Абдуқодир Сатторов: Авлиёлар юртига саёҳат (11-якуни)

---

  

 

Авлиёлар юртига саёхат (11 охири)

Ассалому-алайкум  ҳурматли дўстлар!

Ким, бу жаннат ватаннинг угрунга бўлмайди фидо,

                Шухадо пишқирган, тупроққа тикилган шухадо.

Жони, жанонни, бутун боримни олсинда худо,

               Этмасин тек, мени Ватанимдан дунёда жудо.

Шундан сўнг яна бир бор кўнгил истаги билан ТЎПКАПИ саройи  тамон юрдим сабаб бу ерда пайғамбаримиз мустафо Мухаммад алайхисаломнинг  мойи мубораклари бор асосий мақсад уни зиёрат қилиш яна бир бор  ТЎПҚОПИ музейни  сизларга эслатиб ўтаман.

Тўпқопи музейи биноси XIX аср ўрталарига қадар  Усмонлилар салтанатининг саройи бўлган. “Қопи” сўзи турк  тилида “дарвоза”, тўп  эса “замбарак” маъноларини  англатади. Қадимда “Каттасарой” ва “Улканқаср” номлари  Билан  машҳур  бўлган. Музей Истанбул шаҳрининг марказидаги Босфор мавзеида, Мармар   денгизи  бурнида   жойлашган. Етти юз минг квадрат метр майдони  бор  атуш бу  бино  бир  минг  тўрт юз метр узунликдаги  девор  билан   ўралган.

1453 йили   Қустантинияни  турклар   эгаллаганидан   сўнг, усмонлилар султони Маҳмуд истилочи ўзи      учун   Боязид   майдонида   махсус     Сарой   қурдиради. “Шоҳмайдони” номи  билан танилган подшоҳнинг     бу саройидан    ҳозир   деярли   ҳеч   нарса      сақланиб      қолмаган. 1475–1478 йиллари   султоннинг    буйруғи     билан     Византия ҳоқонлари вайронага айлантирилган бу  майдонга    Тўпқопи  саройини     бунёд     этади. Султоннинг биринчи қасрининг  ўрни  янги барпо этилган      саройнинг   бир    чеккасида     қолиб    кетса-да, ҳануз  музейнинг энг  қадимий жойи ҳисобланади. Илк эллик йил мобайнида султон Тўпқопи   саройида нишқароргоҳ исифатида фойдаланади.     Сулаймон I нинг славян  канизаги, кейинчалик хотини бўлган Раксолана     илтимоси билан  Тўпқопи   қайта    таъмирланиб, турли   безаклар    билан  бойитилади. Тўрт юз йил Тўпқопи усмонлилар ҳоқонлиги даврида йигирма беш нафар султоннинг асосий саройи вазифасини     ўтайди. 1854 йилдагина султон  Абдумажид I “Дўлмабоғча” саройига кўчиб   ўтади. 1923 йили   мамлакат республика деб ­эълон қилингандан кейин Камол Ота турк бошқа қадимий иншоотлар  каби    Тўпқопи    саройини   ҳам   музейга     айлантиради.

Тўпқопи   музейининг  қурилиш    услубига   келсак, у тўрт   ҳовлига  бўлинган. Султон   Ҳумоюн  эшиги    асосий   дарвозасидир. Кейинчалик  масжидга  айлантирилган     қадимий Ирина ибодатхонаси   ҳам шу ерда     бўлган. Шунингдек, археологик   топилмалар  ва   қадимий   шарқ  дурдоналари  ҳозир шу ерда    сақланади. Султон  девони ва хазинаси сақланган иккинчи ҳовли  дарвозаси Салом эшиги  деб   аталади. Ҳовлининг   ўнг      томонида “Жаллод” фаввораси бор. Унинг  чап   томонидаги   саккиз    гумбазли, лабиринтсимон    хоналарда  султонлик  қурол-аслаҳалари, ошхона  анжомлари   ҳамда   хитойчинни   ва   мисидишлари    сақланади. Учинчи  ҳовлига   кириш   дарвозаси   Ҳаловат   эшиги  деб     аталган. Султоннинг  оила -аъзолари шу ерда  яшаган. “Эндеруҳн” деб  ҳам номланган Ушбу майдоннинг бир   қисми қадимда ходимларни бошқариш бўлими вазифасини ўтаган.    Бу  ерда   Салим I қурдирган  тахтиравон   жойлашган. Тахтиравон орқасида    Аҳмад III кутубхонаси   бўлган.

