Улуғ ўзбек шоири Абдулла Ориповнинг 75 йиллик юбилейи олдидан (5-мақола)
Бердиёр ЖУМАЕВ:
Ассалому алайкум, Исматбек!
Мана, эъзозли ва эҳтиромли шоиримиз Абдулла ака Ориповнинг таваллудига 75 йил тўлишига саноқли кунлар қолди. Мен мазкур битикни сизнинг Абдулла акани зиёрат қилиш мақсадида Америка Қўшма Штатларига қилган сафарингиздан олган таассуротларим асосида ёзгандим.
Мабодо, лозим топсаларингиз, айни мақолани ёритасизлар, деган умиддаман.
Буюк шоиримиз ҳамда улуғ инсонимизга эса, эзгу тилакларимиз ушбудир: Абдулла ака, қутлуғ ва табаррук санангиз муборак бўлсин!
Чораккам бир асрлик довондан муваффақиятли ўтиб, яна ҳаётда жўшаверинг ҳамда ижодда тошаверинг!
Доимо соғлигингиз яхши, кайфиятингиз кўтаринки бўлиб юришингизга бир оддий мухлисингиз сифатида чин кўнгилдан тилакдошман.
Сизни айни пайтгача Ҳақнинг назари ва эътибори қўллаб, халқнинг эъзози ва эҳтироми қувватлаб келди, илоҳим, бундан кейин ҳам шундай бўлаверсин!
* * *
ОЛЛОҲ АЗИЗ ТУТГАННИ
БАНДА БАДНОМ ЭТОЛМАС!
Сафар таассуротлари уйғотган таассуротлар
“Дунё ўзбеклари” халқаро электрон оммавий ахборот воситаси бош муҳаррирининг Америка Қўшма Штатларига бир ҳафталик ижодий сафари таассуротлари ҳамда унинг натижаси ўлароқ эълон этилган ва этилаётган туркум чиқишлар, мана, бир ойга яқинлашаётир-ки, бутун жаҳон ўзбекларини, қолаверса, бошқа туркий қардошларимизни-да ҳақли ва давомли равишда қизиқтириб келаётир, десам мутлақо муболаға эмас.
АҚШ сари амалга оширилган айни ташриф, аввало, эзгулик муддаоларини кўзлаганлиги учун ҳам, ана шундай кенг қамровли диққат-эътиборга молик ва шоён бўлди.
Негаки, ушбу муносабат билан, бизлар – миллионлаб мухлислари Ўзбекистонда йўқотиб қўйганимиз ардоқли ва атоқли шоиримизни Американинг Хьюстон шаҳрида топа олдик, десак мақсадга мувофиқ бўларди.
Ҳа, дарҳақиқат, кейинги йилларда Абдулла Ориповни ўзимизнинг она-Ватанимизда кўрмай, эшитмай, билмай қолган эдик.
Масалан, мен ўзбекистонлик эканим учун ҳам, қардош мамлакатлардаги ўзбекларимиз билан турфа муносабатлар сабабли ўтказиладиган учрашувларда миллатдошларимиз Абдулла ака тўғрисида, у киши ҳақида тарқалаётган (мумкин, балки атайлаб тарқатилаётган) миш-мишлар борасида кўп сўрашарди. Ушбу хусусда ўзимам ҳеч нарсадан воқиф бўлмаганлигим учун, ўзга юртлик ўзбекларимизга нима ва қандай жавоб айтишгаям ҳайрон қолардим.
Энди билсак, улкан шоиримизнинг бундай маънавий бадарға-ю сургун қилиниши, шу пайтгача иддао этиб келинаётганидек, ҳечам давлат ва ҳукумат олий раҳбариятининг хоҳиш-иродаси эмас, билъакс, ҳозирча мансабнинг тулпорлари-ю арғумоқларидан тушмай турган айрим шахсларнинг ғаразли ният-истаклари экан.
Хўш, нечун шундай бўлди?!
Дарвоқе ва дарҳақиқат, Абдулла Ориповнинг буюк шоир ҳамда улуғ инсон сифатидаги шон-шуҳрати самолар қадар сарбаланд бўлса, у кишининг расмий рутбалариям бундан паст эмасди-ку!
