиқай, лекин видеога тушишга рози бўлмайман!
Менга оппоқ чойшаблар ҳам, уч маҳал иссиқ овқат ҳам керак эмас! Фақат бу ердан ёруғ юз билан озодликка чиқсам, бас! Майли, ўн етти йил ит азобида яшайман, аммо келажагимни куйдирмайман, охиратимни куйдирмайман.
Видеога тушмайман!
Тошкент шаҳар ички ишлар бошқармасининг қамоқхонасида видеога тушмаганим – менинг энг катта ютуғим бўлди…
21.
Мен ўзимни – кўп нарсани биладиган ақлли йигит деб юрган юрсам ҳам, лекин Ўзбекистон жиноят процессуал қонунчилигидаги Жиноят Кодексининг 194-модда, 6-банди бўйича айбдор бўлган киши фақат олти ойдан – уч йилгача озодликдан маҳрум этилишини билмас эканман.
Ваҳоланки, мени шу модда бўйича айблашаётган эдилар.
Худога шукрки, улар мени бошқа моддалар бўйича айбдор қила олишмади. Аслида, бу модда ҳам меники эмасди.
Терговчилар мени нуқул 17 йил оласан деб қўрқитишарди…
Падарингга лаънат адвокат шуни менга айтса бўларди-ку: “Исматжон, сен қўрқма, ҳадеб йиғлайверма. Сен судгача борасан, холос. Мана, мустақиллик байрами яқинлашяпти. Албатта, Президент Амнистия эълон қилади. Сен ўша Амнистияга асосан суд залидан озодликка чиқариб юбориласан!” деган гапларни адвокат менга айтиши керак эди.
194 модданинг оқибатлари тўғрисида ўзим ҳам ўйлаб кўрмабман. Терговчилар бўлса, нуқул ваҳима қилишарди: “Тўрт ойнинг ичида сенга яна ўнта модда қўйилади, энг камида. Отилиб кетмасанг ҳам худога шукр қиласан!” дейишарди номардлар…
22.
Адвокатнинг энг асосий вазифаси – ўз мижозини энг аввало маънавий жиҳатдан қўллаб қувватлаш ва унга ҳар томонлама ҳуқуқий ёрдам беришдан иборат.
Лекин менинг номард адвокатим бундай қилмади. У мени терговчиларнинг турли туман ваҳима ва шантажларидан ҳимоя қилиб, кўнглимни кўтаролмади. Сенга қўйилган модда – атиги олти ойдан – уч йилгача жазоланади, холос. Бу ҳам юз фоиз Амнистияга тушадиган модда, деб айтмади.
Шунинг учун ҳам қамоқдан чиққанимдан кейин оиламдан мен учун олган энг охирги юз долларни ҳам ундан тортиб олганман. Хотиним қимматбаҳо тақинчоқларини сотиб, унга пул қилиб берган экан.
Адвокат эса бунинг эвазига ҳеч қандай юридик хизмат кўрсатмади, фақат оиламизни талон-тарож қилиш билан шуғулланади, холос.
Ҳа, адвокат, агар бошқа модда қўйилмаса, мени суд залидан озодликка чиқиб кетишимни биларди, лекин бу ҳақда миқ этмайди.
Аслида, ўз ҳуқуқларимизни билмаслигимиз – ўзимизнинг айбимиз…
23.
Дарвоқе, адвокатдан ўша юз долларни олишим ҳам жуда қизиқ бўлган.
Навоий кўчасининг Ўрда кўпригига етмай, ўнг томонида “Адвокатлар уюшмаси” офиси жойлашган бино бўларди.
Ўзбекистон Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг рўпарасида.
Кураш бўйича бир неча марта жаҳон чемпиони бўлган Сайфиддин Ҳодиев асли китоблик бўлиб, кейинги пайтда у киши адвокатлик билан шуғулланаётган эди.
Оилам тоғалари билан ёрдам сўраб ўша кишининг олдига боради. Бир Сайфиддин ака билан жуда қадрдон эдик. У киши ўз ўрнида ҳамкасбларидан бирини менинг адвокатим этиб тайинланишига ёрдам беради.
Мен қамоқдан чиқиб, хотинимдан бу гапларни эшитиб, дарғазаб бўлиб, Сайфиддин акани излаб Ўрдага бордим. Сайфиддин Ҳодиев мени илиқ кутиб олди. Озодликка чиққаним билан табирклади ва мени меҳмон қилиш учун шундоққина Ўрда бўйидаги Анҳор кафесига тушликка таклиф қилди.
Бўлган воқеани у кишига айтиб бердим. Сайфиддин ака қўл телефонидан кимгадир қўнғироқ қилиб: “Тез етиб кел!” деб буйруқ берди.
