Абдуқодир Сатторов: Авлиёлар юртига саёҳат (7)
Авлиёлар юртига саёхат (7)
Ассалому-алайкум ҳурматли дўстлар….
Саёҳатни ҳуш кўрар барча яхши одамлар,
Саёҳат билан ўтса, кошки фурсату дамлар.
Умрингиз узаяди, яшнаб кетар дилингиз,
Қалбингизда қолмайди заррача ғубор, ғамлар!
Истанбулда Аё Суфия жоме масжиди бор. У бир замон насронийлар ибодатхонаси бўлган. Ҳозирда қадамжога айланган масжид гумбази ва деворларидаги Исо алайхисалом, Биби Маръям ва бошка насаро азиз авлиёларининг музайян сувратларига боқиб Исломнинг буюк ва олижаноб қадриятини ўйлайман. Хаёлимда Аё Суфия жомеси бамисоли ўзи жойлашган шаҳарда Босфор кўрфази устига қурилган маҳобатли кўприк каби Шарқ билан Ғарбни, икки буюк эътиқод қитъаларини туташтириб турибди. У мисли диний бағрикенглик, эътиқодлар биродарлигига тимсол обида бўлиб, Истанбул ва Константинопол дея икки эгиз ном билан аталган шаҳарда қад кўтарган. (Эркин ВОХИДОВ)
Бу ердан чикиб МАРМАРА денгиза тамон юриш қилдим(бу тўғрисида озгина тўхталиб ўтсам)
Мармара денгизи
Эгей денгизи ва Ў’рта ер денгизи, Қора денгиз билан боғлаб Мармара денгизи, бир ички денгиз ҳисобланади. Қора Боспҳорус, Эгей денгизига Чанаккале томонидан боғлиқ. Бу бир-биридан Туркиянинг Европа ва Осиё қисмлар ажратиб туради. Мармара оролининг мармар орол фаровонлик ва чунки юнон тилидан мармар денгиз, маъно бор еди «Мармарос» деб номланган еди. «Пропонтис» денгиз яна бир собиқ номидир. Денгиз қирғоқлари, Бурса бошқа йирик шаҳар денгизга тез кенгайиб Истанбул ва Измит Туркиянинг енг йирик шаҳрларини боғлаб туради
. Тахминан узунлиги 240 км ва ёни 70 км, бўлган Мармара денгизини энг чуқур жой -1270м билан 11.500 квадрат км майдони,. Қора денгиз келиб чиқиши, турли сув ўтмас атамалар пастки Эгей-Ўрта келиб чиқиши, туз, ҳарорат ва кислород мазмунан юзаси. Қора Флоод Мармара денгизи, кўл бузулçада даври келиб алоҳида геологик даврларда, баъзан денгизга айланиб, доимий ўзгариш юз бериб туради . Мисол учун, Миосен даврига (20 миллион йил олдин) давомида Мармара, Қора денгиз, Каспий денгизининг денгизи ва маҳаллий кўламли Венгрия билан бирга катта денгиз қисми хисобланган
.. Тарих давомида катта вайронликлар сабаб, бундан 1509йиллар Буюк Истанбул зилзиласи ва 1999 Измит зилзила каби зилзила учун масъул бўлган зилзилаларни кўрган . Денгизда цунами хавфи бугун ҳам бор
Мармара денгизи тарихларга бой хисобланади.6 асрдан 13 асргача чўзилган вакитларда порт ва порт аторофидаги ахоли турмиш дражаси ривожланган
Тхеодосиус Византия энг йирик порт деб тарифланган.
Бу портлар Жахон уруши ва УСМОНАЛИ имперяси учун бу жуда ахамиятли булган
Қора денгиз ва Мармара денгиз соҳилларини кезар эканман, ҳам уларнинг мусаффо гўзаллигидан, улкан тўлқинларнинг шиддатидан кўзим қувонди,
Туркия турклариндир,
Бу дунё тиклариндир,
Кўкракдан учган садо
Ерлариндир, кўклариндир.
Долмабахче
Бу долмабахче саройининг олд тамондан кўришини ва асосий кириш қисми шу тамондан
Босфор бўғозиниг Европа қисмида, денгиз қирғоғида қад кўтарган бу меъморий обида 1842-1853 йилларда қурилган. Сарой ҳақиқий Европа меъморчилик анъаналари асосида, Барокко услубида қурилгани билан ажралиб туради.
Долмабахче Туркия Pеспубликасининг илк йилларида Президент Отатуркнинг қароргоҳи вазифасини ҳам ўтаган.
