Юсуф Жума. Амир Темур Янги асар (Бешинчи қисм)

---

 Юсуф Жума.   Амир Темур

Отам Аллоқули Жумақул ўғли хотирасига бағишлайман. 

Ҳазрат соҳибқирон шундай бир мулк (подшоҳлик,  ҳукмдорлик) эгасидирки,  у фаришталарнинг Оллоҳга мурожаат этиб “Бузуқчилик қилувчи ва қонлар тўкувчи кимсани яратасанми?! ” саволига жавобан Парвардигорнинг:  “Мен ерда бир халифа (ўринбосар,  вакил) яратаман”,  деган иноятига каромат қилинган сарвар (Етакчи,  йўлбошчи) дир.  Унга ўзининг олдиндан билиш ва кўриш фазилати туфайли баҳри барр (сувлик ва қуруқлик)да эгалик қилишига қудрат берилган.

Шарофиддин Али Яздий,  “Зафарнома”

 

Неки дебман далили бор,

Ўзимда ўзи,  аҳли бор.

Ўзида ўзиму  дағи

Бор дўсти — бор халили бор.

 

Учар осмон– учар кўк

 

Ҳисор бўйи.  От чоптириб юрган Темурбек

Етти ёшда,  оти ҳорди,  тўхтаб бир сапил

Тоққа боқди.  Ҳайратида икки чўққи тик

Осмонларни кўтармоқда то абад дадил.

Шундай қудрат бергин манга Тангри таоло

Тилак этди.

Арчақоя,  оппоқ айиқ, . . .  Бек

От чоптирди қоя томон тошлоққача то

Сўнг пиёда елиб борар,  эҳтирок — ўзик.

Забт этганди юрагини қордан оқ айиқ

Қани эди унинг билан ўлтирса ўтру.

Алп жонзотдир!  Мардона жон,  қоядек йирик

Арчақоя,  арчақоя мунча юксак у.

Бек боради равон йўлда юргандай гўё

Арчақоя — узоқдан бир тош қоя мисол

Яқин борсанг сонсиз арча учида само,

Аслидачи битта арча  ёши эҳтимол

Беш юз,  балки мингдир Тангрига аён

Икки қулоч бир танию кейин шохланган

Ҳар бир шохи бир дарахтдай,  бир арча — ўрмон

Мўжизадир!  шундоқ бўл деб ўзи хоҳлаган

Темур етди,  аммо айиқ бўлганди ғойиб

Лекин чодир,  оппоқ чодир қоя ёнида

 

Темурбек:

Ҳой бу ерда ким бор?

Ким бор?!

Ичкаридан овоз:

Мен бор,  меҳмон,  кир!

 

Темур ичкарига киради,  оппоқ либосда оппоқ сақолли айиқдай баҳайбат киши,  салом аликдан сўнг

 

Темурбек:

Бобо,  узр,  минг бор узр,  қилдим безовта.

Киши:

Болам,  сенинг йўлларингга эдим мунтазир.

 

Темурбек:

Тушунмадим?!

Киши:

Тушунмайсан,  болам,  албатта.

Аввал ўтир,  қани тўрла,  меҳмонсан ахир.

Мен Боботоғ!

Темурбек (ҳайратда):

Сиз Боботоғ!

Мен Темурман,  Сиз

Қисиқ кўзлар доғин берган Буюк Боботоғ?!

 

Боботоғ:

Додин берсам қисиқ кўзлар Туронни ҳануз

сигир қилиб соғармиди,  юрак бағрим доғ.

Душман додин Сен берасан!

Алқисса бундоқ:

Башоратчи қилган эди менга башорат

Қошингга бир бола келар  тоғда,  боботоғ,

Ўша бола ёвузликка бўлади офат.

Сени кутдим ўн йилларки беҳад интизор

Кимнинг ўғли  мен кутган зот,  билсам бўларми?!

 

Темур:

Мен Муҳаммад Тарағайнинг ўғли.

 

Боботоғ:

Бўл,  пойдор!

Кўк Тангридан қудрат энсин Сенга тилагим

Бу томонга қайси шамол учирди сени?