Мустақил Ўзбекистон Республикаси Давлат Мадҳиясининг муаллифи, Ўзбекистон Қаҳрамони, Ўзбекистон халқ шоири, “Италия Олтин Юлдузи” олий мукофотининг, Бутунжаҳон интеллектуаль мулк ташкилотининг жаҳон маданияти хазинасига қўшган улкан ҳиссаси учун бериладиган нуфузли нишони – «WIPO Creativity Award» Олтин медали соҳиби…
Келинглар, азизлар, энди холисанлиллоҳ, инсоф билан виждонона тан олайлик-чи: Ўзбекистонимиздаги ижодкорлар орасида мана шунақа олий мақом ва юксак мартабаларга сазовор бўлган яна бирорта бошқа зот мавжудми?
Албатта йўқ ва бундан буёғигаям бўлиши даргумон!
Аслини олганда, назаримизда, биздек анойи бандаларига ушмундоқ юқори тоифадаги инсонлар ҳар тарафлама дахлсиздек бўлиб туйиладилар. Таассуфлар-ла, ажабланинг-ки, мунақа жаҳоний эътирофлар ҳам, расман тан олинган оламий эҳтиромлар ҳам замона зўрларининг қудратлари олдида ҳеч нарса бўлмай қоларкан-да.
* * *
Очиғини айтмоқ даркор: Абдулла Ориповнинг Ўзбекистон Ёзувчилар уюшмасига раислиги даври билан боғлиқ олди-қочди гаплар, аллақачонлардир-ки, мамлакатимизнинг сарҳадларидан сизиб ўтиб, қўшни хорижий давлатларгаям таралганди. Аммо мунақа уйдирмаларнинг-да, асосий қисми тўқиб-бичилганлиги кўпчиликка яхши маълум.
Шахсий фикримга кўра, қайси миллатга ёинки қандай эътиқодга мансуб бўлишидан қатъий назар, истисно тарзида, даҳо ижодкорларни давлат ҳамда ҳокимият лавозимларига жалб этиб, тайинлаб, сайлаб бўлмайди, шекилли.
Бундай олий мансаблар-у юксак мартабалар уларни, нафақат ижоддан ва жамоатчилик фаолиятидан чалғитади, балки турфа сиёсий, ижтимоий, иқтисодий, маънавий “ўйинлар”гаям мажбуран аралаштиради ҳамда тилларини, йўлларини ва қўлларини-да боғлайди. Бундан эса, олғирлар-у учарлар фойдаланиб қолишади, ҳар хил усуллар билан уларни обрўсизлантиришга, бадном айлашга уринишади.
Узоққа бормасдан, мавлоно Алишер Навоий бобомизнинг улкан салтанат арбоби ҳамда вазири сифатидаги қисматига назар ташлайлик.
Айни даҳо зот ҳам ана шу юксак лавозимларни эгаллаб турган йилларида устомон ва ифлос кимсалар томонидан қандай фитналар-у маломатларга, туҳматлар-у касофатларга дучор этилганликлари, Мир Алишер ҳазратларининг ўзлари мазкур олийнишон вазифаларни эгаллагани учун қай даражада таассуфлар-у надоматлар чекканликлари тарихдан ва кечмишдан яхши маълум-ку!
Аслида бунақа баланд мартаба-ю мавқелар билан шунақа “сийлов”лар ҳам улуғлар-у буюкларни синдиришнинг-у бўйсундиришнинг бир усулимикан, эҳтимол…
Мен мазкур ўринда Алишер Навоий бобомизнинг табаррук исмларини бежизга келтирмадим. Негаки, Абдулла акаям мана шу даҳо ҳамда бақо аждодимизнинг таваллуд санасидан, роппа-роса беш аср кечганидан кейин дунёга келган муносиб издоши ҳамда бетимсол давомчисидир.
Нетонг-ки, ижодлари ҳамоҳанг бўлган ўзбекнинг мана шу икки буюк ўғлонининг тақдирлариям бир-бирига монанддай.
* * *
…1969 йилнинг куз фасли. Бизлар – Тошкент Давлат университети филология факультетининг биринчи курс студентлари яшайдиган, яқиндагина фойдаланишга топширилган қўшқанотли янги эксперименталь 85-сонли талабалар ётоқхонасининг ҳашаматли залида қашқадарёлик студентларнинг Абдулла Орипов билан илк учрашуви ўтказилди. Ушбу дийдорлашувга келган талабаларнинг кўплигидан катта зал торлик қилиб қолганди.
