Рўйхатлардан ўчирилганлар: шоира Дилором Исҳоқова — ББС ўзбек хизмати меҳмони…
Дилором Исҳоқова – Би-би-си меҳмони
Шоира Дилором Исҳоқова Ўзбекистон ичкарисида фаолиятини тўхтатмаган кам сонли мухолифатнинг энг кўзга кўринган намояндаларидан биридир.
Шоира ва мухолифат фаоли Дилором Исҳоқова bbcuzbek.com ўқувчилари ҳамда тингловчиларимизнинг саволларига жавоб беради.
Дилором Исҳоқова 1955 йилда Тошкент шаҳрида дунёга келган.
Отаси ҳуқуқшунос, онаси ўқитувчи бўлишган.
“Оиламизда отам ўрнатган метин тартиб бор эди: ҳар куни рўзнома, китоб ўқиш ва албатта, соат тақиб юриш.
Ёлғон сўзлаш ва тинмай келадиган меҳмонларни яхши кутиб олмаслик жуда қаттиқ жазоланарди”, дея хотирлайди шоира.
1972-78 -йилларда Тошкент Давлат Университетининг журналистика бўлимида таҳсил олган Дилором Исҳоқова талабалик йиллари Ёзувчилар уюшмасида ўтказилган “Шеърият кечаси”да Рауф Парфи билан танишади.
“Ўшандан бошлаб, дунёни фақат яхшиликдан иборат, очлик, хорлик ва адолатсизлик йўқ, деб ўйлаб юрган қиздан, ўзга бир дунёга тушиб қолиб, довдираб, адашиб, йўлини тополмай юрган бечорага айланганман”, – дейди у.
1978 йилда Рауф Парфи билан турмуш қуришган ва икки фарзандли бўлишган.
Шоира Рауф Парфи билан умргузаронлик қилган 13 йилни “миллатни таниш ва ватанни севиш даври” деб атайди.
“Ўша йиллардаги энг катта орзумиз Ўзбекистоннинг мустақиллиги эди”, – дейди Дилором Исҳоқова.
У 80-йиллар охирида “Бирлик” Халқ ҳаракатининг ташкил этилишида фаол қатнашган ва айни ҳаракатнинг Бошқарув кенгашида ишлаган.
Кейинроқ “Эрк” партиясига аъзо бўлиб кирган.
Дилором Исҳоқова “Эрк”даги фаолияти учун оғир кунларни бошидан кечирганини айтади.
У 1994 йилда “қуролли давлат тўнтаришига уриниш”да айбланиб, 6 йиллик шартли жазога маҳкум этилган.
2008 йил январидан “Бирдамлик” ҳаракатиниг ҳам аъзоси ва айни ҳаракатнинг Ўзбекистон бўйича раҳбаридир.
“Умрим бўйи қилган хатом “бу эркчи”, “бу бирликчи” деб ажратганим бўлган, энди бу хатони зинҳор такрорламайман”, – дейди у.
“Ўзбекистонда шаклланган миллат учун хавфли мавжуд тузумга бир оғиз қарши сўз айтиб, шу тузумга қарши томонга бир қадам қўйган ҳар қандай инсонни ўз маслакдошим, деб биламан.
Гулливерни йиқитган ва асир этган лилипутларни кўп эслайман.
“Игнадан-да ингичка найзалар, ипдан-да ночор арқонлар.. Улар кўпчилик эдилар. Бирлашдилар ва енгдилар”.
1986 йилдан буён Ёзувчилар уюшмаси аъзоси.
Сиёсий фаолияти учун таъқибга учраган Дилором Исҳоқова “Ёзувчилар уюшмасидан чиқариб юборишмаган бўлса керак, деб умид қиламан”, – дейди.
Шоиранинг 1992 йилда нашрга тайёрланган “Шамол тили” номли шеърий тўплами, ўзининг айтишича, сотувга чиқарилмай, ёқиб юборилган.
1991 йилда “Тошсултон” номли эртаклар тўплами чоп этилган.
“Ижодимдан ягона эсдалик ана шу эртаклар китоби. Уларни баъзан -баъзан болаларимга мақтаниб, ўқиб бераман”, дейди у.