 

Темурбек:

Арчақоя остида бир айиқ кўринди,

Яқинроқдан кўрай дедим.

 

Боботоғ:

Кўрибсан мени!

лекин чиндан айиқ бўлса шўринг қурирди.

Эҳтиёт бўл,  боласанку!   Лекин юракдан

Берган экан,  берибдими,  ўзи асрасин.

Турон юртга — ота юртга,  туркка кераксан.

Эшитайин сендан буюк аждод наърасин.

Афсус,  отанг умри ўтди ибодат билан,

Дунё иши фақат тоат билан битмайди.

Ёв босганда  тоат — табуқ  қилич,  жанг экан,

Эвоҳ,  бунга ҳали элнинг ақли етмайди.

Сенга нелар ўргатмоқда  художўй отанг?!

 

Темурбек:

Мен ёд олдим “Қуръон” “Ҳадис” икки ҳикматни!

 

Бобатоғ:

Соз!  Қани ол,  дастурхонки эмасдир катта

Лекин бунда Туркистоннинг минг бир неъмати.

Эвоҳ,  барча неъмати бор буюк Туроннинг

Еру бору  осмони бор,  ўзи йўқ,  болам.

 

Боботоғ йиғлаб юборади

 

Эвоҳ,  эвоҳ,  қарғишлари ёғсин осмоннинг

Сотқинларга,  улар боис  Туронсиз олам.

 

Темур:

Сизни бобо сотмасайди сотқинлар агар

Турон пайдо бўлар эди  ғолиб,  музаффар.

Боботоғ:

Ҳа,  ҳа,  болам,  аммо лекин юзларим қаро

Тополмадим сотқинларни енгишга чора.

Енголмадим ёвузларни  босқинчиларни

Гар Ўғизхон бўлганида топарди имкон?!

 

Темур:

Ўғизхон ким?!

 

Боботоғ:

Билмайсанми?!

Эҳ динчиларни

Хўб биламан,  юрт тарихин билмаслар,  ёмон.

Отанг сенга дарс бердими Баҳодирлардан.

 

Темур:

Ҳа,  Ҳазрати Али,  тағин Ҳазрати Усмон,

Буюк бобм Боботоғни!

Боботоғ:

Турк пирларидан

Бирортасин билмайсанку,  айлайман баён

Сенга ўзим дарс бераман.

Биринчи сабоқ:

Турон надур?!

Маъноси не?!

Тур — ўзак — ўздир.

Тур тик туриш,  бўлмоқдир уйғоқ,

Турон — тикка оёқдаги,  уйғоқлар жам,  бир.

Яъни отда бедор ўтган  буюк аждодлар.

Шундан турлар — аталгандир қанотли ўрмон,

Учар ўрмон,  Тур дарахту,  қанотдир отлар

Учар тоғлар,  учар Уммон учар кўк осмон.

Турлар тонгда шарқда бўлса  шомда ғарбдаю

Тонгда жануб ерда бўлса шомда шимолда

Шу боисдан боши бўлган мудом шарафда,

Очун пойи остидаю

Ёғий заволда

Ўрмон бўлган дарахтлардай зич аҳил оқил,

Сотқинлари ҳеч бўлмаган,  отлиқ — эл қўшин.

Учиб юрган  очин бўйлаб енгилмас дадил.

Учар ўрмон,  учар тўфон — ёғийга қирғин.

Учар кўк деб суйган Тангри уйғоқ бодунни

Қудратидан қудрат бериб турни этган турк.

Олқишлаган учар кўкни,  учар оқинни.

Буюк бобонг Ўғизхондир тангри нуридан

Ўғизхоннинг туркчасидан ўз сўзин ўрган.

Тангри — ўзи,  ўзак ўздир,  юрак –ўз,  ич — ўз,

Руҳ — ўз қонуқ,  ўз яқинлик энг қудратли сўз

Ўзда жамдир– Тангрида жам Туркнинг юраги,

Туркнинг руҳи,  асли — ўзак–тангри ягона.

Турк Тангрида,  Тангри туркда,  Тангри — ўзаги,

Туронюртдир,  Туркистондир — муқаддас она!

24. 09. 2015.