Кутубхонанинг  чапбурчагида  эса  Ислом  динига  оид  табаррук  ашёлар, жумладан, Пайғамбаримиз Муҳаммаднинг  муборак   сочлари, тишлари, оёқ  излари, ридолари сақланади.    Абу   Бакр   Сиддиқ   ва    Ҳазрати    Али (розияллоҳуанҳумо) каби   саҳобаларнинг   қиличлари    ҳамда   шахсий  буюмлари   ҳам шу ердан  ўрин    олган. Бундай  қимматбаҳо    эсдаликларни 1517 йили    Салим I Саудия   Арабистони   ва     Мисрдан    келтирган. Ҳовлининг  ўнг  томонида тилла   ва   мисдан   ишланган    турли    тошлар, қутичалар  ва  ғаладонлар  сақланади.    “Софа”,    “Мажидия”   ва   “Башлала” дарвозалари деб номланувчи   тўртинчи    ҳовли   шийпонлар,    равонлар, ҳовуз  ва   сайргоҳдан     иборат.

Ҳозирги      кунда    Тўпқопи  дунёдаги   йирик  ва  машҳур музейлардан биридир. Унда   намойиш   этилаётган   дурдоналар олтмиш беш мингдан ортиқ. Бундан ташқари оммавий кўргазмага қўйилмаган қадимий буюмлар ҳам    талайгина

ТЎПҚОПИ  музаейни икки  соат айланиб рохатланиб чикиб танамда ва қалбимда ватан хиссини сездим. Ҳазил –ҳузил қилиб анча юриб қўйибман. Билдимки ватанимни юртимни, дўсти-биродорларимни соғинибман.

Киндик қоним  тўкилган    жойдир менинг Ватаним,

Она юртим – Ватаним,  яшнаган боғ — чаманим!

Бу муқаддас юртимга     келолмас ҳеч бир ғаним,

Жаннатмакон юртим бу,     жонни нисор қилганим,

Ватаним,  жон Ватаним,    сенга фидо жон, таним!

ТЎПКОПИ музайени айланиб турар манзилимга келиб, ювиниб  ўтириб мизғиб колибман. Алғов-далғов тушларни кўриб уйғониб кетибман       

Туш кўриб уйғониб кетибман шунда эсимга авлиё АЗИЗ МАХМУД ХУДОЙИ хазратлари тўғрисидаги  бир ривоятлари эсимга тушди. Шу ҳикояни сизларга илиндим

 

АЗИЗ МАҲМУД ХУДОЙИ ҲАЗРАТЛАР

 

Туш таъбири

Султон Аҳмадхон I бир кеча ғалати туш кўрди. Тушида Австрия қироли билан кураш тушаётган эмиш, кейин бирдан орқа тарафи билан ерга йиқилганмиш. Султон Аҳмадхон бу тушдан беҳузур бўлди. Эрта тонгдан султон ҳузурига келтирилган олиму таъбирчиларнинг ҳеч бири тайинли бир таъбир айтолмади. Султон Аҳмадхон Азиз Маҳмуд Худойи ҳазратларига тушининг таъбирини айтиб беришини сўраб мактуб йўллади. Чопар ҳазратнинг дарвозаларини тақиллатган заҳоти ҳазрат ичкаридан қўлларида мактуб билан чиқдилар ва уни чопарга узатиб:

-Султонимизнинг юборган мактубларига жавобдир, — дедилар. Ҳайратдан лол бўлган чопар ҳазратнинг мактубларини дарҳол Султон Аҳмадхонга етказди ва кўрганларини англатди. Султон Аҳмадхон юборилган мактубни ҳаяжон билан ўқиди. Унда шундай дейилган эди:

-Аллоҳ таоло одамни жонсиз тупроқдан қувватли бир ҳолда яратди. Одам билан тупроқнинг бир-бирига тегиши – бу икки қувватнинг бир жойга келиши, демакдир. Султонимизнинг орқа тарафи ерга тегди, демак, икки қувват бирлашди! Бу туш Ислом тамсилчиларидан бўлмиш султонимизнинг куфр устидан ғалаба қозонишини англатади.