Би-би-си: Саволлар адабиёт, Рауф Парфи ҳамда мухолифат ҳақида экан, ижозатингиз билан адабиёт ҳақидаги саволдан бошласак. Мубина исмли тингловчимиз “ҳозирги ўзбек шоирлари, жумладан, Эркин Воҳидов ва Абдулла Ориповлар ҳақида нима дея оласиз,” деб сўраган, марҳамат
Дилором Исҳоқова: Абдулла Орипов ва Эркин Воҳидов ҳақида гапириш бирмунча оғир. Чунки мен ҳам бир ижодкор сифатида уларнинг шеърларини севиб ўқиганман. Бизнинг авлод уларнинг шеърларини ўқиб, катта бўлганмиз. Лекин уларда Оллоҳ берган шундай катта иқтидор билан ёнма-ён гражданлик позициясининг йўқлиги мени, албатта, қайғуга солади. Чунки менинг гапим мени билган, мен билан ишлаётган дўстларимгагина ўтади. Лекин бу даражадаги таниқли инсонлар, Эркин Воҳидов ва Абдулла Ориповларнинг ҳар бир сўзи миллат учун айтиладиган сўзлар бўлади. Бугунги кунда, Ўзбекистон ҳамма жиҳатдан ботқоққа ботиб кетаётган бир пайтда, миллатнинг аҳволини кўриб, била туриб, шу миллатга мансуб бўла туриб, бугунги ҳукуматга мақтов билан чиқиб туришса, ҳеч нарса кўрмаганликка олиб туришса ўзларини, мен ўйлайманки, бу жуда катта фожиа. Бу фақат иккита шоирнинг фожиаси эмас, бу минг афсуски, жуда кўп ижодкорларнинг, шу жумладан, бу ижодкорлар мансуб бўлган миллатнинг фожиасидир.
Би-би-си: Навбатдаги савол марҳум Рауф Парфи ҳақида экан. Яна айни тингловчимиз, Мубина сўрабдилар: “биз билан замондош бўлганида Рауф Парфи қандай лавозимни эгаллаган бўларди?”.
Дилором Исҳоқова: Рауф Парфининг мени қойил қолдирган томони ҳам унинг ҳеч қандай мансабга қизиқмаслиги, унга интилмаслиги, ундан, аксинча, жирканиши эди. Худо раҳмат қилгур, шоҳ билан гадо билан гаплашгандек ёки гадо билан шоҳ билан гаплашгандек гаплаша оларди. Ҳеч қачон одамларни мансабига қараб, уларни ишлаб турган лавозимига қараб, ажратган эмас. Мен бир воқеани айтиб бераман. Ўзбекистон Халқ шоири Шукрулло Рауф Парфини ўз шогирди, деб биларди, уни жуда яхши кўрарди. Эндигина турмуш қурган пайтимиз, жуда қийналиб яшаяпмиз, уйимиз йўқ… Ўша пайтда Шукрулло ака Шароф Рашидов билан гаплашиб, Рауф Парфи ҳақида “жуда талантли одам, шароити яхши эмас, бир қабул қилиб, гаплашсангиз”, дебдилар. Рашидов “фалон куни келсин, қабул қиламан, уй бераман, яхши иш бераман, ҳамма шароитини қилиб бераман”, дебди. Шукрулло ака жуда хурсанд бўлиб, уйимизга келди. “Рауф фалон куни борасан, сен билан гаплашади”, деди. Менга ҳам, “келин, яхшилаб кийинтиринг, костюм-шим, галстук албатта бўлсин, ўзингиз таксида олиб бориб, қўйиб келинг”, деб тайинладилар. Ўша кун келди. Мен олиб бориб, қўйиб келолмадим, аммо таксига ўтқаздим. Ҳамма нарсасини чиройли қилиб жўнатдим, галстукдан бошқа. Кетдим, деб чиқиб кетди Рауф Парфи. Орадан беш соатча ўтгандан кейин Шукрулло ака келди. У шундай қайғуга ботган эди. “Нимага бормади, мен шарманда бўлдим, Шароф Рашидов кутиб ўтирибди, Шароф Рашидов!” деб жиғибийрон бўлди. Мен “йўқ, чиқиб кетгандилар” дедим. Шу пайт эшикдан кириб келди Рауф Парфи. “Нега бормадинг?. Қанақа инсонсан?”, деса Рауф ака “узр, галстугим йўқ эди”, деди. Бу Парфининг мансабга, шахсга муносабатини билдиради.
Би-би-си: Галстук йўқлиги важидан бормаганми ёки боришни истамаганми Рауф Парфи?
