Талант АЛЕКСАНДЕРОВ: НОТРИВИАЛ МУНОСАБАТ… (Исмат Хушев асарларини ўқиб)

---

НОТРИВИАЛ МУНОСАБАТ…

(Исмат Хушевнинг “ЎТДА ЁНМАС, СУВДА ЧЎКМАС ДЕВОНБЕГИ” 2-китобининг, 35-боби, 9-қисми, 58-бўлимининг айрим нуқталарига ўзига хос ёндошиш).

Исмат Хушевнинг мазкур бўлимдаги фикрларини мушоҳада қиларканман, беиҳтиёр, муаллиф олис океан ортидами ёки Тошкентда яшайдими деган ўй келади онгимга. Дарҳақиқат Тошкентнинг бугунги хаётини у киши яхши билар экан. Ахир вилоятлардан чиққан, кейинчалик амалдор бўлиб, пойтахтга ишга ўтиб ишлаётган, қолаверса ҳоҳ катта, ҳоҳ кичик даражадаги “тадбиркор” бўлиб олган шахслар ёппасига Тошкентни бутун уруғ-аймоғи билан “штурм” қилаётгани бугунги кунда ҳеч кимга сир эмас.

Давлат структурасидаги асли вилоятлик катта-катта амалдорлар Тошкентдан данғиллама уйларни қураётганлиги, фақат яқин қариндошларини бўлса майлику-я, узоқ қариндош- уруғи борми, аймоғими, хатто дўстлари-ю, қўни-қўшниларини ҳам кўчириб олиб келмоқдалар. Булар майли, энди катта мансаб эгалари (қўллари узун), қўйинг-чи, ўртаҳолми, моддий қийин шароитдаги вилоятлик ватандошларимиз хам бугун Тошкентни деярли эгаллаб бўлишди.

“Нон шаҳри”нинг қимматбаҳо марказий худуларини (асосан Мирзо-Улуғбек ва Яккасарой туманлари) турли-туман амалдорлар бамисоли Москвадаги “Рублёвка” кўчаси қилиб олишмоқда, лекин ўртаҳол вилоятликлар “дом”лардан “ватан” қилишган – Чилонзор, Юнус-обод, Сирғали ва бошқа туманлардаги турар жойлар шулар қаторига киради.

Суриштириб чиқсангиз, бир хоналими ёки кўпроқ квартираларда аёл-эркак, ёш болалар, тўп-тўп бўлиб истиқомат қилишади, орасталик (гигиена) хақида гап бўлиши мумкин эмас, рўйхатда (прописка) туришни хаёлга келтирмаса ҳам бўлади. Уларнинг зич яшашларидан ҳатто милиция нозирлари хам ким қаерда, қачондан бери туришини билишмаса керак, иш шунчалик чалкашиб кетган.

Кўча-кўйда асосан вилоятликлар кўринади (уларни либосидан, шевасидан, ўзларини тутишидан билиб олиш қийин эмас), ишлаётгани хам кўп, бекорчи юргани ундан-да кўп. Бу ватандошларимиз шаҳарга ўз-ўзидан, хаотик тарзда келиб қолмаган албатта, уларни ўша амалдор “бова”лари, “ёшуллилари”, “катта”лари,“бизнесмен-тадбиркор” “оға”лари тортиб келган.

Вилоятлик аёллар хам, эркаклардан кўп бўлса борки, ҳечам кам эмас, қариялар ҳам кўп, муштипар “эна”лар ҳам кўп. Барча вилоятлардан, ҳатто Қорақалпоғистонликлар хам сероб. Уларнинг барчасини тепасида боя айтилгандай катта-ю, кичик амалдорлар туришибди. Уларни кўпчилигига пойтахт илдиз халқи рахмат айтиши керак, чунки хамёнбоп қурилишларни хам шулар қуришяпти, умумий овқатланиш соҳасини хам улар тебратишяпти, хизмат кўрсатиш (сервис) соҳасида хам улар ишлашяпти, бозорда хам улар, ўта оғир ишлар, юк ташиш, қора ишларда хам улар жавлон уришяпти, масъулиятли ишларда- ку, кўпчиликни ташкил этишяпти. Бугунги кунда асл Тошкентликлар – “Тез-тез кўришиб турайлик Биз дефицит бўлиб қоляпмиз…”,-деб хазиломуз гаплар қилишади бир-бирларига…

Бирон ўн йиллар илгари Тошкентни “вилоятлаштириш” жараёни бугун энг авжига чиққан паллада. Сабаб нима бундай сиёсатга? Балки бунга “Мирсаидов воқеаси” сабабдир?!

И.Хушев:  “…йигирма олти  йилдан бўён биз қишлоқликлар қилган жуда кўп ноҳақликларга чидаб келишяпти.”- деб фикр билдирибдилар. Бироқ объектив ёндашилса, шу 26 йил ичида наҳотки ”қишлоқликлар” ҳам “шаҳарликлар” “истибдодидан” азоб чекишмади, Алимов, Азизхўжаев (уларни охирати обод бўлсин) ва бошқа рахбарлар қилиғидан дод дейишмади?! Турли доираларда бир-бирини маҳаллийчасига “жойига ўтқазиб қўйиш” ўйини хозиргача давом этяпти-ку.