Бу таъбирдан кўнгли тоғдек кўтарилган Султон Аҳмадхон Азиз Маҳмуд Худойи ҳазратларига дарҳол минг танга олтин юборди.

Бу вақтда ҳазратнинг ҳомиладор рафиқалари ғоят тушкун бир ҳолда, ҳазратга ёзғирар эди:

-Бурса қозилигини ташладингиз. Мударрисликни тарк этдингиз. Қўлингиздаги мол-мулкни ҳам дуч келганга бўлиб бердингиз. Мана энди ҳатто туғилажак гўдагимизни ўрагани ҳам бир парча матоим йўқ.

Чиндан ҳам Маҳмуд Худойи ҳазратлари эшик қоқиб келган ҳар муҳтождан, атрофдаги ҳар фақирдан, ҳар ночордан ҳеч нарсани аямас, қўлларидаги борини бўлиб берар эдилар. Шунинг учун ҳам кўп вақт уйларида ҳатто ёқиш учун шам топилмас эди. Маҳмуд Худойи ҳазратлари аёлларининг куюниб ёзғиришини кулимсираган кўйи эшитиб ўтирарканлар, дарвоза тақиллади. Ҳазрат эшик томон юрарканлар, аёлларига қараб:

-Эй хотин, Аллоҳ таоло сен истаган дунё молини юборди, — дедилар ва чопардан султон юборган олтинларни олиб, аёлларига тутқаздилар.

Эртаси куни султоннинг ўзи келиб қўлларини ўпди ва ҳазратдан талабаликка қабул қилишларини сўради.

Султон Аҳмадхон Маҳмуд Худойи ҳазратларига қимматбаҳо совғалар юборди, аммо ҳазрат рад этдилар, чунки ҳеч кимсанинг ҳадясини қабул этмас эдилар. Султон қайтариб юборилган ҳадяларни ўз замонасининг кўзга кўринган шайхларидан бўлмиш Абдулмажид Сивасийга берди ва:

-Бу ҳадяларни олдин Худойи ҳазратларига юборган эдим, қабул қилмадилар, — деди. Абдулмажид Сивасий одоб билан жавоб қилди:

-Султоним, Худойи бир анқо қушидир, дунё нарсаси туфайли таназзулга кетишни истамас.

Бу воқеадан бир неча кун ўтгач, султон Худойи ҳазратларининг суҳбатларига борди ва ҳадяларни шайхга берганини ва у ҳеч бир эътирозсиз қабул қилганини билдирди. Бунга жавобан Маҳмуд Худойи ҳазратлари:

-Султоним, шайх Абдулмажид бамисоли катта дарёдир, бир томчи нажосат билан булғаниб қолмайди, — дедилар…

 

Бепоён бу бағрингда     халқим яйраб – яшнайди,

Ғайрат, жасорат билан   меҳнат қилиб ишлайди.

Ҳур замондан шодланиб,   кўнгилларин хушлайди,

Ғоят хуррамлигидан      ўз юртин олқишлайди,

Ватаним,  жон Ватаним,     сенга фидо жон, таним!

 

Ўзга юртларга борсанг,       ишинг равон битмайди,

Чунки бегоналарга       арзу додинг етмайди.

Гарчи куйиб-ёнсанг ҳам      ҳеч ким парво этмайди,

Ватанпарвар инсонлар   юртин ташлаб кетмайди,

Ватаним, жон Ватаним,    сенга фидо жон, таним!

 

Садоқатли фарзандлар    ватангадо бўлмайди,

Она юртдан айрилса,  сира кўнгли тўлмайди!

Ватан бағрида ўсган    гуллар асло сўлмайди,

Бу дунёдан ўтса ҳам,    қилган иши ўлмайди,

Ватаним, жон Ватаним    сенга фидо жон, таним!

 

Аммо минглаб одамлар    юрар четда яширин,

Айтолмайди бировга    юракдаги дард, сирин.