Мен фарзандларим яхшироқ жамиятда яшашини истайман. Уларнинг руҳи эркин бўлишини истайман. Менинг фарзандларим, эртага Каримов кетиб, “Алимов” келса, унга қул бўлишларини истамайман
Дилором Исҳоқова: Йўқ. Аҳамияти йўқ эди. Мен ўнта галстук топиб берсам ҳам, барибир бормас эди Рауф Парфи. Унинг Рашидовга муносабати ўзгача эди. У “Рашидов ўзбекларни пахтанинг қулига айлантирган, ўзбек тилининг мавқеъини ерга уриб, рус тилини кўтарган”, деб ҳисобларди. У Рашидовнинг ана шу икки жиҳатини кечиролмади.
Би-би-си: Кейинги савол ҳам Рауф Парфи билан кечган ҳаётингиз ҳақида экан. Мактуба Мурод деб исм қўйган тингловчимиз “саволим бироз қалтисроқ, лекин ранжимайсиз, деб умид қиламан” деб ёзибди ва “Рауф Парфи билан нега ҳаётининг охиригача бирга бўлолмадингиз?” деб сўрабди…
Дилором Исҳоқова: Биласизми, буни бир оғиз сўз билан тушунтиришим қийин, жуда ҳам қийин. Биз жуда қалин дўст эдик Рауф Парфи билан. Буни Парфини яхши билган истаган одамдан сўрашингиз мумкин. Унинг ўзи “дунёда Дилоромдан яқинроқ одамим йўқ эди” дерди. Ана шу дўстликни йўқотиб қўйганмиз турмуш қургандан кейин. Турмуш қуришимиздан аввал жуда кўпчилик, хатто ўзининг дўстлари менга “Рауф Парфига турмушга чиқманг, узоқдан шеърларини яхши кўриб, қарашиб, китобларини машинка қилдириб, узоқдан хизматини қилиб юраверинг, чунки Рауфга оила керак эмас, унга дўст керак”, дейишган. Мен бу гапларнинг, бу хавотирларнинг маъносини кейин тушунганман. Яшолмаганимизнинг сабаби ҳам шу бўлса керак. Парфининг ўзининг бир мисраси бор: “шоирнинг хотини, болалари бор, аммо оиласи йўқ шоирнинг” деган. Парфининг ҳам оиласи йўқ эди. Рауф ака учун оила, тирикчилик жуда майда-чуйда нарсалар эди. Мен эса оддий аёлман. Менга болаларим, уйим аҳамиятли эди. Баъзида аёл ўз турмуш ўртоғини, фарзандларининг отасини уйда кўргиси келади. Баъзида кечки овқатни бирга егиси келади. Бу жуда элементар нарсалар. Лекин бизда хатто шу нарсалар ҳам ҳеч қачон бўлмаган…
Би-би-си: Саволнинг давом ҳам бор экан: “сиёсат сизга оила ва оталик ҳамда оналикнинг комил бахтидан ҳам муҳимроқ бўлдими?” деб сўрабди Мактуба Мурод, марҳамат.
Дилором Исҳоқова: Йўқ. Бугун мен қўлимдан келганича, тиришиб, дубинка еб, йиқилиб, туртилиб, урилиб, турли бўҳтон, тухматларга қолиб, барибир, қўлимдан келганича бир нарсалар қилишга ҳаракат қилаётганим, ҳаммаси аслида, ўзимнинг фарзандларим учун. Мени тўғри тушунарсизлар, деган умиддаман. Мен фарзандларим яхшироқ жамиятда яшашини истайман. Мен фарзандларим пора бермасдан, ўзининг иқтидорига яраша ишга кира олишини истайман. Менинг фарзандларим билимига яраша бирор жойда ўқишини истайман. Менинг фарзандларим тоза жамиятда яшашини истайман. Уларнинг руҳи эркин бўлишини истайман. Улар инсондай яшашини истайман. Улар мардикор бўлишини истамайман. Менинг фарзандларимнинг фарзандлари ҳам мардикор бўлишини истамайман. Менинг фарзандларим, эртага Каримов кетиб, “Алимов” келса, унга қул бўлишларини истамайман. Менинг фарзандларим тинимсиз халқнинг устига ёғилаётган ёлғоннинг ичида қоришиб яшашларини истамайман. Мен нимаики қилаётган бўлсам, ўз фарзандларим учун қилаяпман, фарзандларим яхшироқ яшаши учун қилаяпман…
Би-би-си: Швецариядан Отабек бир неча савол йўллаган. Биринчиси – “агар Ўзбекистонда бўлсангиз, сиёсатга қарши гапиришдан қўрқмайсизми?”.