Беш дақиқа ўтар ўтмас ўша – мени ҳар сафар қамоқда кўриб, лекин бир оғиз ҳам ширин сўз айтмай келадиган адвокат рўпарамизда пайдо бўлди. Сайфиддин акадан чўчиркан, шекилли, рўпарамизда ўз-ўзидан титраб қақшай бошлади.
Кейин билсам, Сайфиддин ака унга бу оиладан пул олма, сен билан ўзим ҳисоб китоб қиламан деб уни огоҳлантириб қўйган эканлар.
– Сенга Исмат Хушевни ҳимоя қилишинг учун неча пул бердим? – деб савол бердилар адвокатга.
– 500 доллар! – деди ҳануз титраб қақшаётган адвокат.
– Ўзи аслида қанча турарди хизматинг? – дедилар ғазаб билан
– Ҳеч қанча…
– Оёғимнинг учи билан бир тепсам Анҳорга қулаб тушасан, номард! Бу кишининг оиласидан олган 100 долларни қайтар, – дедилар Сайфиддин ака ҳануз ғазабларини яширолмай.
У ҳаммасини аллақачон тушунган, шекилли, 100 долларни ҳам ўзи билан бирга олиб келган экан, дарҳол менга узатди. Мен қўл чўзмаганимдан сўнг, стол устига қўйиб, узр сўради.
Сайфиддин аканинг авзойи ёмонлигидан унинг ранги оқариб кетган эди.
Кейин билсам, “Адвокатлар уюшмаси”дагиларнинг ҳаммаси Сайфиддин Ҳодиевни ниҳоятда ҳурмат қилишар, кўплари эса ундан ҳайиқишаркан ҳам…
24.
Шундай қилиб, Тошкент шаҳар ички ишлар бошқармасининг қамоқхонасида роппа роса қирқ кун темир каравотда ётдим.
Аслида мени бу жойларда тартиб бўйича – бир ҳафта-ўн кундан зиёд ушлаб туриш мумкин эмас экан.
Дарвоқе, озодликда юрган кезларимда аҳмоқлигим туфайли битта ишга гувоҳ бўлиб қолган эдим.
Энди шу билан боғлиқ битта воқеани ҳам айтиб беришим керак.
Мавлон Умрзоқовнинг қудаси Маҳмуджон Мелиқўзиев министр бўлиш иштиёқида юрарди. У киши асли Фарғонанинг Учкўпригидан бўлиб, водий томонларда у кишини пулдорлиги боис “Маҳмуд миллион” деб аташаркан.
Шу киши бир куни: “Исматжон, юринг, Сиз гувоҳ бўлинг, мен Аҳмаджон Отажоновга ўн минг доллар пул бераман!”, деб мени эргаштириб бир жойга олиб борди.
Дунёнинг ишлари ростдан ҳам қизиқ. У қудаси Умрзоқовга эмас, балки унинг ўринбосари Отажоновга ўн минг доллар пора беради.
Отажонов эса: “Агар Сизни министр қилолмасам, палон жойдаги квартирамни сотиб, пулингизни қайтариб бераман!” , – дейди.
Узоқ давом этган тергов чоғида мен ўша воқеани билиб-билмай оғзимдан гуллаб қўйган эдим.
Аҳмоқ бўлмасам, биринчидан, бунақа чиркин ишларга гувоҳ бўлмаслигим керак эди. Иккинчидан, тергов пайтида “билмадим дединг – қутулдинг!” қабилида иш тутишим лозим экан.
Йўқ, охиригача ҳалол бўлишим керак, терговчига ҳамма гапни рост гапиришим керак деган аҳмоқона ақида тилимдаги тушовни бўшатиб, мени сайратиб юборади!
Шу воқеани терговчига айтганимдан сўнг: “Раҳмат, сизга!” деб, мени Миллий Хавфсизлик Хизмати (МХХ) нинг қамоқхонасига ўтказиб юборишди…
25.
Тошкент шаҳар ички ишлар бошқармасининг ҳибсхонасида ётган кунларимда мени битта камерада эмас, ҳар хил камераларда сақлашади.
Баъзан қотилларга, баъзан ўғриларга – жиноят оламининг энг ашаддий ва уччига чиққан вакилларига қўшиб қўйишарди.
Аслида бундай қилиш мумкин эмас экан.
Биринчи маротаб қамоққа тушган одамни ўзига ўхшаганлар билан бирга қўйишлари лозим экан.
Лекин мен бу нарсаларни ҳали билмас эдим.
Бир неча кун фарғоналик Парпибой деган йигит билан камерадош бўлганимни юқорида айтган эдим.
Кейинчалик, қамоқдан озодликка чиққанимдан сўнг қайсидир бир газетада “суд залидан” тайёрланган мақолани ўқиб қолдим.