Айтса ҳам адо бўлмас,       айта олар қай бирин,

Фақат улар кутади,     умр ўтгач охирин,

Ватаним, жон Ватаним,   сенга фидо жон, таним!

 

Бобур, Фитрат, Чўлпонлар    ватаним деб, яшади,

Машраб, Фурқат, Муқимий    ватанда зор қақшади!

Улар она юртида   душманларга ўхшади,

Дарду ғами ичида,  пинҳон йиғлай бошлади,

Ватаним, жон Ватаним,   сенга фидо жон, таним!

 

Бу дунёда ҳар бир зот      бир бора умр кўрар,

Донолар йиғлаб ўтар,   нодонлар давр сурар!

Кимлар чайлада яшар,  кимлар кошона қурар,

 

Булардан ташқари яна нималарни кўриш ва қайрларга боришни қисқача тавсия қилиб кетаман
Истамбул — «Византия дурдонаси», қадимги порт шаҳар, султонлар пойтахти, Оврўпанинг энг йирик шаҳарларидан бири,ҳамда очиқ осмон остидаги ҳақиқий тарихий ёдгорликдир. Осиёни Оврўпадан ажратиб турувчи Босфор бўғозидаги кўприкка чиқиш, азим ва маҳобатли, ажобтовур, мозаикали Авлиё София ибодатхонаси, Султон Аҳмаднинг Мовийранг масжиди, Топкапи султонлари саройи ҳамда Капали Чарши (Тилла бозори) бозорига ташриф буюриш ўзига хос қизиқиш уйғотади. Анатолия (Анталия) шаҳрида эса, қуйидаги диққатга сазовор жойлар эътиборингизни тортади: Адриан дарвозалари (милоддан аввалги 130 йил), Йивли ва Кезик миноралари. Анталиядан узоқ бўлмаган жойда эса, қадимий Термесос, Фаселис ва бошқа шаҳарлар жойлашган. 

 

Алания – Анталия соҳилида жойлашган энг жанубий ҳисобланган оромгоҳлардан бири, бу ерда замонавий меҳмонхоналар апельсин ва лимон боғларига чўмадилар. 

Анталия — Турк Ривьераси. Туркиянинг жанубида жойлашган яхшигина ривожланган ўйин – кулгу саноатининг энг йирик шаҳарларидан бири. 

Белек – эвкалипт дарахтзорлари билан қуршалган майин қумлик элита оромгоҳи. 

            

Дидим – мазкур оромгоҳ Ўзбекистонда деярли номаълум, у Эгей денгизи қирғоғининг қоқ юрагида жойлашган.  Дидим – бу 55 км тоза қум пляжларидан иборат – Туркиянинг машҳур “Олтинқум” оромгоҳидир. 

Кемер – игнабаргли ўрмон ичида жойлашган қум ва шағалдан иборат хушманзара пляжли оромгоҳ. Бу оромгоҳ болалар билан дам олиш учун жуда ҳам маъқул жойдир. 

Мармарис – тунги ҳаёт шаҳри. Мазкур тоза ва шинам Оврўпача оромгоҳ ўзининг машҳур дискотекали кўчалари билан донг таратган.  

Сиде – қадимий, ўзининг чиройли қирғоғи, серҳашам меҳмонхоналари,

  

 

 

дабдабали салқин аллеялари ва экзотик ўсимликлари дунёсига эга бўлган кичкинагина ва жуда шинам бўлган оромгоҳ – шаҳар. 

Чешме – Измирдан ғарбга қараб грек ороли Хиосга томон чўзилган.

Бундай номни у маҳаллий меҳмонхоналарни даволовчи сув билан таъминловчи термал манбаларнинг кўплиги сабабли олган. 

Транспорт
Сариқ рангдаги таксини деярли ҳамма жойда кўриш мумкин ва уни телефон орқали ҳам чақириш мумкин. Ҳисоб – китоб махсус ҳисоблагич орқали амалга оширилади. Тунги тариф кундузги тарифга нисбатан икки баробар қиммат бўлади. Агарда таксида ҳисоблагич бўлмаса, у ҳолда унинг нархини аввалдан келишиш лозим. 