Дилором Исҳоқова: Мен Ўзбекистондаман, ҳеч қаерга кетганим йўқ. Қўрққанман, баъзида қўрқаман. У ҳам бўлса, болаларим учун қўрқаман. Қизларим кечга қолганда озгина қўрқаман. Кеча масалан, соат 2 да келиши керак бўлган ўғлим 5 да келди, албатта қўрқаман. Лекин ўзим учун қўрқмай қолганман. Ҳар бир инсонда қўрқувнинг ҳам бир ўлчами бўлади. Худо берган қўрқувнинг “лимити” бўлади. Мен қўрқиб, қўрқиб, ўша “лимит”ни тугатганман. Энди қўрқишни истамайман ва қўрқмасам керак…
Би-би-си: Иккинчи савол “сизнингча, Ўзбекистон халқи демократияга тайёрми, яъни мухолифатни қўллаб-қувватлайдими?”, деб сўраяпти Отабек.
Дилором Исҳоқова: “Фалон халқ демократияга тайёр эмас, писмадон халқ демократияга тайёр эмас” деган гаплар менга жуда ғалати туюлади. Ва менинг ёдимга доим саксонинчи йиллар, қайта қуриш даври келади. Ҳеч қандай демократия ҳақида гапирилмаган бир жамиятда, хали одамлар ориентир ололмаган бир жамиятда миллионлаб киши кўчага чиққан, миллионлаб одам ўз фикрини билдирган. Бирданига ўша, биз менсимай, “демократияни билмайди” деган халқимиз бирданига ўрнидан қўзғалиб, “Бирлик” деган ҳаракатни тузган. “Эрк” деган демократик партияни тузган. Бири биридан яхши, бири бирилдан кескир, ўткир мақолалар билан газета, журналлар чиқиб бошлаган. Биз хаёлимизга келмаган журналистларимиз бор экан. Шу даражада қалами ўткир, шу даражада ҳақиқатни биладиган. Қандай олимларимиз борлигини билдик. Шунинг учун мен “ўзбек халқи демократияга тайёрми” деган саволга шундай жавоб берардим.
Би-би-си: Ўқувчимиз йўллаган саволнинг давоми-“Каримовдан кейин ким президент бўлишини хоҳлар эдингиз?”.
Дилором Исҳоқова: Каримовдан кейин, авваламбор иймонли, инсофли одам президент бўлишини истардим. Майли, инсон ҳамиша иш билан бўлолмайди, ҳамиша миллатни ўйлаб, яшолмайди. Лекин ҳафтада уч кунгина халқни ўйласаям, Ўзбекистон бугунги аҳволга тушиб қолмас эди. Яна зиёлиларни ҳурмат қиладиган президент бўлишини истардим. Каримов даврида аксинча бўлди. Энг оғир аҳволда зиёлилар қолди. Бугун олимларимиз бозорда ўтирибди. Шоир – ёзувчиларими ҳам қандай кун кўрсам экан, деб майда-чуйда нарсаларни сотиб юрибди. Университетда бизга дарса беран, неча-неча илмий асарлар ёзган домлаларнинг таксичилик қилиб, киракашлик қилиб юрганини ўз кўзим билан кўрдим. Бу даҳшат бу. Бу жуда қўрқинчли нарса. Каримовдан кейин келадиган одам ўзбекнинг зиёлиларини қадрласа ва ҳурмат қилса, дейман. Ва албатта унинг юрагида иймон бўлса. Қалбида, юрагида иймон ва эътиқоди бутун бўлса-ю, миллат барибир миллат эканлигини, у келади-ю кетади, тахт ҳеч кимга вафо қилмаганини унутмайдиган одам бўлса. Ана шундай одамни кўришни истардим.
Би-би-си: Кейинги савол сиз мансуб бўлган мухолифатдаги “Эрк” демократик партияси раиси Муҳаммад Солиҳнинг фаолиятига тегишли экан. АҚШдан Раҳмат Зокиров сўрабди. “Муҳаммад Солиҳни партиявий курашни ташкил қила олмаганликда айблашларига уни яқиндан билган одам сифатида сиз қандай қарайсиз?”.
Дилором Исҳоқова: Йўқ. Биласизми, бу ерда “партиявий курашни ташкил қилолмаган” дейишнинг ўзи масалага нотўғри ёндошиш бўлса керак. “Эрк” ҳақида гапирамизми, унинг раиси ҳақида гапирамизми, бир нарсани унутмаслигимиз керак. “Эрк” доим фавқулодда ҳолатда. 1992 йилнинг бошидан бери, ўша президентлик сайловларидан кейин “Эрк”ка қарши қатағон бошланди ва ҳануз давом этаяпти. “Эрк” партияси нимаики иш қилган бўлса, фавқулодда ҳолатда қилаяпти. Бу ердаги тазйиқни хатто тасаввур қилиш қийин. Ўзи, оиласи ва яқинлари қатағон қилинмаган биронта ҳам эркчи йўқ. Шунинг учун Муҳаммад Солиҳни “партиявий курашни эплолмади” деган фикрга мен қўшилолмайман.