2007 йилга қадар бу бетакрор бино музей вазифасини ўтаб келди. Кейин эса Туркия буюк Миллат мажлиси – Парламентининг қарорига кўра, Долмабахче янга расмий мақомига эга бўлди ва Бош вазир қароргоҳига айлантирилди.
Еребатан сув омбори
Еребатан сув омбори, Аё София масжидидан унча узоқ бўлмаган худудда жойлашган. Бир пайтлар шаҳарни сув билан таъминлаб турган бу жой, 1675 йилдан олдин қурилган экан. 336та баҳайбат устунлар қад ростлаган даргоҳ ХVI асрга қадар сув омборхонаси сифатида ишлатилган. 1987 йилда эса бу ер тозаланиб музей сифатида омма эътиборига очилган.
Туркия ўз тарихида илк бор Истанбулнинг Европа ва Осиё қисминибирлаштирувчи Босфор кўрфази остидан ўтган сув ости темир йўл туннелини ишга туширди.
Туннелнингочилиш маросими турк инқилобининг 90 йиллиги нишонланаётган куни бўлиб ўтди. “Marmaray” (Мармар денгизи ва «ray» – “темир йўл”) деб номланувчи ушбу лойиҳага кўра, туннелнинг умумий узунлиги 13,6 км га етади. Унинг сув остидан ўтадиган қисми эса 1,4 км ни ташкил этади.
Шу ўринда, туннел қурилишида Япония ҳам иштирок этганини қайд этиш жоиз. Япон корпорацияларилойиҳага бир миллиард долларга яқин маблағ инвестиция қилди. Лойиҳанинг умумий қиймати 4 миллиард долларни ташкил этди.
Темир йўл туннели орқали йўналишларнинг ҳар бирида соатига қарийб 75минг кишини олиб ўтиш мумкин бўлади. Ҳозир Босфор усти орқали ҳар куни 2 миллионга яқин киши иккитаавтомобиль йўли орқали ўтмоқда, бунинг устига бу ерда тез-тез тирбандликлар ҳам юзага келади.
Мазкур лойиҳа сейсмик фаол зона орқали ўтгани боис ишончсиз сифатида танқид остига олинган эди. Туркия транспорт вазири Бинали Йилдирим жаҳон ҳамжамиятига “Мармарай” туннели мустаҳкам қилиб қурилганини ишонтириб айтмоқда. Унинг сўзларига кўра, туннел магнитудаси 9 ва ундан кўп бўлган ерсилкинишларига чидай олади.
ОАВ тарқатган хабарларга кўра, иккита қитъани боғлашникўзда тутувчи дастлабки лойиҳалар бундан 150 йил олдин муҳокама қилинган. Хусусан, туннел ўтказиш лойиҳасинижиддий тарзда 1891 йилда султон Абдул Мажид II даврида режалаштириш ишлари бошланган.
Босфор кўприги
Леонардо да Винчининг лойиҳаси 1502 йилга оид бўлиб, айнан ўшанда Усмонли империяси султони Боязид II кўрфаз устидан кўприк қуришга қарор қилган, бироқ да Винчининг лойиҳаси маъқул келмаганди. Орадан деярли 500 йил ўтиб Уйғониш даври итальян устасининг чизмаларига Ослода мурожаат қилишди – 2001 йилда у ерда Леонардо кўпригининг кичиклаштирилган талқини қуриб битказилди. Шундан сўнг Туркияда оригинал лойиҳани бунёд этишга қарор қилинди. Ҳозирда Босфор бўғозига қуйиладиган Олтин шоҳ кўрфази устидан тўртта кўприк солинган
Сиз бу машҳур кўприкни турли нашрларда, телеэкран орқали кўп кўргансиз. Бу Ер юзида икки қитъани бирлаштириб турувчи энг биринчи кўприк ҳисобланади. Ҳар куни бу кўприк орқали ўртача 200 минг транспорт воситаси, 600 мингга яқин йўловчи Европадан Осиёга, Осиёдан Европага ўтиб туришади.
Ушбу кўприк катталиги жиҳатидан дунёда 13-ўринда туради. Кўприкдан ўтиш учун ҳайдовчилар маълум миқдорда пул тўлашлари керак. Кўприкдан пиёдаларнинг ўтиши қатъий тақиқланган. Чунки ушбу кўприкда ўз жонига қасд қилиш ҳоллари жуда кўп бор кузатилган.
Абдуқодир Нурмухаммад ўғли Саттаров
-рухшунос олим
(давоми бор)
Ташкент-Истамбул-ТашкенБ
МАҚОЛАНИ ДЎСТЛАР БИЛАН БАҲАМЛАШИНГ