 

 

 

Yusuf Juma.  Amir Temur

Otam Alloquli Jumaqul o‘g‘li xotirasiga bag‘ishlayman.

Hazrat sohibqiron shunday bir mulk (podshohlik, hukmdorlik) egasidirki, u farishtalarning Ollohga murojaat etib “Buzuqchilik qiluvchi va qonlar to’kuvchini kimsani yaratasanmi?!” savoliga javoban Parvardigorning: “Men yerda bir xalifa (o’rinbosar, vakil) yarataman”, degan inoyatiga karomat qilingan sarvar (Yetakchi, yo’lboshchi)dir. Unga o’zining oldindan bilish va ko’rish fazilati tufayli bahri barr (suvlik va quruqlik)daegalik qilishiga qudrat berilgan.

Sharofiddin Ali Yazdiy, “Zafarnoma”

 

Neki debman dalili bor,

O’zimda o’zi, ahli bor.

O’zida o’zimu  dag’i

Bor do’sti — bor xalili bor.

 

Uchar osmon– uchar ko’k

 

Hisor bo’yi. Ot choptirib yurgan Temurbek

Yetti yoshda, oti hordi, to’xtab bir sapil

Toqqa boqdi. Hayratida ikki cho’qqi tik

Osmonlarni ko’tarmoqda to abad dadil.

Shunday qudrat bergin manga Tangri taolo

Tilak etdi.

Archaqoya, oppoq ayiq,… Bek

Ot choptirdi qoya tomon toshloqqacha to

So’ng piyoda yelib borar, ehtirok — o’zik.

Zabt etgandi yuragini qordan oq ayiq

Qani edi uning bilan o’ltirsa o’tru.

Alp jonzotdir! Mardona jon, qoyadek yirik

Archaqoya, archaqoya muncha yuksak u.

Bek boradi ravon yo’lda yurganday go’yo

Archaqoya — uzoqdan bir tosh qoya misol

Yaqin borsang sonsiz archa uchida samo,

Aslidachi bitta archa  yoshi ehtimol

Besh yuz, balki mingdir Tangriga ayon

Ikki quloch bir taniyu keyin shoxlangan

Har bir shoxi bir daraxtday, bir archa — o’rmon

Mo’jizadir! shundoq bo’l deb o’zi xohlagan

Temur yetdi, ammo ayiq bo’lgandi g’oyib

Lekin chodir, oppoq chodir qoya yonida

 

Temurbek:

Hoy bu yerda kim bor?

Kim bor?!

Ichkaridan ovoz:

Men bor, mehmon, kir!

 

Temur ichkariga kiradi, oppoq libosda oppoq saqolli ayiqday bahaybat kishi, salom alikdan so’ng

 

Temurbek:

Bobo, uzr, ming bor uzr, qildim bezovta.

Kishi

Bolam, sening yo’llaringga edim muntazir.

 

Temurbek

Tushunmadim?!

Kishi:

Tushunmaysan, bolam, albatta.

Avval o’tir, qani to’rla, mehmonsan axir.

Men Bobotog’!

Temurbek (hayratda):

Siz Bobotog’!

Men temurman, Siz

Qisiq ko’zlar dog’in bergan Buyuk Bobotog’?!

 

Bobotog:

Dodin bersam qisiq ko’zlar Turonni hanuz

sigir qilib sog’armidi, yurak bag’rim dog’.

Dushman dodin Sen berasan!

Alqissa bundoq:

Bashoratchi qilgan edi menga bashorat

Qoshingga bir bola kelar  tog’da, bobotog’,

O’sha bola yovuzlikka bo’ladi ofat.

Seni kutdim o’n yillarki behad intizor

Kimning o’g’li  men kutgan zot, bilsam bo’larmi?!

 

Temur:

Men Muhammad Tarag’ayning o’g’li.

 

Bobotog’:

Bo’l, poydor!

Ko’k Tangridan qudrat ensin Senga tilagim

Bu tomonga qaysi shamol uchirdi seni?

 

Temurbek:

Archaqoya ostida bir ayiq ko’rindi,

Yaqinroqdan ko’ray dedim.

 

Bobotog’:

Ko’ribsan meni!

lekin chindan ayiq bo’lsa sho’ring qurirdi.