Ҳали, эндигина 28 га кирган Абдулла Орипов шу ёшидаёқ эл-юрт ичида, айниқса, ёшлар ўртасида мана-ман, деган халқ шоирлари-ю халқ ёзувчиларидан машҳурроқ ва севимлироқ эди-да.
Ўшандаёқ қатор расмий арбоблар ҳамда ўзбек адабиётининг аксарият “пешволари” ҳамда “устунлари” томонидан ғазаб билан қарши олинган ана шундай алоҳида нуфузи ва мартабаси учун Абдулла аканинг бошида қуюқ қора булутлар айланаётганини у кишининг ўқиган шеърларидан, айтган гапларидан, тушкун кайфиятидан сезгандик.
Бундан ташқариям, бемаҳал ва бемаврид чиққан ушбу “тийиқсиз-у одобсиз” шоирни, ҳадемай, ўртадан кўтариб ташлайдилар, деган гаплар ўрмалаб юрарди…
Хўш, мен нечун мазкур хотираларни эслаяпман. Мана, шундан бери орадан оз эмас-кўп эмас, 46 йил ўтибди. Ушбу, қарийб ярим асрлик вақт давомида Абдулла Ориповнинг ҳаёти ва ижоди учун қанчалаб таҳликалар туғилди, тўсиқлар қўйилди, чиғириқлардан ўтказилди, парвозлар ҳамда инқирозлар юз берди.
Илло, Абдулла ака Оллоҳнинг суюкли бандаси экан-ки, барча синовлардан ўтиб, ҳамма қарама-қаршиликларни енггани ҳолда, халқимизнинг, Ватанимизнинг бахтига, ўзбек адабиётимизнинг бахтига, миллион-миллион ихлосмандлари ва мухлисларининг бахтига баракали яшаб, самарали ижод қилиб келмоқда.
Зотан, қачонки, Яратганимизнинг ўзи олий назарида улуғлаган атоқли ва ардоқли шоиримизни бошқа оддий ожиз бандалари назардан-эътибордан қолдира олмасликлари эса, турган гап!
* * *
Мен оддий бир қаламкаш сифатида Алишер Навоий ҳазратларининг бетакрор-у бетимсол асарлари ҳар хил сабабларга кўра, жаҳон адабиёти хазинасидан муносиб ўрин эгалламаганлигига бениҳоя афсусланиб келаман.
Абдулла Орипов ижодига қолгандаям ана шундай армонли бир таассуфим бор. Гарчи Абдулла аканинг ҳам беназир ҳамда бемонанд ижодиёти чет тилларига, адабий талаб нуқтаи назаридан юксак савияда ва олий даражада таржима қилиниб, кенг равишда тарғиб-ташвиқ этилганида эди, бемалол Халқаро Нобель мукофотига даъвогарликка ҳақдор бўларди ва бунга эришарди ҳам.
Мана ушбу жиҳатга қолгандаям-ки, яна тағин ўша-ўша ўзимизнинг “ўзбекчилигимиз” панд берди-ёв, назаримда…
* * *
Абдулла ака!
Сизни Яратганимизнинг Ўзи асрагани ва сақлаётгани, қўллагани ҳамда қувватлаётгани рост бўлсин, илоҳим!
Она Ўзбекистонимизга куч-қувват, ғайрат-шижоатга тўлиб ва илҳомга жўшиб-тошиб қайтинг!
Умрингиз янада баракали ва самарали, ижодингиз тағин-да қудратли ҳамда жозибали бўлаверсин!
Биз эса имкониятдан фойдаланган ҳолда, анча йироқ муддатлик айролиқ ва танаффуслардан сўнг, сизнинг улуғ ҳаётингиз ҳамда буюк ижодингиз билан қайтадан ошно этаётгани учун, эндиликда Ер сайёрасининг 155 та мамлакатида катта қизиқиш билан ўқилаётган, ихлосмандлари соат сайин кўпайиб бораётган “Дунё ўзбеклари” электрон нашрига ҳамда унинг ҳозирги пайтда етти иқлимга маълум ва машҳур бўлаётган раҳнамоси, ўзбекнинг яна бир фидойи фарзанди ҳамда жонкуяр ижодкори Исматбекка ўзимизнинг астойдил миннатдорчилигимизни изҳор айлаймиз!