Би-би-си: Кейинги савол ҳам мухолифат фаолиятига доир. Уни Швециядан ҳамкасбингиз, мухолифатчи Исмоил Дадажонов йўллаган: “Дилоромхон, сиз мухолифатни бирлаштириш фикрига қандай қарайсиз ва агар ижобий бўлса, уни қандай амалга ошириш мумкин, деб ўйлайсиз?”. Марҳамат.
Дилором Исҳоқова: Бундан би неча йиллар олдин Исмоил ака билан “Фридом Хауз”да учрашиб қолиб, айнан шу ҳақда гаплашгандик. Бирлашиш ҳақида менинг фикрим: мен ягона йўл шу, деб биламан. Бундан бошқа йўлимиз йўқ. Қачонки биз бирлашамиз, ана ўшанда биз кучга эга бўламиз. Ана ўшандагина Ўзбекистондаги аҳволни яхшилаш учун ҳукуматга ўзимизнинг таъсиримизни ўтказа оламиз. Ҳозир эса, ҳаммамиз ҳар жойда, ҳаммамиз бир-биримизни қопган, бир-биримизга мағзава ағдарган… Биз бу аҳволда ҳеч қачон ҳеч нарсага эриша олмаймиз.
ББС
Бугун Дилором Исоқова туғилган кун. Табриклаймиз!
Khurshid Davron Diloram Iskhakova
Ассалому алайкум, Дилором!
Оиламиз номидан сизни туғилган кунингиз билан чин қалбдан табриклайман.
Сизга саломатлик, оилавий бахт, фарзандлар камолини кўриб доимо хурсандчиликда юришингизни тилайман.
Хуршид Даврон, Ўзбекистон халқ шоири.
* * *
Бир кун, Одил Ёқубов Ўзбекистон Ёзувчилар уюшмасига Раис бўлиб турган пайтда Рауф Парфи ва Дилором Исоқова, бизлар турмуш қурмоқчимиз, фотиха беринг деб кириб қолибдилар.
Маълумки, Рауф Парфи ўша пайтда уйланган, ажрашган, уйсиз – жойсиз эркин ижодкор пайтлари.
Дилором опа эса, прокурорнинг қизи, бойвучча, эрка ва тантиқ. Рауф Парфи бойникига ҳечқачон бормайди, Дилором опа ҳечқачон уйсиз – жойсиз яшолмайди.
Бу вазиатни яхши билган Одил ака: – Балиқ билан қуш ҳам бир – бирини яхши кўриши мумкин.
Аммо айтинглар-чи, турмуш қуришни истаб қолишса, қаерда яшашади?
Бир мунча вақт ўтиб, саволга жавоб топганларидан сўнг Одил ака тўйга бош бўлган экан.
Муҳаммад Исмоил
3 комментария
-
Сог бул, омон бул — табрик юборди додо маратжон.
франкфурт бугун. -
Dilorom opa tavallud ayyomingiz muborak!
Orzu qilganingizdek O’zbekistonning baxtli kunlarini kurishingizni tilayman.
Olloh sizni va farzandlaringizni hamisha panohida saqlasin! -
Dilorom opa, siz yaxshi ayolsiz!!! Sizda men o’zbek ayolining timsolini ko’raman. Siz oddiysiz, millat uchun jonkuyarsiz. Siz yaxshi onasiz…Dilorom opa tugilgan kuningiz qutlug’ bo’lsin. Doimo sog’ omon yuring.
Leave a Comment
Фақат 500 белгигача рухсат этилади. Мақола ёки хабарларни МАҚОЛА ВА ФОТОСУРАТЛАР ЖЎНАТИШ ёки Биз билан алоқа шакли орқали жўнатинг.
Дилорамхон аёмингиз муборак булсин.Фарзандларингиз орзу хавасини куринг.Хеч хам бемор булманг
Абдукодир акангиз
Дилоромхон, таваллуд кунингиз билан табриклайман! Сизга сиҳат саломатлик, оилавий бахт ва барча ишларингизга ривож тилайман! Сизни кўриб, эшитиб юрганимдан беҳад хурсандман!
«Дунё ўзбеклари» учун махсус