Бугунги кунда шахарликлар билан вилоятликлар ўртасидаги рақобат яққол кўриниб турибди-ку, бир –бирларига бир миллат намоёндалари эмас, гўё душмандеклигини хамма билади-ку. Тошкентликлар вилоятликларни “ҳарип”, “колхоз” ва х.к. дейди, вилоятликлар хам шахарликларни “қуруқ”, “сўтак”, “додо”, дейди, бу ички нафрат оддий халқ вакилларидан тортиб, казо-казоларда хам борлигини халқ билади-ку.

Бамисоли иккита ўзга, бири бировига ёв бўлган халқ вакилларидек, гўёки Россиядагидек-уларнинг туб аҳолиси бизларни “чурка”, “урюк”, “баран”, “мамбет”, “чебурек”, “черный” ва бало-баттар шунга ўхшаш сўзлар билан атайди, буни у ёқларда бўлганлар албатта билишади. Наҳот биз бир миллат бўла туриб, ўз-ўзини хақорат қилувчи халқ даражасига тушиб қолдик, бугун бир-биримизга душман бўлмасак-да, турли даражаларда (юқори ташкилотларда хам ахвол шу, кўчада хам) рақобатчилар тоифасига кириб қолдик. Бундан-да тубанлик бўладими?!

Бу тенденция мен студентлик давримда хам бор эди, олийгохга киргунимча буни тушунмас эдим, 1986 йилда олийгохда бу ахволни кўриб (сурқаш, фан, қуруқ) бошқа коинотга тушиб қолгандек бўлган эдим. Демак бу ахвол илгариттан бўлган; янгилик эмас. Қачон бу иллатдан, махаллийчилик деган инсон қадрини ерга урадиган балодан қутуламиз, ахир биз бир миллатмиз-ку, хаммамиз бошқа-бошқамизми, тилимиз, динимиз, рангимиз, урф-одатларимиз, яшаш тарзимиз бошқа-бошқами?! Бунақа бир-бирини хақорат этадиган миллат дунёда ягона бўлса керак деб ўйланиб қоламан баъзан.

Ривожланишимизга тўсқинлик қилаётган шу манфур “шлагбаум” – махаллийчилик эмасмикан?! Шу эмасмикан баъзи коррупционер амалдорларга, халқни ўзи хохлаганича маймундек ўйнатишига қўл келаётган омиллардан бири?! Агар бир бўлганимизда, кимнидир хуқуқи поймол этилаётганини кўрганимизда, билганимизда, балки қараб туравермаган бўлармидик, барчамиз мазлумни ўз акамиздек, укамиздек, дўстимиздек, хақиқий миллатдошимиздек кўрсак, балки амалдор қўрқармиди, “хозир бирон ноқонуний иш қилсам булар барчаси ёпирилиб келади…”-деб.

Миллатдошига ўта хурмат ва илтифот кўрсатишни қардош халқ- турклардан ўргансак бўларкан, улар бир –бирини “қардошим, орқадошим” – деб алқайдилар, бир-бирини хақорат қилиш у ёқда турсин, балки кўкларга кўтарадилар, ўзбек миллатини улардан қаери кам, нега уруш йиллари ўз нонини ўзга -ўзига умуман бегона, истилочи халқ қочоқларига берган буюк халқ бугун махаллийчилик вабосидан изтироб чекмоқда; қани мантиқ?!

Тўғри бугун чэт элга чиқволиб, тилни суяги йўқ, “мен ўзим бўлмасам бу миллат хам бўлмас эди…” деб чучварани хом санайдиган, оғзига боди кириб, шоди чиқадиган, илгари аллақандай партияларнинг рахбарлари, баъзи қамоқдан чиқиб, тўғри АҚШга жўнатворилган “фидойи”лар миллатимизни “қорамоллар”, “чўчқалар” ва хаказо деб хақоратлашдан тойишмаяпти, ўзлигимизни ерга уришяпти, нима биз улардан ўрнак олишимиз керакми, манқуртлашишимиз керакми ёки уларга эътиқод, мухлислик  қилувчилар улар билан хамфикр бўлишлари керакми?!

Ўзингдан чиққан балога…деган мақол бор бизда. Шу бало қазолар бугун ўзимиздан чиқяпти, бегонадан эмас, миллатдошлар бугун бир-бирини хурмат қилмас экан, буюк кунларга етиша олмаймиз. Бундай холатлардан Буюк аждодларимиз гўрларида тикка турмайдими, империяларни яратган олийларимиз, ўз қалами билан оламни хангу-манг этган шеърият султонларимиз шу миллатни деб, унинг бирлиги учун жонбозлик қилмаганмидилар, нахот биз-ўзбек миллати бугун шу ахволга тушиб қолдик?! Ваъзхонлик қилиш ниятим йўқ, лекин бу –хақиқатдир!