Ўша мақолада ёзилишича, Парпибой ҳақиқатдан ҳам сирдарёлик қизни ўлдирганига иқрор бўлибди ва у ўлим жазосига ҳукм қилинибди.
Маълум муддат ўтганидан кейин ҳукм ижро этилибди.
Ҳайрон бўлдим: демак, Парпибой қотиллигини бўйнига олган ёки товонларини тилиб, уни шунга мажбур қилишган. Яъни, калтакларга дош беролмаган йигит… ўлим жазосига рози бўлади.
Яна қайдам.
Ҳанузгача бир савол мени мудом қийнаб келади.
Нега бу маҳкама иши бунчалар узоқ – йиллаб давом этиб, ҳукм бунчалар тез ижро этилди?
Ҳозиргача Парпибойнинг кечалари калтак зарбидан инграниб чиқишлари қулоқларим остида эшитилиб туради…
4 боб тугади
Энди навбат “Миллий Хавфсизлик Хизмати (МХХ) ҳибсхонасида” номли 5-бобга
17 шарҳ
МАҚОЛАНИ ДЎСТЛАР БИЛАН БАҲАМЛАШИНГ4 шарҳ
-
Шокир says:
Ҳа, милиция таркибида ҳам инсофли, диёнатли одамлар кам эмас. Аммо уларнинг аксарияти генерал Ғофуров тақдирига тақдирдош. Минг афсус.
Исмат Хушев!
Сиз барча соҳалардаги каби бу асарингизда ҳам контрастларни ўз ўрнига қўяяпсиз. Бу яхши. Жудаям яхши. -
Ҳар бир ёзган нарсангизни доим ўқиб бораман. Сиз бугунги кунда мен ва учун энг таъсирли асар ёзадиган самимий бир инсон ва журналист бўлиб қолдингиз. Раҳмат Сизга.
-
Otabek Toshev says:
Агарда мустақил суд тизими бўлмас экан, одамларнинг ҳуқуқ, эркинликлари ҳибсхона тугул, очиқликда ҳам паймол қилинаверади. Адвокатлар прокурор билан суднинг хизматкорига айланиб қолган. Исмат аканинг ушбу асарини ўқиб, бунга яна бир бор ишонч ҳосил қилдим. Ўзбек ҳибсхоналаридаги мана шу адолатсизликларни руй рост ёзаётгани учун хам Исмат Хушев тарихда қолади.
-
Терговчилар бўлса, нуқул ваҳима қилишарди: “Тўрт ойнинг ичида сенга яна ўнта модда қўйилади, энг камида. Отилиб кетмасанг ҳам худога шукр қиласан!” дейишарди номардлар…
Қанчалик ифлосчилик, булар одам қиёфасидаги ўлимтак ейдиган қашқирлар экан ку, Исмат ака, уларнинг қўлидан эсон омон қутулиб чиққанингизга шукур қилинг. Ёзаётган бу хотираларингизни укиб, сизга яна бир бор тан бердим, Исмат ака. Мен уйловдимки, сиз барибир камоғдаги бор гап сузларни ёзмайсиз деб. Йўқ, адашган эканман. Нимани кўрган бусангиз ушани ёзаяпсиз. Минг рахмат сизга! Холис, ротсгўй ва самимийлигингиз учун хам сизни хурмат киламиз ва яхши курамиз. Сиз бизларнинг йулчи йулдизимиз йул бошловчимизсиз!
Жавоб ёзиш
Фақат 500 белгигача рухсат этилади. Мақола ёки хабарларни МАҚОЛА ВА ФОТОСУРАТЛАР ЖЎНАТИШ ёки Биз билан алоқа шакли орқали жўнатинг.
Ўзбек жамиятидаги ҳуқуқ-тартибот тизимининг жиноятлари албатта расмий равишда очилажак. Ҳеч ким, сизчалик куч ишлатар вазирликларини Ватанимиз олдида қилаётган тубан жирканч жиноятларини очгани йўқ. Бутун сестимани так томири билан ўзгартириш керак. Қон тукилишига йўл қўмаслик керак. Агар биз ҳам жоҳиллик қилсак улардан фарқимиз қолмайди. Хар қандай холда ҳам қонунийликдан чиқмаслигимиз керак. Исмат ака, ўзингиз бизга бош бўлишингиз керак бу курашда. Қуролсиз, ақл ва демократия курашида…
Режим тугашига бир қанча ойлар қолди, халқни ўзи ҳеч кимдан сўраб ўтирмасдан сама суд қилади, куч ишлатар тизими бошлиқларини. Мен шахсан буни истамайман. Лекин бўлиши муқарар! Таёрланинглар жаноб текинхур, тоталитар тузумни югурдаклари. Йигандан кейин қусушни ҳам билиш керак.