Ehtiyot bo’l, bolasanku!  Lekin yurakdan

Bergan ekan, beribdimi, o’zi asrasin.

Turon yurtga — ota yurtga, turkka keraksan.

Eshitayin sendan buyuk ajdod na’rasin.

Afsus, otang umri o’tdi ibodat bilan,

Dunyo ishi faqat toat bilan bitmaydi.

Yov bosganda  toat — tabuq  qilich, jang ekan,

Evoh, bunga hali elning aqli yetmaydi.

Senga nelar o’rgatmoqda  xudojo’y otang?!

 

Temurbek:

Men yod oldim “Qur’on” “Hadis” ikki hikmatni!

 

Bobatog’:

Soz! Qani ol, dasturxonki emasdir katta

Lekin bunda Turkistonning ming bir ne’mati.

Evoh, barcha ne’mati bor buyuk Turonning

Yeru boru  osmoni bor, o’zi yo’q, bolam.

Bobotog’ yig’lab yuboradi

Evoh, evoh, qarg’ishlari yog’sin osmonning

Sotqinlarga, ular bois  Turonsiz olam.

 

Temur:

Sizni bobo sotmasaydi sotqinlar agar

Turon paydo bo’lar edi  g’olib, muzaffar.

Bobotog’:

Ha, ha, bolam, ammo lekin yuzlarim qaro

Topolmadim sotqinlarni yengishga chora.

Yengolmadim yovuzlarni  bosqinchilarni

Gar O’g’izxon bo’lganida topardi imkon?!

Temur:

O’g’izxon kim?!

 

Bobotog’:

Bilmaysanmi?!

Eh dinchilarni

Xo’b bilaman, yurt tarixin bilmaslar, yomon.

Otang senga dars berdimi Bahodirlardan.

 

Temur:

Ha, Hazrati Ali, tag’in Hazrati Usmon,

Buyuk bobm Bobotog’ni!

Bobotog’:

Turk pirlaridan

Birortasin bilmaysanku, aylayman bayon

Senga o’zim dars beraman.

Birinchi saboq:

Turon nadur?!

Ma’nosi ne?!

Tur — o’zak — o’zdir.

Tur tik turish, bo’lmoqdir uyg’oq,

Turon — tikka oyoqdagi, uyg’oqlar jam, bir.

Ya’ni otda bedor o’tgan  buyuk ajdodlar.

Shundan turlar — atalgandir qanotli o’rmon,

Uchar o’rmon, Tur daraxtu, qanotdir otlar

Uchar tog’lar, uchar Ummon uchar ko’k osmon.

Turlar tongda sharqda bo’lsa  shomda g’arbdayu

Tongda janub yerda bo’lsa shomda shimolda

Shu boisdan boshi bo’lgan mudom sharafda,

Ochun poyi ostidayu

Yog’i zavolda

O’rmon bo’lgan daraxtlarday zich ahil oqil,

Sotqinlari hech bo’lmagan, otliq — el qo’shin.

Uchib yurgan  ochin bo’ylab yengilmas dadil.

Uchar o’rmon, uchat to’fon — yog’iyga qirg’in.

Uchar ko’k deb suygan Tangri uyg’oq bodunni

Qudratidan qudrat berib turni etgan turk.

Olqishlagan uchar ko’kni, uchar oqinni.

Buyuk bobong O’g’izxondir tangri nuridan

O’g’izxonning turkchasidan o’z so’zin o’rgan.

Tangri — o’zi, o’zak o’zdir, yurak –o’z, ich — o’z,

Ruh — o’z qonuq, o’z yaqinlik eng qudratli so’z

O’zda jamdir– Tangrida jam Turkning yuragi,

Turkning ruhi, asli — o’zak–tangri yagona.

Turk Tangrida, Tangri turkda, Tangri — o’zagi,

Turonyurtdir, Turkistondir — muqaddas ona!

24.09.2015.

Суратда: Исёнкор ўзбек шоири Юсуф Жума Америка Қўшма Штатларида

“Дунё ўзбеклари”

МАҚОЛАНИ ДЎСТЛАР БИЛАН БАҲАМЛАШИНГ