Юқоридаги Тошкентни “забт” этилиши борасидаги фикрни давом эттирсак…

Амалдорларга тегишли фуқароларни шахарга келиб ўтроқлашиб қолаётгани –бу иқтисодий ва хуқуқий томондан уларни ўша амалдорлар томонидан қўллаб-қувватланаётганлиги белгисидир. Улар турли йўллар билан ўз капиталига эга бўлиб, нисбатан “кучайиб”, шахардаги иқтисодий рақобатга дош бериб, ўз сармояларини шу ердаги тадбиркорлик субъектларига йўналтирмоқдалар ва айтиш мумкинки, бунинг уддасидан чиқмоқдалар, натижада шахар туб ахолисини турли сохалардан сидириб ташламоқдалар ва табиийки, туб ахоли орасида ишсизлик кўпаймоқда, шахар умумий ахолиси эса ўз-ўзидан кўпайиб бормоқда, ишчи ўринларини яратиш эса қийинлашмоқда.

Энди фараз қилайлик, Тошкентга келаётган барча хусусий сармоядорлар ўз вилоятларида шу маблағларини ишга тикканларида, қанчадан-қанча иш ўринлари яратилган бўларди, вилоятлардаги туман, қишлоқ ва овуллар қанчалик яшнаб кетган бўларди. Бугунги кунда вилоятлардаги баъзи худудлар хувиллаб ётмасмиди, у ерлар хам бундан-да ривожланиб кетармиди…

Хамма пул Тошкентда дейишади, лекин аслини олганда бу ерда катта-катта пулларни тикаётганлар хам вилоятликлар. Шу сармоядорлар бир ўйлаб кўришса бўларди: ўзи туғилиб ўсган жойни кенг маънода кўкартириш – бу асл фарзанднинг ишилигини. Лекин улар негадир Тошкентга талпинаверишади…

Мардикор бўлиб юрганлар хам улар ишга туширган хўжалик субъектларида ишлашармиди, бу ерда милисадан қочиб юргандан кўра. Ахир кимга зарил кепти, ўз иссиқ ўрнини ташлаб шахарга келиб ишлашга, ўзида иш йўқки, мажбурликдан келиб ишлаяпти, уларни тўғри тушунса бўлади.

Ички миграция масаласи бу катта мавзу, буни чуқур тахлил этиб, ечимини топиш керак. Лекин қайд этилган бу жараён худди “тепадан” атайлаб уюштиралаётгандек тааъсурот уйғотади кишида. Бунақада шахарда одам кўпайиб кетаверади, иш ўрни эса камайиб кетаверади, пировардида эса, вилоятларинг ривожланиши оқсаб қолади, ахоли зичлиги хам камаяди, жон бошига ер майдони хам камаяди, хисоб-китоблар чалкашади.

Бир пайтлар “урбанизация” калимаси оғиздан тушмасди, энди-чи, қани ўша урбанизация, яъни саноатни қишлоққа олиб кириш, буям оғизда ва қоғозда қолиб кетди. ОАВларида қишлоқ бугунги кунда шахардан қолишмайди деб бонг урилиб ётибди, шахардан қолишмаса, қани ишчи ўринлари, нега хамма қишлоқдан қочяпди, давлатни қишлоқни шахар қиламан деб тиккан пуллари қани, қайси пуллар эвазига вилоятлик амалдорлар, Тошкентдан қимматбахо виллалар қуришяпти, сотиб олишяпти, ойликлари 1-2 млн.нинг нари берисида бўлса, эҳтимол тадбиркорлик қилиб топишаётгандир, лекин давлат амалдорларига бизнес билан шуғулланиш тавсия этилмайдику, балки бу пуллар ўша қишлоқ жойларида яратилиши керак бўлган иш жойларидан, турли объектлар қурилишидан ва бошқалардан “ювилган” пуллардир?! Қизиқ…

Юқорида келтирилганлар мамлакатимизда демография ва ишчи миграциясини дисбалансига олиб келмоқда ҳамда ялпи худудий махсулот (валовый региональный продукт) кўрсаткичлари хаққонийлигига таъсир кўрсатмоқда. Қайд этилган қолган салбий кўринишлар ҳам шу жумладандир.

Хуллас, И.Хушев ўзининг ушбу бўлимида билдирган фикрлари мени бошқа долзарб йўналиш бўйича мулоҳаза юритишимга сабабчи бўлди, лекин мохият ўша-ўша: Шаҳар ва қишлоқ орасидаги кенг маънодаги тафовут.

Агар кимдир бу борада ўзининг эътиборли ва ваколатли фикрини билдирса,  фойдадан холи бўлмасди…

© Талант Александеров

2015-10-16, 10:45 АМ, Тошкент

МАҚОЛАНИ ДЎСТЛАР БИЛАН БАҲАМЛАШИНГ