Ассалому алейкум!
Ўзбекистон куч ишлатар тизимларининг айрим, кўплаб ходимларининг ифлос башарасини шу даражада улкан маҳорат билан очиб бергансизки, беихтиёр ўша нохақдан сачраган қонлар вазирларининг башараларида тўлиқ акс этиб, кўз олдимиздан кетмай қолди. Буларнинг барчалари сизнинг ёзганларингиздан кейин инсонман деб бош кўтариб юришга мутлоқ нолойиқдирлар (албатта ўзини билган инсонларга тегишли)!Бугунги кунларда 90 % тухмати бўлиб кетган дейишади. Адвокатларни ҳам энасини эмдирдингиз, 10 фоизи қолган бўлса байрам!!
Advokatlar muammosi juda to`gri ko`tarilgan. Bizning ham boshimizdan o`tgan bu narsalar. Rahmat Ismat Hushevga.
Davomini tezroq chiqaring, Ismat aka. Ichim tars yorilib ketay deydi. Parpiboyning keyingi taqdirid nima bo`ldi?
Men uchun bugundan boshlab Ismat Hushev – edeal jurnalist bo`lib qoldi.
Shuncha azob-uqubat ko`rib, yana nimaga Prezidentni maqtab yurdingiz shuncha payt, Ismat aka?
Men Ismat Xushevday Prezidentning erkatoyi qamalganini, boshidan shuncha musibatlar o`tganini endi bildim. Dahshaku bularning bari. Ismat Xushevning bu asari Gaaga tribunali uchun yaxshi bir ayblov bo`lishi mumkin ekan…
O`zbek mahbuslarining qamoqdagi ichki his tuygu va kechinmasini yaxshi tasvirlagansiz, Ismat aka.
Nima uchun Karimov buncha ko`p odamni qamashini endi tushundim. Rahmat Ismat Xushevga!
Ismat aka, hurmatli mushtariylar,
Jamiyatimizning bu kabi qabixlardan tozalashni yagona yo’li, imkon qadar oddiy xalq o’zaro yaxshi munosabatlarda bo’lish, umid bilan o’stirayotgan farzandlarimiz tarbiyasiga qattiq e’tibor berish ekan. Hozirgi tuzumni, nohaqliklarni boshqa yul b/n o’zgartirish imkonsiz.
Э ИСМАТ АКА ЭЗВОРДИЗКУ. ИЛТИМОС САЛ КУПРОК ЁЗИНГ. УКИМАСДАН ТУГАБ КОЛЯПТИ.
Қанчалик даҳшат! Қанчалик вахшейлик! Ўрта асирларга хос бўлган шавқатсизлик. Наҳотки одам боласи нафси деб инсонийликни унутиб, жоҳилликка берилиб махлуққа айланиб борса. Мен ўшбу хотираларни ўқиб кўзларим ёшга тўлди. Шундай ҳуқуқсиз, ҳақоратланган мамлакатда яшаётганимни ўйлаб. Исмат Хушевга, унинг митин иродаси ва жасоратига яна бир бор койил қолдим.
Халқ, дунё ва ўзбек жамоатчилик назаримда биринчи марта Исмат Хушев шарофати билан ҳибисхоналардаги ҳолатни билиб тўрибди. Бу асарни бутун дунё укиб урганиши керак. Ислом Бобой номига бошчилик қилаётган, аслида эса Иноятов бошқараётган Ўзбекистондаги бугунги хакикикй ахволни. Бизларнинг умримиз утди хисоб. Лекин бугунги ва келажак авлод бу нарсаларни билиши керак. Исматжон яна бир бор минг рахмат сизга.
Бу фашестлар турмасидан ҳеч ҳам ками қолмабди ку. Бу ёғи нима билан тугашини башорат қилмаса ҳам бўлади. Исмат ака. Сиз дақшатли одам экансиз. Яхши манода албатта. Мен сизга бгун яна бир бор тан бердим.
Офарин ҳурматли Исмат ака!
Сизнинг хотираларингиз юртимиз турмаларидаги даҳшатлик азобларни очиқ ойдин очиб ташлаш баробарида, юқорида номларини келтириб ўтганингиз куч ишлатар тизимларнинг турли раҳбарларини кўхна тарихнинг жирканч ҳандақларига улоқтириб ташлади.
Шу пайтгача айтилиб келинган қийноқлар ҳақидаги овозаларни мустаҳкам қозиқ билан ҚОҚДИНГИЗ ва қозиқнинг учи қаердан чиқганлигини ўша акамлар жойида ўтира олмай қолишганидан билаверамиз!
Ўзбекистонда қамалганларнинг 99%ти айбсиз шекилли!