Алоқа воситалари 
Телефонда сўзлашиш учун почта ва дўконларда сотиладиган карточкалардан фойдаланиш жуда қулайдир. Телефон-автоматлар деярли ҳамма жойда мавжуд. Бундай тарздаги қўнғироқларни амалга ошириш меҳмонхонадан қўнғироқ қилишдан анча арзонга тушади. Асосий почтамтлар (РТТ) тинимсиз, дам олиш кунисиз ишлайдилар. 

Дўконлар 
Дўконлар якшанбадан ташқари, иш кунларида 09:30дан то 13:00гача ва 14:00 дан то 19:00гача ишлайдилар. Дўконлар ва туристик марказларда иш жадвали деярли мавжуд эмас, туристик мавсум вақтида эса улар ярим тунгача иш юритадилар. Ҳарид қилиниши мумкин бўлган нарсалар: тери ва тўқимачилик маҳсулотлари, заргарлик буюмлари, гиламлар ва ипак газламалар. Совғалар (сувенирлар): роҳат-луқум, шарқ ширинликлари, кўз балосидан асровчи тумор, табиий денгиз булутлари, сопол ва чиғаноқдан тайёрланган маҳсулотлар. Туркияда энг юқори ва машҳур брендлар остида ишланган қалбаки моллар жуда кўплаб учрайди (кўзойнаклар, соат, камар, сумка, кийим – кечаклар), уларни фақатгина паст нархи ва сифати орқали ажратиб олиш мумкин. 

Мен шу ерда тарихга бир назар ташлаб бир ажойиб хикоя билан бу кисмни якунлайман

Буюк ҳукмдорларидан Султон Маҳмуд Собуктакин Ғазнавийлар давлатининг илм ва салоҳиятда тенгсиз ҳукмдорларидан эди. У бутун ҳаёти мобайнида дини исломни ёйишда ўз шижоатини аямади. Унинг дин ва маърифат пешволарига бўлган муҳаббати чексиз эди. Шу сабабли уларнинг зиёратларига борар, уларнинг тавсия ва иршодларига кўра ўз тадоригини кўрар эди. 

Бир сафар вазирлари ва амирлари билан биргаликда замонасининг кўзга кўринган авлиёларидан шайх Абул Ҳасан Ҳарақоний ҳазратларини зиёрат қилишга борди. Одамларидан бир нечтаси шайх олдига олдинроқ бориб унинг олдига Султон Маҳмуд келаётганини, бориб уни кутиб олиши кераклигини айтишади. Шайх уларнинг гапларига парвосига ҳам келтирмабди, ҳатто жойидан қимирлаб ҳам қўймабди. Султон ва одамлари шайх эшиги олдигача яқинлашдилар. Бош вазир ялингудай бўлиб «Эй дин пешвоси, ҳеч бўлмаса подшойи салтанатни эшигингиз олдида кутиб олинг», деди. Ҳарақоний бу гапга ҳам ижобат қилмади. Вазир энди баланд овозда «Эй муборак зот, сен Аллоҳ таоло Қуръони каримнинг «Нисо» сураси 59-оятида «Эй мўъминлар, Аллоҳга итоат қилингиз ва пайғамбарга ҳамда ўзларингиздан бўлган (мусулмон) ҳокимларга бўйсунингиз!» деганини, унутдингми?», деди.

Шайх Ҳарақоний жавоб тарзида: «Биз сен айтганинг Аллоҳ амрининг «Аллоҳга итоат қилингиз» деган жойигача тўлиқ амал қилмаяпмизки, ҳали навбат Пайғамбарга ҳам етиб келмади, султонга йўл бўлсин….»

Султоннинг ушбу гапга заррача ҳам жаҳли чиқмади ва у ҳам индамайгина муридлар орасига суқулди. Зиёратдан сўнг атрофдагилари билан шайхга чуқур ҳурмат бажо қилиб саройга қайтиб кетди.

Шундай қилиб  камина хам Авлиёлар юртидаги саёҳати поёнага етиб  жонажон ватаним мехри билан қуёшли Ўзбекистонимга  қайтдим..

(Томом) 

 

 

Саттаров Абдуқодир

Нурмухаммад  ўғли профессор

Ташкент-Истамбул-Ташкент

МАҚОЛАНИ ДЎСТЛАР БИЛАН БАҲАМЛАШИНГ